رفتارهاي طبيعي كودكان بستگي به سن، شخصيت و ميزان رشد فيزيكي و عاطفي آنها دارد. گاهي اوقات رفتارهاي‌شان مشكل ساز مي‌شود؛ چرا كه با انتظارات خانواده سازگاري ندارد. رفتار خوب و طبيعي، رفتاري است كه از نظر اجتماعي، فرهنگي و رواني مناسب است. دانستن اينكه در هر سني چه انتظاري بايد از كودك خود داشته باشيد، به شما كمك مي‌كند تا رفتارهاي طبيعي و غيرطبيعي او را بشناسيد.
براي تغيير رفتار كودك چه مي‌توان كرد؟
كودكان وقتي به تكرار يك رفتار و ادامه آن تمايل نشان مي‌دهند كه به خاطر آن پاداش گرفته و مورد توجه قرار بگيرند. همچنين زماني يك رفتار را ترك مي‌كنند كه آن رفتار رد مي‌شود. تداوم و ثبات واكنش‌هاي شما در برابر يك رفتار بسيار مهم است، زيرا باعث مي‌شود كودك بداند چه زمان مورد نكوهش قرار مي‌گيرد و كي تشويق مي‌شود و به اين ترتيب گيج نمي‌شود. وقتي كه فكر مي‌كنيد رفتار كودك‌تان ممكن است مشكل ساز شود، سه انتخاب بيشتر نخواهيد داشت:
اينكه بدانيد آن رفتار يك مشكل نيست و اقتضاي آن مقطع سني و آن مرحله از رشد است.
تلاش كنيد تا كودك‌تان آن رفتار را ترك كند؛ چه با بي‌توجهي و چه با تنبيه كردن.
يك رفتار جديد را كه خودتان ترجيح مي‌دهيد به او معرفي و آن را با جايزه دادن به كودك و تشويق كردن در او تقويت كنيد.
بهترين راه براي ترك رفتار ناخوشايند كودك
بهترين راه براي ترك يك رفتار ناخوشايند، ناديده گرفتن آن است. اين شيوه برخوردي معمولا بهتر از ساير روش‌ها نتيجه مي‌دهد. مي‌توانيد از روش محروم كردن موقتي نيز استفاده كنيد. مثلا كودك‌تان را در جايي كه برايش راحت نيست، براي چند لحظه بگذاريد. البته آن موقعيت نبايد در او ايجاد رعب و وحشت كند؛ مثلا او را روي صندلي كه دوست ندارد بنشانيد و يا بفرستيدش گوشه اتاق بايستد. اگر رفتار غير قابل قبول دوباره از او سر زد، به او بگوييد كه رفتارش قابل قبول نيست و با هشدار دادن او را متوجه رفتارش كنيد؛ اما همچنان آرامش خود را حفظ كرده و نگاه غضبناك و خشمگين خود را نثار او نكنيد. اگر باز هم به رفتارش ادامه داد، دستش را بگيريد و او را به آن موقعيتي كه دوست ندارد، ببريد. مثلا براي يك دقيقه درِ اتاقش را ببنديد تا در آنجا تنها بماند؛ ولي هرگز چراغ اتاق را خاموش نكنيد. بعد از آن ديگر راجع به رفتار بدش نه با او حرف بزنيد و نه توضيحي بخواهيد، بلكه سعي كنيد راهي براي تشويق و متقاعد كردن او به انجام رفتار خوب بيابيد.
تشويق كودك براي رفتار خوب و خوشايند
يكي از بهترين راه‌ها براي تشويق كودك به رفتارهاي خوب، استفاده از سيستم جايزه دادن است. اين روش در كودكان دو سال به بالا بيشتر نتيجه مي‌دهد. همواره صبور باشيد و سعي كنيد در واكنش‌هايي كه نشان مي‌دهيد، عملكرد يكساني داشته باشيد. يكي دو رفتار ناخوشياند كودك‌تان را انتخاب كرده و با در نظر گرفتن يك جايزه كه مورد علاقه‌اش باشد، راجع به رفتار خوب و خوشايند و برعكس رفتار ناخوشايند برايش توضيح دهيد و در مورد جايزه‌اش به او بگوييد. مثلا: اگر قبل از خواب دستشويي بروي و دندان‌هايت را مسواك بزني، مي‌تواني نيم ساعت بيشتر از شب‌هاي ديگر بيدار بماني. اگر كودك‌تان كاري را كه خواسته بوديد، انجام داد، جايزه‌اش را به او بدهيد. مي‌توانيد كمي هم به او كمك كنيد، اما خودتان را زياد درگير مسئله نكنيد؛ زيرا توجه زياد شما به او، حتي توجه منفي، براي كودك‌تان مثل جايزه است. آنها ترجيح مي‌دهند به جاي دريافت هر جايزه‌اي، توجه مخصوص شما را به دست آورند. اين روش به شما كمك مي‌كند تا از قدرت بيشتر خود براي جنگيدن و نزاع با كودك‌تان استفاده نكنيد.
بهترين روش براي جايزه دادن به كودك
از كودك خود بخواهيد تا كاري را در زماني كه مشخص شده انجام دهد و بعد به او جايزه بدهيد. براي دانستن اينكه چقدر زمان براي انجام آن كار كافي است، مي‌توانيد به ميانگين زماني كودكان در سن، موقعيت و شخصيت كودك شما، 5 دقيقه اضافه كنيد. تا دقت و انگيزه بيشتري براي رسيدن به موفقيت داشته باشد.
علامت‌هاي خوب و علامت‌هاي بد (بهترين روش براي كودكان سرسخت و بسيار پُر تحرك) به فاصله بعد از آنكه به خاطر رفتارهاي خوب يا بد كودك‌تان روي كارت مخصوصي كه قبلا تهيه كرده‌ايد و يا حتي روي دستش علامت گذاشتيد، او شروع به تكرار رفتارهاي خوب مي‌كند. اگر مي‌بينيد كه كودك‌تان در آرامش و سكوت بازي مي‌كند، با دوست‌هايش دعوا نمي‌كند، اسباب‌بازي‌هايش را از وسط اتاق جمع مي‌كند و يا هر كار خوب ديگري را انجام مي‌دهد، يك علامت روي كارتش بگذاريد. بعد از آنكه تعداد علامت‌ها بيشتر شدند و به يك تعداد معين رسيدند، به او جايزه بدهيد.
براي آنكه كودكان رفتارهاي خوبي داشته باشند، چه كارهاي ديگري مي‌توان انجام داد؟
يك فهرست كوتاه از قوانين مهم تهيه كنيد و آنها را به كودك خود بگوييد. از اعمال خشونت و زور بپرهيزيد. شخصيت پايه‌اي كودك خود را بپذيريد؛ مثلا او خجالتي پرحرف و يا بسيار فعال است. شخصيت پايه مي‌تواند كمي تغيير كند، اما نبايد انتظار تغييرات زياد را داشته باشيد. سعي كنيد در شرايطي كه او را بدخو مي‌كند، قرار نگيريد. وقتي كه از او رفتار بدي سر مي‌زند، سعي كنيد آن رفتار را برايش توضيح دهيد، نه اينكه به او برچسب بد بودن بزنيد (كودك بد). اگر كودك‌تان لياقت و استحقاق مورد تحسين قرار گرفتن را دارد، اين‌كار را انجام دهيد. گاهي اوقات او را نوازش كنيد. كودكان نيازمند توجهات والدين خود هستند. سعي كنيد قوانين مربوط به زمان غذا خوردن و وقت خواب را حتما برايش شفاف كنيد. گاهي اوقات به او اجازه انتخاب كردن بدهيد؛ مثلا از او بپرسيد: «دوست داري لباس قرمزت را بپوشي يا لباس آبي را؟» وقتي كه كودك‌تان بزرگ‌تر شد، او را وارد كارها و امور مربوط به خانه كنيد. اگر از او رفتار ناخوشايندي سر زد، هم‌زمان شروع به تغيير قانوني كه از آن سرپيچي كرده است نكنيد، بلكه اين‌كار را به زمان ديگري موكول كنيد.
چرا نبايد از تنبيه فيزيكي استفاده كرد؟
گاهي اوقات والدين از تنبيهات فيزيكي استفاده مي‌كنند تا مانع از تكرار رفتارهاي نامناسب كودك‌شان شوند. بزرگ‌ترين اشكال اين كار اين است كه به كودك‌تان ياد نمي‌دهيد آن رفتار را تغيير داده و رفتار مناسب را در پيش گيرد؛ فقط براي مدتي آن رفتار نامناسب را كنار مي‌گذارد. رفتار خوب يا بد را به او بياموزيد. اگر رفتار خوب را نمي‌شناسد، احتمالاً به سراغ رفتار بد مي‌رود و شما بايد به او آگاهي كافي در مورد رفتارهاي خوب و بد را بدهيد. تنبيهات فيزيكي باعث مي‌شوند كه كودك پرخاشگر شود و رفتارهاي تهاجمي از خود بروز دهد.
چند نكته براي والدين
من كودكم را عاشقانه دوست دارم، اما گاهي اوقات تحمل برخي شرايط برايم بسيار دشوار مي‌شود! تجربه به دنيا آوردن كودك و تربيت او، تجربه بسيار لذت‌بخش و دلچسبي است؛ اما گاه بسيار سخت و دشوار نيز مي‌شود. هيچ پدر و مادري كامل نيستند و اشتباه از هر كسي سر مي‌زند. حتي عاقل‌ترين افراد نيز گاه دچار خطاهايي مي‌شوند؛ مثلا سر كودك‌شان داد مي‌زنند. اما اگر فكر مي‌كنيد در كنترل خودتان مشكل داريد، از مشاور خانواده كمك بگيريد؛ پيش از آنكه شروع به بدرفتاري با كودك‌تان كنيد.
گاهي اوقات احساس مي‌كنم تلاش‌هايم هيچ نتيجه‌اي ندارد؛ آيا اين احساس طبيعي است؟ بله تمام والدين گاهي اوقات دچار اين حالت مي‌شوند. اگر در زندگي شخصي خود مشكلات بيشتري داشته باشيد، انجام وظايف و مسئوليت‌هايي كه در قبال فرزندتان داديد، سخت‌تر به نظر مي‌رسد. براي آنكه پدر يا مادر خوبي باشيد، ابتدا بايد مراقب خودتان باشيد و در صورت وجود هر گونه مشكل در اين زمينه از ديگران كمك بگيريد.
وقتي كه دچار حس نااميدي مي‌شويم، بايد چه كار كنيم؟
به خودتان يك زنگ تفريح بدهيد. از همسرتان بخواهيد براي مدتي مسئوليت نگهداري از فرزندتان را به عهده بگريد تا شما در اين فاصله هر كاري را كه دوست داريد كه انجام دهيد؛ مثلا روزهاي تعطيل را بيشتر بخوابيد، به ملاقات دوستان‌تان برويد و يا اينكه كمي ورزش كنيد.
من معمولا زود كنترلم را از دست مي‌دهم و دچار خشونت مي‌شوم، آيا واقعا پدر يا مادر بدي هستم؟
بسياري از والدين گاهي اوقات دچار اين حالت مي‌شوند. طبيعي است كه مواقعي هم دچار خشونت و غضب شويد؛ اما نبايد خشم خود را روي كودك‌تان پياده كنيد. وقتي كه واقعا عصباني مي‌شويد، يك زنگ تفريح به خود بدهيد؛ مثلا به دوست‌تان تلفن بزنيد يا از كسي بخواهيد براي مدت كوتاهي از كودك‌تان مراقبت كند. افرادي كه زياد دچار خشونت مي‌شوند و كنترل خود را از دست مي‌دهند، بايد به متخصص مراجعه كنند و از او كمك بگيرند تا كودك‌شان دچار آسيب‌هاي روحي و رواني نشود.
چگونه مي‌توانم يك پدر يا مادر خوب باشم؟
هيچ قانون كلي براي پدر و مادر خوب بودن يا كودك خوب بودن وجود ندارد؛ اما براي آنكه يك كودك سالم و شاد را تربيت كنيد: عشق و علاقه خود را به او نشان دهيد. به حرف‌هاي كودك‌تان گوش دهيد. به او احساس امنيت بدهيد. او را تشويق كنيد. رفتارهاي نامناسب او را مورد انتقاد قرار دهيد، نه خود او را. صبور و شكيبا باشيد. براي كودك‌تان وقت كافي بگذاريد.
