دكتر ریحانه بركتین
واکسیناسیون در کودکان جهت پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های عفونی و یا کاهش شدت آن انجام می‌شود. واكسن خود از میكروب یا ویروس‌هایی كه باعث بیماری‌های خاص می‌شوند ساخته شده است، این میکروب‌ها یا ویروس‌ها در شرایط آزمایشگاهی كشته شده و یا ضعیف شده و سپس مورد استفاده قرار می‌گیرند، بعضی از واکسن‌ها نیز از سم حاصل از میکروب ساخته می‌شوند.
با تزریق واكسن سیستم ایمنی بدن تحت حمله این میكروب‌ها و یا ویروس‌ها قرار می‌گیرد و در نتیجه موادی بنام آنتی‌بادی یا پادتن در بدن ساخته می‌شود. این آنتی‌بادی‌ها در بدن كودك فعال باقی مانده و در صورتی كه بدن با بیماری واقعی مواجه شود از آن محافظت می‌كنند.
از آنجایی که واکسیناسیون در هر کشوری بر اساس پروتکل خاص آن کشور انجام می‌شود تزریق آن باید به موقع و بر اساس جداول مخصوص صورت گیرد، این برنامه در ایران از حدود 01 سال قبل تا کنون بصورت زیر می‌باشد:
بدوتولد: ب ث ژ. فلج اطفال. هپاتیت ب
٢ماهگی: سه‌گانه. فلج اطفال. هپاتیت ب
٤ ماهگی: سه‌گانه. فلج اطفال
٦ ماهگی: سه‌گانه. فلج اطفال. هپاتیت ب
یكسالگی:RMM (سرخك. اوریون. سرخجه)
81ماهگی: سه‌گانه. فلج اطفال
6-4 سالگی: سه‌گانه. فلج اطفال. RMM (سرخك. اوریون. سرخجه)
واکسن ب. ث. ژ: علیه بیماری سل محافظت ایجاد می‌کند، بصورت داخل جلدی در ناحیه عضله بازوی نوزاد، در بدو تولد تزریق می‌شود. این واکسن از میکروب ضعیف شده بدست می‌آید و پاسخ طبیعی به آن طی 2 تا 3 هفته ایجاد می‌شود و زخم محل تزریق نیز پس از حدود 3 ماه بهبودی کامل می‌یابد.
واکسن فلج اطفال: این واکسن علیه بیماری فلج اطفال مقاومت ایجاد می‌کند، از ویروس ضعیف شده بدست می‌آید، بصورت قطره خوراکی پس از تولد استفاده شده و در ماه‌های 2 و 4 و 6 تکرار می‌شود، همچنین در سن 81 ماهگی و قبل از ورود به دبستان در 6-4 سالگی لازم است مجدد استفاده شود.
گاهی پس از مصرف آن استفراغ مختصری رخ می‌دهد که مساله مهمی نبوده و نیاز به تکرار واکسن نیست.
واکسن هپاتیت: علیه ویروس هپاتیت ب محافظت ایجاد می‌کند و بصورت عضلانی، معمولا در عضله ناحیه ران تزریق می‌گردد. این واکسن علاوه بر هنگام تولد در 2 و 6 ماهگی نیز تکرار می‌شود. بدنبال تزریق آن بجز درد و قرمزی مختصر ناحیه تزریق معمولا عارضه دیگری مشاهده نمی‌شود.
این واکسن از حدود 01 سال قبل تا کنون جزو پروتکل واکسیناسیون ایران قرار گرفته است. همچنین در افرادی که به جهت نوع شغل خود با بیماران و یا محصولات و فرآورده‌های خونی در تماس هستند این واکسن بر اساس برنامه خاص خود تزریق می‌شود.
واکسن ثلاث یا سه گانه: در مجموع علیه بیماری‌های سیاه سرفه، دیفتری و کزاز مصونیت ایجاد می‌کند. برای ساختن این واکسن از سم میکروب کزاز و دیفتری و میکروب کشته شده سیاه‌سرفه استفاده می‌شود. این واکسن بصورت عضلانی در ناحیه عضله ران و در سنین بالاتر در ناحیه بازو تزریق می‌شود.
براساس پروتکل کشوری این واکسن در 2 و 4 و 6 ماهگی تزریق شده و سپس در سنین 81 ماهگی و 6-4 سالگی یادآور آن تکرار می‌شود. بنظر می‌رسد این واکسن در مقایسه با سایر واکسن‌ها یکی از پرعارضه‌دارترین آنها است. تب و بی‌قراری شایع‌ترین عارضه است که اغلب 2 تا 3 روز ادامه دارد، لذا جهت شیرخواران از قطره و در کودکان بزرگ‌تر از شربت استامینوفن می‌توان استفاده نمود.
همچنین در محل تزریق واکسن درد وجود دارد که گاهی باعث لنگش موقت در شیرخواران می‌شود. این واکسن بدلیل داشتن جزء سیاه‌سرفه محدودیت سنی داشته و تزریق آن پس از پایان 6 سالگی ممنوع بوده و باید بجای آن در صورت نیاز از واکسن توام یا دوگانه (که جزء سیاه سرفه حذف شده است) استفاده نمود. در صورتیکه پس از تزریق واکسن تب بالا، گریه و بی‌قراری شدید و یا تشنج رخ دهد، نیز باید در نوبت بعدی از توام یا دوگانه استفاده کرد.
RMM: این واکسن نیز مانند واکسن قبلی علیه سه بیماری ویروسی سرخک، سرخجه و اوریون محافظت ایجاد می‌کند. نوبت اول این واکسن در یکسالگی تزریق شده و سپس در 6- 4 سالگی تکرار خواهد شد. گاهی بدنبال تزریق این واکسن 2-1هفته بعد تب خفیف همراه با بثورات پوستی مختصر ظاهر می‌شود.
نكات مهم
برای انجام واکسیناسیون در کودکان توجه به نکات زیر نیز ضروری است:
برنامه واکسیناسیون باید طبق جدول موجود و به موقع انجام شود.
سرماخوردگی خفیف یا شلی مختصر مانع واکسیناسیون نیست.
در کودکان مبتلا به سوء‌تغذیه انجام به موقع واکسیناسیون بطور جدی توصیه می‌شود.
در صورت وجود ضایعات مغزی خطرناک، مسابقه تشنج به دنبال تزریق واكسن ثلاث، کودکان دارای نقص سیستم ایمنی (سرطان یا مصرف داروهای خاص) با پزشک کودک خود مشورت کنید.
