زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

فوائد و اهميت بازی در كودكان

هرگونه فعالیت جسمی و ذهنی هدف‌دار كه به صورت فردی یا گروهی انجام پذیرد و موجب كسب لذت و مهارت‌های زندگی اجتماعی كودك شود، بازی می‌گویند.كودكان جهت شكوفایی استعدادهای نهفته، بروز خلاقیت و رشد ذهنی و اجتماعی خود نیازمند اندیشه و تفكر هستند. بازی بخش مهمی از این نیاز و مایه اصلی این تفكر و اندیشه است. رشد جسمی و روحی كودكان برای مواجه شدن با تفكرات پیچیده ذهنی بخشی از فلسفه بازی آنهاست؛ بنابراین بازی هرچه گسترده‌تر و شفاف‌تر، با پیچیدگی‌های ذهنی، سالم و اجتماعی باشد، كودك از مصونیت روانی بیشتری برخوردار است.

كشف دنیای اطراف مانند خشونت، همكاری، همدلی و مهربانی بخش دیگری از فلسفه بازی است. كودك حس كنجكاوی خود را از این طریق ارضا می‌كند، جسم و روانش آرامش  می‌یابد و مهارت‌های زندگی اجتماعی و حل مشکل را پیدا می‌كند. بازی از نگاه متخصصان علوم انسانی بازی نیست، فرایندی است كه در اعتلای هوش و دانایی و شخصیت كودك نقش قطعی دارد. مدت‌هاست كه نقش بازی در كار آموزش كودكان مورد توجه قرار گرفته و به اهمیت آن در رشد و پیشرفت كودكان توجه شده است. بازی فرصت گرانبهایی برای یادگیری فراهم می‌سازد. در حقیقت روی تمام جنبه‌های یادگیری كودك تأثیر مثبت دارد و بر هوش و تكلم كودك می‌افزاید. بازی ممكن است تفریح باشد، ولی در دوران كودكی یك كار جدی است.

اثرات مهم بازی روی كودكان:

رابرت‌وایت می‌گوید ساعاتی را كه كودكان صرف بازی می‌كنند، نمی‌‌توان به هیچ‌وجه تلف‌شده تلقی كرد، بلكه ساعات مفید آموزش جسم و روان كودك است. اثرات مهم بازی:

رشد ذهنی و هوشی كودك:  بازی نقش بسزایی در رشد هوشی كودك و تأثیر بسیاری در یادگیری زبان دارد. با مفاهیم ساخت فضا و شكل آشنا می‌شود به خصوص در تخیل كودك زمینه بهتری برای تفكر فراهم می‌شود. كودكان باهوش از تنوع و خلاقیت بیشتری برخوردارند. بازی‌های سازنده و اكتشافی در آنها بیشتر دیده می‌شود.

رشد عاطفی: بازی موجب ابراز احساسات، عواطف، ترس‌ها، تردیدها، مهرومحبت، خشم و كینه و نگرانی‌ها می‌شود. برتری‌جویی را ارضا و تمایل به جنگجویی و ستیزه‌گری را كم می‌كند. همچنین برون‌نگری كودك را افزایش می‌دهد. نقش بازی در رشد جسمی كودك، رشد هماهنگ دستگاه‌ها و اعضای مختلف بدن و تقویت حواس كودك انکارناپذیر است. با بازی‌کردن، نیرو و انرژی بدن به بهترین شكل مصرف می‌شود و كودك به توانایی جسمی خود‌ آگاهی پیدا می‌كند.

رشد اجتماعی: بازی، دنیای اجتماعی كودك را گسترش می‌دهد، موجب شكوفایی استعدادهای نهفته و بروز خلاقیت می‌شود، همیاری و مشاركت كودك را گسترش می‌دهد، موجب ارتباط كودك با محیط بیرون و درون خانواده می‌شود، با رعایت اصول و مقررات، همچنین با سلسله‌مراتب آشنا می‌شود و آن را رعایت می‌كند. کودک در حین بازی رقابت، موفقیت و شكست را به طور ملموس تجربه و قدرت ابراز وجود پیدا می‌كند. همچنین حمایت از افراد ضعیف را می‌آموزد و بالاخره ترس، كمرویی و خجالت بیهوده در او از بین می‌رود.

محیط بازی

محیط بازی باید ثابت باشد. مثلا یك اتاق كه از لحاظ روشنایی و درجه حرارت در جای مناسبی قرار دارد. كودكان باید در اتاق بازی كنند و اسباب‌بازی‌ها را از اتاق بیرون نبرند. اسباب‌بازی‌ها بهتر است با سلیقه و انتخاب خودشان تهیه شود كه عمدتاً شامل نوزاد عروسكی و وسایل نوزاد، كاغذ و مواد رنگی، سربازان عروسكی، عروسك‌ كاغذی كه بیانگر اعضای خانواده باشد، خانه عروسكی، توپ، عروسك معروف كارتونی، ماشین، مجسمه حیوانات و... است. از تفنگ، مسلسل و ماشین‌های جنگی كه روحیه پرخاشگری كودك را تقویت می‌کنند، باید كمتر استفاده شود. از وسایل بازی فلزی و سربی با رنگ‌های آبی، سبز و قرمز كه ایجاد مسمومیت می‌كنند و همچنین از خمیر بازی كه در بعضی كودكان ایجاد حساسیت در دست‌ها می‌كند، خودداری شود.

انواع بازی

كودكان روحیات متفاوتی دارند و با توجه به ویژگی‌های خود بازی‌های مختلفی را انتخاب می‌كنند. عواملی كه در انتخاب نوع بازی دخالت دارند، عبارتند از: سطح رشد جسمی حركتی، میزان سلامتی، ضریب هوشی، جنسیت، خلاقیت، فرهنگ خانواده و تفاوت‌های فردی. بر همین اساس بازی به انواع گوناگون تقسیم می‌شود.

بازی‌های جسمی: قدیمی‌ترین نوع بازی هستند که به ابزار مخصوص نیاز دارند. هم به صورت انفرادی و هم گروهی انجام می‌شوند. برای مصرف انرژی اضافی بدن و رفع خستگی و كسالت بسیار مفیدند و رفتارهای ناآرام و پرخاشگری همراه با عصبانیت را كاهش می‌دهند.

بازی‌های تقلیدی: در این بازی‌ها كودك به تقلید نقش‌هایی می‌پردازد كه آنها را باور دارد. بهترین شخصیت‌ها برای تقلید، پدر و مادر، برادران، خواهران و دوستان هستند كه از ایفای نقش آنها لذت می‌برند. در دوره دبستان بیشتر نقش معلمان را تقلید می‌كند که خود آغازی است برای هماهنگی با گروه‌های اجتماعی و ایفای نقش زندگی.

بازی‌های نمایشی: كودك با تقلید از بزرگ‌تر‌ها از لباس و وسایل آنها نیز استفاده می‌كند؛ مانند كودكی كه كلاه و عینك پدر را می‌گذارد یا دختری كه كفش پاشنه‌دار مادر را به پا می‌كند. با بازی‌های نمادین، كودك خلاقیت خود را بروز می‌دهد؛ مانند نقاشی، خمیربازی، پازل، چیدن مكعب‌های رنگی، دوخت و دوز و مهارت‌های دستی. امروزه انواع

سی‌دی‌های آموزشی برای شناخت حیوانات و كارتون‌های سرگرم‌كننده ملایم و آموزش زبان فارسی و انگلیسی نیز در دسترس كودكان می‌باشد.

نقش والدین

1- به بازی كودكان اهمیت دهید و تلاش كنید بازی‌های آنها متناسب با فرهنگ و ارزش‌های خانواده باشد.

2- در بازی كودكان دخالت نكنید، اما راهنما و همبازی خوبی باشید.

3- كاری كنید كه بازی یک تجربه لذت‌بخش در ذهن كودك باشد و با تفكرات و شخصیت آنها بیشتر آشنا شوید.

4- با توجه به روحیه كنجكاو كودك، به‌گونه‌ای او را راهنمایی كنید كه به تفكر خلاق و سازنده دست یابد.

5- برای متوقف كردن كودك امر و نهی نكنید و مراقب باشید در محیط بازی آسیب جسمی، فكری و روانی نبیند.

6- نوع و مدت بازی كودك را طوری كنترل كنید كه فشارهای هیجانی و روحی، مانند بازی‌های رایانه‌ای روی او بیش از حد نباشد.

7- آداب اجتماعی و چگونگی رفتار با دیگران را به‌طور غیرمستقیم به او بیاموزید و از محدود كردن بپرهیزید و كلمات سلام و متشكرم را به آنها یادآوری كنید.

8- برای انتخاب یک همبازی خوب، غیرمستقیم او را راهنمایی كنید و اجازه دهید همبازی‌هایش از اسباب‌بازی‌های او استفاده كنند، زیرا حس نوع‌‌دوستی و ارتباط با دیگران در او تقویت می‌شود.

9- برای تقویت حس همكاری و مسؤولیت‌پذیری کودک با او توافق كنید پس از بازی اسباب‌‌بازی‌هایش را جمع كرده و سر جای خود بگذارد؛ وگرنه دفعه بعد اجازه استفاده از آنها را ندارد.

10-  همبازی شدن با كودك، ارتباط عاطفی بین والدین و کودک را تقویت خواهد کرد.

11-  اسباب‌بازی‌های گران‌قیمت لزوماً مفید نیستند. هنگام خرید توجه داشته باشید که اسباب‌بازی بتواند خلاقیت و سازندگی او را رشد دهد.

12- اگر كودكان هنگام بازی با هم اختلاف پیدا كردند، اجازه دهید خودشان مشكل را حل كنند. در صورتی‌كه اختلاف شدید شد، آنها را از هم جدا كنید و هرگز از یكی از طرفین جانبداری نكنید.

13- در محیط‌های بازی كودكان، مثل پارك، اجازه دهید كودكان با هم دوست شوند و بازی كنند. وارد فضای بازی كودكان نشوید و از همبازی شدن آنها با افراد بزرگ‌تر، به‌خصوص نوجوانان، اكیداً جلوگیری كنید.

14- كودكان باید به مجموعه‌ای از بازی‌های جسمی، اجتماعی، عاطفی و ذهنی بپردازند. هنگامی ‌كه همواره یك بازی خاص را انجام دهند، مانند رایانه، از رشد کامل اجتماعی، جسمی و عاطفی محروم می‌شوند و احتمال بروز خشونت، عصبانیت و پرخاشگری در آنها افزایش می‌یابد.

15- كودكان همواره و در هر زمان نیازمند بازی هستند، پس همیشه و همه جا اسباب‌بازی مناسب همراه خود داشته باشید. در آخر اینكه بازی دنیای كودكان است با دنیای كودكان بازی نكنیم.

بازی‌درمانی

ویرجینیا واسلاین یكی از درمانگران مطرح بازی‌درمانی است. او که در سال 1982 اصول و پایه‌های روش بازی درمانی را معرفی كرد، معتقد است بدون رعایت این اصول رابطه و شرایط اولیه برای بازی‌درمانی ایجاد نخواهد شد. درمانگر باید یك رابطه گرم و دوستانه با كودك برقرار کند. این رابطه اهمیت زیادی در تأثیر این روش خواهد داشت. رابطه خوب بدون قید و شرط، اولین گام در شروع درمان است و كودك بدون در نظر گرفتن ویژگی‌های خوب و بدی كه دارد، باید مورد پذیرش قرار گیرد. عكس این حالت زمانی است كه پدر و مادر به كودك می‌گویند چون این كار بد را انجام دادی، دیگر دوستت ندارم. گفتن چنین مطالبی به كودك، احساس پذیرش بدون قید و شرط را خدشه‌دار می‌سازد.

كودك باید احساس كند او را بدون در نظر گرفتن كارهایش دوست دارند و موجود ارزشمندی است. كاری كه توسط او انجام شده بد است، نه شخصیت او و اگر چنین احساسی در كودك زنده شود، احساس آزادی عمل خواهد داشت و می‌تواند احساسات خود را بدون محدودیت ظاهر سازد. با رفتارهایی كه از كودك سر می‌زند، درمانگر باید بموقع وارد عمل شده و با مداخله و استفاده از رفتارهای جایگزین به او كمك ‌كند.

در جریان بازی‌درمانی بیشترین نقش را كودك ایفا می‌كند و درمانگر هیچ نوع بازی و شرایطی را به كودك القا نمی‌كند. درمانگر به عنوان هدایت‌كننده روش بازی‌های او را پیگیری می‌كند. بازی‌درمانی به صورت تدریجی ادامه و گسترش می‌یابد تا به نتیجه مطلوب برسد. این روش در كلینیك‌های مشاوره و در اتاق بازی كه وسایل بازی در آنجا قرار دارد، انجام می‌شود اما در هر مكانی كه مجهز به وسایل بازی باشد و رفتار كودك را محدود نکند، می‌توان آن را انجام داد. یکی از این مکان‌ها مهد كودك است. كارشناسان بازی‌درمانی در زمینه‌های متفاوت رشد جسمی، روحی و وابستگی كودك آموزش‌های جامعی دیده‌اند كه چگونه از زبان به عنوان وسیله‌ای برای درك كودك و برقراری ارتباط با او در زمینه احساسات و رفتارش استفاده و تنش‌ها در خانواده را به دركی درست و سلامت تبدیل كنند. مشكلات رفتاری از قبیل افسردگی، ترس‌های كودكانه، شب‌ادراری، ناخن جویدن، دروغ گفتن، پرخاشگری و... را می‌‌توان با این روش درمان نمود.