زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر محمد علیمرادی؛ دکترای داروسازی، دانشجوی دکترای تخصصی تغذیه

امروزه تامین نیازهای بدنی از طریق رژیم‌های غذایی با توجه به عدم توانایی خانواده‌ها در زمینه مادی، صرف زمان کمتر جهت تهیه غذاها، استفاده بیش از حد از فست فودها و مواد غذایی کنسرو شده، عدم استفاده از میوه‌ها و سبزیجات تازه و ... تقریبا با مشکل مواجه شده است و خانواده‌ها نیاز به مصرف مکمل‌ها را در کودکان خود احساس می‌کنند.

استفاده بی‌رویه و خودسرانه از مکمل‌ها در کودکان توسط والدین نه تنها فایده‌ای برای آنها به همراه ندارد بلکه در مواردی باعث ایجاد مشکلاتی در کودکان مصرف کننده این مکمل‌ها شده است که از آن جمله می‌توان به انواع مسمومیت‌ها با ویتامین‌ها مخصوصا ویتامین محلول در چربی مانند A ,E, D ، عوارض تهوع و استفراغ ناشی از مصرف املاحی مانند آهن را نام برد.

علاوه بر این در برخی موارد به دلیل تشخیص نادرست و فقدان آگاهی والدین ممکن است کودک مکملی را مصرف کند که به آن نیاز ندارد و در عوض مکملی را که نیاز دارد مصرف نکند که نتیجه این مصرف خودسرانه فقر شدید مواد مغذی در کودک می‌باشد.

همه کودکان نیاز به مصرف مکمل ندارند و تنها در کودکانی که به دلایلی مستعد کمبود ویتامین‌ها و املاح هستند نیاز به استفاده از مکمل می‌باشند.

از جمله این موارد می‌توان به کودکانی که ورزشکار هستند و تمرینات ورزشی مداوم دارند، کودکان بدغذا  (که از مواد غذایی تازه  و میوه‌ها و سبزیجات استفاد نمی‌کنند و تمایل به مصرف فست فود و مواد غذایی فرآوری شده دارند)، کودکان با بیماری‌های مانند دیابت، آسم و سایر بیماری‌های مزمن، کودکان دچار مشکلات گوارشی و مصرف کننده دارو و ... اشاره کرد.

ویتامین‌ها و املاح مختلفی در رشد و سلامت کودکان موثر هستند که در زیر به اثرات و عوارض آنها اشاره می‌شود.  

گروه ویتامین‌ها از جمله گروه‌های ارزشمند مورد نیاز کودکان می‌باشد که شامل انواع ویتامین‌هاست که همه آنها برای رشد و نمو و سلامت کودکان ضروری هستند ولی برخی از این ویتامین‌ها خوشبختانه از رژیم غذایی تامین می‌شوند و  نگرانی زیادی در مورد کمبود آنها وجود ندارد اما در مورد برخی از آنها به دلیل عدم تغذیه مناسب نیاز به دریافت از طریق مکمل احساس می‌شود که به چند نمونه از انواع آن اشاره می‌گردد.

کودک و ویتامین‌های گروه ب

خانواده ویتامین B شامل ویتامین های B1, B2, B3, B5, B6, B9, B12  می‌باشند که تمامی آنها در رشد سیستم اسکلتی، سوخت و ساز مناسب بدن، تولید انرژی، جلوگیری از بیماری‌های مختلف و تقویت سیستم ایمنی، گردش خون و سیستم عصبی موثر هستند.

بهترین منابع غذایی برای این دسته ویتامین‌ها گوشت قرمز، مرغ، ماهی، تخم مرغ، شیر، پنیر، مخمرآبجو، بلغور جو، تخمه آفتابگردان، لوبیاها، سویا و دانه‌های آجیل مانند پسته هستند.

کودک و ویتامین A

 این ویتامین نیز در رشد و تکامل کودک تاثیر زیادی دارد و ضروری بودن آن از ابتدای زندگی نوزادان و کودکان مشخص شده است زیرا نقش‌های قابل توجهی در ترمیم استخوان‌ها، بافت های پیوندی پوست، بینایی و سیستم ایمنی بدن دارد.

این ویتامین در شیر، پنیر، تخم مرغ و سبزیجات زرد و نارنجی رنگ مانند هویج، سیب زمینی و کدو حلوایی وجود دارد. 

کودک و ویتامین D

ویتامین D یکی از ویتامین‌های مهم در رشد استخوانی نوزادان وکودکان است. هر چند تابش اشعه خورشید نیز در بدن این ویتامین را تولید می‌کند اما معمولا به دلیل قرار نگرفتن در معرض اشعه آفتاب، عدم استفاده از غذاهای حاوی ویتامین D مثل تخم مرغ و شیر، وجود بیماری‌های خاص، رشد بسیار سریع كودكان، استفاده از داروهای ضد تشنج مانند فنوباربیتال و فنی توئین در کودکان کمبود این ویتامین به کرات گزارش شده است به همین دلیل تجویز مکمل آن برای این گروه سنی توصیه می‌شود.

املاح از دیگر گروه‌های ریز مغذی ارزشمند هستند که برای رشد و سلامت کودکان بسیار موثر هستند و در صورت عدم تامین از راه رژیم غذایی باید مکمل آنها جهت جبران کمبودها استفاده شود.

اما مصرف مکمل این مواد هم باید با احتیاط صورت گیرد و در مقدار توصیه شده مصرف گردد.

کلسیم، آهن و روی از مهمترین املاح مورد نیاز برای کودکان می‌باشند که مکمل‌های آنها در سطح گسترده‌ای توسط والدین برای کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کودک و کلسیم

اهمیت توجه به نوع مکمل مصرفی در مورد املاح، مهمتر از ویتامین‌ها می‌باشد چون مکمل‌های تجاری مختلف سطوح جذب متفاوتی از املاح و کاربردهای متفاوتی دارند و باید بر اساس نوع و میزان نیاز مکمل مورد نظر مصرف شود.

نکته مهم در مورد مکمل‌ها این است که تولید آن تحت نظارت داروسازی‌های معتبر و طبق مقادیر استاندارد باشد زیرا مکمل‌های تولیدی در شرکت‌های نامعتبر ممکن است غیراستاندارد بوده  و حاوی مقادیر خیلی بالا و سمی کلسیم هستند.

بیشتر مکمل‌های کلسیم به راحتی در بدن جذب می‌شوند کلسیم چه از طریق غذا و چه به شکل مکمل، به صورتی که در دوزهای تقسیم و چند بار در روز مصرف شود بیشترین جذب را در بدن دارد.

مصرف مکمل‌های کلسیم در بعضی افراد عوارض جانبی مثل یبوست و نفخ ایجاد می‌کند که با مصرف مایعات و فیبر غذایی و یا تغییر نوع مکمل مصرفی مشکل برطرف می‌شود.

کودک و آهن

کمبود آهن یکی از کمبودهای شایع در دوران کودکی می‌باشد که به دلیل نقش بسیار مهم و ضروری آهن در فرآیند خون‌سازی و سایر عملکردهای بدن مصرف مکمل آهن در کودکان توصیه می‌شود. دو نوع آهن "هم" و"غیر هم" وجود دارد که آهن "هم" در گوشت قرمز، مرغ، ماهي و جگر  و آهن "غير هم" در غذاهاي گياهي مانند غلات، حبوبات، سبزيجات، مغزها( پسته، بادام، گردو، و فندق ) و انواع خشکبار (برگه هلو، زردآلو، انجير، کشمش و خرما) موجود می‌باشد.

آهن در مکمل‌های کودکان به صورت ملح‌های مختلفی مانند فروس سولفات، فروس گلوکونات، فروس فومارات و ستیرات آمونیوم فریک وجود دارد که مقدار آهن المنتال و قابل جذب با سطوح مختلف جذبی را (به صورتی که فروس سولفات 20 درصد آن آهن المانته، فروس فومارات 33 درصد آن آهن المانته، فروس گلوکونات 11 درصد آن آهن المانته، ستیرات آمونیوم فریک 18 درصد آن آهن المانته) فراهم می‌کند که در مصرف آنها باید با متخصصین مربوطه مشورت کرد.

کودک و روی

روی یکی از عناصر ضروری برای رشد جسمانی و ذهنی، سلامت، رشد و تقویت موها، تقویت سیستم عصبی، کمک به حفظ ساختار استخوان‌ها، کمک به عملکرد آنزیم‌های مختلف بدن می‌باشد و مصرف آن در دوران کودکی ضروری است.

کمبود روی با تاثیر بر رشد غدد جنسی از ترشح هورمون‌ها جلوگیری می‌کند و بلوغ کودکان را به تاخیر می‌اندازد. همچنین کمبود آن با تاثیر بر اعصاب باعث کاهش قدرت حافظه و ضریب هوشی کودکان می‌شود.

روی در افزایش اشتهای کودکان تاثیر گذار است که در اثر کمبود آن، رشد کودکان دچار مشکل می‌شود و حجم بافت عضلانی مناسبی تشکیل نشده در نتیجه کودکان لاغر و ضعیف می‌شوند.

امروز اشکال دارویی مختلفی از مکمل‌ها ارائه می‌شود که یکی از پرطرفدار ترین اشکال در بین کودکان مکمل‌هایی است که به شکل پاستیل هستند.

این شکل دارویی بسیار مورد علاقه کودکان بوده و باعث تشویق آنها به مصرف مکمل می‌شود اما متاسفانه بیشترین موارد مسمومیت با داروها و مکمل‌ها با این شکل دارویی است چون به علت طعم و مزه مطلوب آنها مورد مصرف بی‌رویه کودکان قرار می‌گیرند و عوارض خطرناکی را ایجاد می‌کنند.

نکته دیگر که باید مورد توجه قرار گیرد این است که اکثر مکمل‌های املاح مانند کلسیم یا آهن همراه با سایر ویتامین‌ها در یک مکمل عرضه می‌شوند که بی‌توجهی به این امر ممکن است در کودکان خطر هاپیرویتامینوز (مصرف اضافه ویتامین ها) را ایجاد کند.