زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

سندرم متابوليک در کودکان

ریون برای اولین بار در سال 1988 سندرمX  را تعریف كرد که شامل چاقی مرکزی، هیپرانسولینمی، هیپراوریسمی، هیپرتری گلیسریدمی و گرایش به بیماری‌های قلبی- عروقی و سکته بود. مفهوم سندرم X و ناهنجاری‌های متابولیکی همراه با آن که منجر به بیماری‌های قلبی- عروقی می‌گردد امروزه با نام‌های متعددی شامل سندرم متابولیک، سندرم دیس متابولیک، سندرم X ، سندرم کاردیومتابولیک و سندرم مقاومت انسولینی شناخته می‌شود.

وضعیت‌های بالینی معمول که همراه با سندرم متابولیک دیده می‌شوند شامل مقاومت انسولینی، دیس لیپیدمی (مخصوصا مقدار بالای تری گلیسرید و LDL-C و مقدار پایین HDL-C)، چاقی شکمی، فشارخون، اختلال تحمل گلوکز و یا دیابت قندی می‌باشند. اجزای تشکیل‌دهنده سندرم متابولیک در کودکان نیز همانند بزرگسالان است. چاقی که علت معمول ایجاد مقاومت انسولینی در کودکان می‌باشد با دیس لیپیدمی، دیابت نوع 2 و عوارض طولانی مدت عروقی همراه است.

اجزای تشکیل دهنده سندرم متابولیک در کودکان عبارتند از:

BMI بالاتر از صدك 97 برای سن و جنس

آكانتوزیس نیگریكانس

فشار خون بالاتر از صدك 95

( اختصاصی سن)   

اختلال در میزان گلوکز ناشتا

هیپرتری گلیسریدمی    اختلال تحمل گلوکز

پایین بودن HDL-C       دیابت نوع 2

اضافه‌وزن و افزایش سطوح انسولین خون از اجزای اصلی سندرم متابولیک است. مطالعات متعددی ارتباط بین چاقی و بالا بودن انسولین و سایر اجزای سندرم متابولیک را در جوانان گزارش نموده اند.  علاوه بر اینکه اضافه‌وزن و بالا بودن انسولین خون با دیس لیپیدمی ارتباط دارد، دو فاکتور دیگر شامل پایین بودن HDL-C و بالا بودن سطح تری گلسیرید نیز با دیس لیپیدمی مرتبط هستند. در مطالعات متعددی جوانان دارای اضافه‌وزن، سطوح انسولین بالایی داشته و سطوح تری گلسیرید‌های خون و فشار خون آنها بالاتر و سطح HDL-C  آنها نسبت به افراد با وزن نرمال پایین تر بوده است.

در بزرگسالان بالا بودن فشارخون یکی از اجزای اصلی سندرم متابولیک است؛ اما نقش آن در سندرم کودکان و نوجوانان هنوز مشخص نیست. 

تشخیص سندرم متابولیک در کودکان

- چاقی و سندرم مقاومت انسولینی

چاقی منجر به افزایش خطر بیماری‌های قلبی-عروقی در بزرگسالان می‌گردد و در افراد مبتلا به دیابت نوع دو و یا افراد با مقادیر نرمال گلوکز، به طور معنی داری با مقاومت انسولینی در ارتباط است. در سه دهه اخیر تعداد کودکان دارای اضافه‌وزن (BMI بالاتر از صدك 95) 3 برابر افزایش یافته است. افزایش وزن بدن در کودکان سبب قرار گرفتن آنها در معرض بسیاری از عوارض چاقی مانند فشار خون، دیس لیپیدمی و اختلال متابولیسم گلوکز/هیپرانسولینمی می‌شود. چاقی و سندرم مقاومت انسولینی و خطر بیماری‌های قلبی-عروقی نه تنها با درجه و میزان چاقی مرتبط است، بلکه با توزیع چربی در بدن نیز ارتباط دارد. اخیرا نشان داده شده است کودکانی که توزیع چربی آنها به صورت شکمی است، بیشتر به سندرم متابولیک مبتلا می‌شوند. کاهش وزن بدن با کاهش غلظت انسولین و افزایش حساسیت انسولینی در بزرگسالان و نوجوانان همراه است. مطالعه‌ای بر روی 122 نوجوان نشان داد که افراد چاق مقاومت انسولینی بالایی داشته و سطوح لیپید‌های آنها نیز غیرطبیعی است. در این مطالعه یک ارتباط قوی بین مقاومت انسولینی و غیرطبیعی بودن سطوح لیپید‌های خون وجود داشت.

فشارخون و سندرم مقاومت انسولینی

بالا بودن فشار خون یک وضعیت بالینی است که به صورت اختلال عملکرد متقابل بین ژنتیک، فیزیولوژی و سیستم بیوشیمیایی تعریف می‌گردد. در شرایط نرمال این سه سیستم باعث حفظ هموستاز سیستم قلبی- عروقی می‌شوند. با افزایش شیوع چاقی در کودکان، بالا بودن فشار خون نیز بسیار معمول تر از گذشته شده است. بسیاری از مطالعات انجام یافته در مورد کودکان بر روی سه مکانیسم اختلال در سیستم خود ایمنی، مقاومت انسولینی و ناهنجاری‌هایی در سیستم عروقی و عملکرد آن متمرکز شده‌اند. فشار خون ایجاد‌شده در اثر چاقی درنتیجه ترکیبی از این سه عامل است. انسولین باعث افزایش حفظ کلیوی سدیم می‌گردد و مقاومت انسولینی با افزایش فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک و تحریک رشد ماهیچه‌های صاف عروق همراه است. مشخص گردیده که سطوح انسولین در افراد مبتلا به فشارخون اولیه بالاتر است. در بسیاری از افراد، فشار خون ارتباط مثبت و مستقیمی با وزن بدن دارد. با این حال مطالعات مختلف به این نتیجه رسیده‌اند که بالا بودن فشار خون در کودکان با چربی بدن ارتباط دارد، اما بالا بودن سطح انسولین در کودکان ارتباطی با بالا بودن فشار خون ندارد.    

اختلالات لیپید و سندرم مقاومت انسولینی

احتمال می‌رود که چاقی و مقاومت انسولینی نقش مهمی در بروز دیس لیپیدمی در افراد با تحمل نرمال گلوکز و یا در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 داشته باشد. ارتباط بین چاقی و دیس لیپیدمی در بزرگسالان، کودکان و نوجوانان بدین ترتیب است که نوجوانان چاق دارای سطوح لیپیدی غیرنرمال شامل بالا بودن میزان LDL-C و تری گلیسرید و همچنین میزان پایین HDL هستند. در مطالعات اخیر بر روی کودکان، مقاومت انسولینی در کودکان چاق و دیس لیپیدمیک نیز مشاهده گردیده است. دیس لیپیدمی با درجه مقاومت انسولینی در کودکان چاق ارتباط دارد و مشخص گردیده که درجه مقاومت انسولینی به طور معنی داری با تغییرات میزان تری گلیسرید، LDL-C و HDL-C مرتبط است. محققان نشان داده‌اند که کودکان دارای اضافه‌وزن در مقایسه با همنوعان لاغر خود به ترتیب 4/2 و 7/1 برابر بیشتر احتمال ابتلا به بالا بودن LDL-C و TG و 6/12 بار بیشتر احتمال ابتلا به هیپرانسولینمی را دارند.

دیابت نوع 2 در کودکان و نوجوانان

در گذشته دیابت نوع 2 به عنوان دیابت بزرگسالان و شایع‌ترین نوع دیابت در بزرگسالان محسوب می‌گردید که منجر به ایجاد بیماری‌های قلبی-عروقی و مرگ و میر می‌شد. در طول ده سال گذشته افزایش بروز دیابت نوع 2 در نوجوانان نیز مشاهده شده كه افزایش شیوع چاقی در کودکان و نوجوانان بوده است. در بزرگسالان بهترین پیشگویی دیابت نوع 2 و سندرم متابولیک، میزان چربی احشایی است که به نظر می‌رسد در کودکان نیز به عنوان عامل پیشگویی‌کننده دیابت نوع 2 باشد. در مطالعات مختلف مشخص گردیده که اختلال تحمل گلوکز و مقاومت انسولینی در کودکان و نوجوانان چاق بسیار شایع است و 4 درصد این کودکان دارای دیابت نوع 2 تشخیص داده نشده هستند.

چاقی و زمینه خانوادگی دیابت نوع 2 در نوجوانان مبتلا به دیابت نوع 2 معمول می‌باشد. در زمان تشخیص دیابت در این کودکان، میزان پپتید C و غلظت انسولین و هموگلوبین گلیکوزیله بالاست؛ اما بسته به زمانی که بیماری تشخیص داده شود، میزان آنها متغیر است. بیماران با دیابت نوع 2 معمولا سایر ریسک فاکتور‌های بیماری‌های قلبی- عروقی را نیز دارند. شیوع بالا بودن فشار خون در این بیماران  17-32 درصد و شیوع هیپرتری گلیسریدمی 4-32 درصد است. پاتوفیزیولوژی دیابت نوع 2 پیچیده و تا حدودی مولتی فاکتوریال می‌باشد. اعتقاد بر این است که چاقی منجر به مقاومت انسولینی و افزایش غلظت انسولین در طول زمان می‌گردد. به نظر می‌رسد که در یک نقطه کنترل قند خون به هم خورده و شروع به افزایش می‌یابد و منجربه عدم تحمل گلوکز رژیمی و در نهایت منجر به بروز دیابت نوع 2 می‌گردد.

نتیجه‌گیری

با توجه به اینکه اجزای سندرم متابولیک در کودکان زمینه‌ساز بیماری‌های مزمن است، متخصصان امر باید اقدام به غربالگری و تشخیص سندرم متابولیک در کودکان ‌كنند. کنترل و درمان عوارض سندرم متابولیک در کودکان و نوجوانان بسیار مهم است. در قدم اول برای رسیدن به این هدف باید چاقی در میان کودکان و نوجوانان کنترل شده و در این مورد نیز بر افزایش فعالیت فیزیکی و کاهش دریافت کالری در این گروه سنی تاکید شود.

امروزه برای درمان چاقی در کودکان بیشتر بر روی تغییرات رفتاری تاکید می‌گردد؛ اما احتمال دارد که در آینده درمان دارویی و جراحی نیز برای کنترل و کاهش وزن به کار می‌رود. پزشکان باید در مورد بروز هر نوع علائم مقاومت، عدم تحمل گلوکز و دیابت نوع 2 آگاه باشند، زیرا تشخیص زودرس این اختلالات موجب درمان بهتر این بیماران می‌شود. بنابراین، بهترین روش برای پیشگیری از بروز بیماری‌های مزمن و سندرم متابولیک در کودکان و نوجوانان تغییرات رفتاری و درمان‌های شدید است.