در سي‌سال گذشته، پيشرفت‌هاي قابل توجهي در كاهش پوسيدگي دندان صورت گرفته است؛ اما هنوز هم پوسيدگي دندان، يكي از مشكلات اصلي و قابل توجه و يكي از شايع‌ترين بيماري‌هاي عفوني دوران كودكي است. به نظر مي‌رسد هر چقدر افراد از لحاظ اقتصادي محروم‌تر باشند، دندان‌هاي آنها خراب‌تر و پوسيدگي آنها بيشتر است. بيش از 80 درصد پوسيدگي‌ها در 25 درصد دندان هاي كودكان ديده مي‌شود و بيشتر كودكان (تقريباً 80 درصد) تا سن 17 سالگي دست‌كم يك دندان پر كرده دارند. پوسيدگي دندان، يك بيماري عفوني و مسري است كه دندان با باكتري‌هاي موجود در اسيد پلاك دنداني،پوسيده و تخريب مي‌شود. پوسيدگي يك فرايند پوياست و يك مشكل هميشگي و ثابت نيست. قبل از اينكه حفره و سوراخ در دندان به وجود آيد، مي‌توان از آن پيشگيري كرد. اسيد لاكتيك توليد شده توسط باكتري‌ها، مواد معدني فسفات كلسيم ميناي دندان را حل مي‌كند و آن را از بين مي‌برد و از آنجايي كه ميناي دندان كودكان نازك‌تر از دندان‌هاي دائمي است، بيشتر از بزرگسالان مستعد پوسيدگي است و زودتر خراب مي‌شود. پوسيدگي در دندان كودكان به طور معمول ابتدا به صورت يك نقطه سفيد مشاهده مي‌گردد و اگر والدين متوجه آن نشوند و به دندانپزشك مراجعه نكنند، به تدريج عميق شده در نهايت كل سطح دندان را دربرمي‌گيرد و دندان را سوراخ مي‌كند.
پوسيدگي دندان در كودكي
پوسيدگي هاي دنداني در دوران كودكي در واقع نوع شديدي از پوسيدگي است كه ميتواند حتي در سنين پايين كودكان نوپا و پيش‌دبستاني به وجود بيايد و دندان‌هاي كودك را از بين ببرد. پوسيدگي زودهنگام دندانها در دوران كودكي را مي‌توان با مشاهده نشانه‌هاي پوسيدگي بر روي دندان‌هاي كودكان زير سه سال تشخيص داد. محروميت اقتصادي يكي از علل اصلي پوسيدگي دندانها است. پوسيدگي دندانها در دوران كودكي نوعي بيماري عفوني است و باكتري استرپتوكوك موتانس عامل اصلي آن مي‌باشد. اين باكتري نه تنها اسيد توليد مي‌كند، حتي مقدار آن را در دهان افزايش مي‌دهد. وجود قند در دهان، مقدار اسيد روي دندانها افزايش مي‌دهد. پوسيدگي دندان‌هادر خردسالان و شيرخواران معمولاً از دندان‌هاي جلو و بالا شروع مي‌شود و سپس به دنبال آن دندان‌هاي عقب درگير ميگردند . نشانه اوليه پوسيدگي‌هاي زودهنگام دوران كودكي، خطوط سفيد رنگي است كه روي سطح ميناي دندان در امتداد خط لثه به وجود مي‌آيد و به تدريج اين خطوط تغيير رنگ مي‌دهند و دندان را سوراخ مي‌كنند.
علل پوسيدگي و عوامل خطر
مصرف مكرر غذاهاي غني از كربوهيدرات و شيريني‌ها، PH دهان را پايين آورده و شرايط لازم براي رشد باكتري‌هاي پوسيدگي زا فراهم مي‌گردد. تغذيه كودكان با شيشه شير در طول شب، امكان پوسيدگي دندانها را افزايش مي‌دهد؛ زيرا ترشح بزاق دهان در هنگام خواب كاهش مي‌يابد و مواد شيرين مدت بيشتري روي دندانها باقي مي‌ماند. هر چقدر دهان كودكان سريع‌تر با باكتري استرپتوكوك موتانس آلوده گردد، خطر ابتلا به پوسيدگي دندانها در آينده افزايش مي‌يابد.
كودكاني كه دندان پوسيده دارند، دندان‌هاي آنها به نسبت ساير افراد بيشتر در معرض خطر قرار مي‌گيرد. كاهش فلورايد سطح دندانها نيز احتمال پوسيدگي دندانها را افزايش مي‌دهد.
نقش رژيم غذايي
نقش رژيم غذايي در پوسيدگي زودرس دندانها بسيار حياتي است و مصرف سوكروز، يكي از دلايل عمده گسترش پوسيدگي آنها مي‌باشد. اغلب كودكاني كه از پوسيدگي دندان رنج مي‌برند، به طور مكرر نوشيدني‌هاي شيرين مصرف كرده‌اند. سوكروز و گلوكز و فروكتوز موجود در آب ميوه‌ها به سادگي موجب تشكيل باكتري موتانس مي‌شود و ميتواند به راحتي ميناي دندان را از بين ببرد. فرآورده‌هاي مصنوعي احتمال پوسيدگي دندان را به مقدار قابل توجهي افزايش مي‌دهند.
مراقبت از دندانها
براي مراقبت صحيح از دندانها بايد به طور مرتب آنها را بررسي كنيد تا اگر كودك شما در معرض پوسيدگي زودهنگام دندانها قرار دارد، آن را تشخيص دهيد. ارزيابي خطر احتمال پوسيدگي دندانها، اولين هدف دندان پزشك از معاينه دندانها است. پس از اين مرحله، نوبت به تشخيص، پيگيري و ترميم مي‌رسد. خدمات و روش‌هاي پيشگيري جهاني، براي تمامي كودكان مناسب نيست، زيرا خطر پوسيدگي دندانها معمولاً همه‌گير نبوده و محدود به يك سري اقشار و كودكان خاص است. در واقع اين بيماري به سه مؤلفه محيط زيست، ژنتيك و عامل عفوني مربوط مي‌شود. هر يك از اين مؤلفه‌ها در ايجاد پوسيدگي دندان مؤثر هستند، اما لزوماً داشتن يك مؤلفه به معني پوسيدگي صددرصد نمي‌باشد. منظور از محيط زيست همان عوامل محيطي شامل مصرف شكر، قرار گرفتن در معرض فلورايد، بهداشت دهان و شرايط اجتماعي و اقتصادي است و منظور از ارث، اختلالات بزاق و يا نوع دندان است كه احتمال پوسيدگي را افزايش مي‌دهد. باكتري استرپتوكوك موتاس در هر ميلي‌ليتر از بزاق 000/500 واحد كلني را تشكيل مي‌دهد. بهترين روش پيش‌بيني پوسيدگي دندان‌هاي كودك در آينده، بررسي شرايط دهان و دندان او در گذشته است.
آزمايش‌هاي لازم
تعيين مقدار پوسيدگي دندانها و ميكروب‌ها و باكتري‌هاي دهان، توسط كيت و تجهيزات آزمايشگاهي دندانپزشكي صورت مي‌گيرد. در آزمايشگاه مقداري بزاق دهان را گرفته شده توسط فرد اندازه‌گيري و مقدار كلني باكتري در هر ميلي‌ليتر از اين بزاق مشخص مي‌شود. در روشي ديگر از نوار تست موتانس استفاده مي‌گردد. احتمال ابتلا به پوسيدگي معمولاً با وجود 000/100 باكتري در هر ميلي‌ليتر بزاق در نظر گرفته مي‌شود. بزاق و تركيبات آن در سلامت دهان و لثه نيز مفيدند. براي تشخيص مقدار باكتري در دهان كودكان از آنها خواسته مي‌شود كه يك قطعه پارافين را بجوند و در همين حال زمان اندازه گرفته مي‌شود و با جمع‌آوري بزاق كودك در لوله آزمايش علاوه بر تعداد باكتري‌ها، سرعت خروج و ترشح بزاق نيز مورد ارزيابي قرار مي‌گيرد. مقدار ترشح طبيعي بزاق در بزرگسالان در هر دقيقه 1/0 ميلي‌ليتر است.
كاهش سطح خطر
اولين قدم در اين مرحله، كاهش مصرف مواد شيرين است. بايد رژيم غذايي كودك مورد بررسي قرار گيرد و مصرف شيريني‌جات كاهش يابد. مرحله دوم، افزايش استفاده از فلورايد در خانه است كه خطر پوسيدگي دندانها را كاهش مي‌دهد.
كنترل عفونت باكتريايي
در واقع كنترل باكتري موتانس در دو مرحله انجام مي‌شود: كنترل پوسيدگي به وسيله دارو و درمان ضايعات كرم‌خورده و پوسيدگي دندانها . هدف از كنترل پوسيدگي، كاهش تعداد باكتري‌ها در دهان كودك است. كنترل پوسيدگي با كاهش تعداد باكتري‌هاي فعلي و كاهش احتمال تهاجم باكتري‌هاي آينده همراه است كه به اين ترتيب هزينه‌هاي درمان كاهش مي‌يابد. اين امر موجب مي‌شود كه دارو درماني مؤثرتر واقع شود و ترميم دندان نتيجه‌بخش باشد. در روش دارويي، با تركيبي از فلورايد و كلرهگزيدين، استرپتوكوك موتانس را كاهش مي‌دهند. فلورايد را مي‌توان به تنهايي و يا در تركيب با يك عامل ضدميكروبي ديگر استفاده كرد. استفاده از فلورايد تا 38درصد از پوسيدگي دندانها جلوگيري مي‌كند. براي جلوگيري از تهاجم باكتري‌ها بايد سه بار در طول 10 روز از فلورايد استفاده شود و در سال اول هر سه ماه يكبار اين كار ادامه يابد. NHS اعلام كرده است كه تنها داروهاي مؤثر بر روي پوسيدگي دندان، فلورايد و كلرهگزيدين گلوكانت هستند كه خاصيت ضدميكروبي دارند. كلر هگزيدين كه به صورت محلول و ژل وجود دارد، براي كودكان نوپا توصيه مي‌شود كه به مدت 14 روز و روزي دوبار از آن استفاده كنند (كلرهگزيدين 12%). اين محلول حداقل 30 دقيقه بعد از مصرف خمير دندان بايد استفاده شود.
تقويت دندانها
در اين مرحله با تقويت دندانها، پوسيدگي آنها كنترل مي‌شود كه اين كار به چهار روش انجام مي‌گيرد: استفاده از لاك فلورايد سه بار در يك دوره 10 روزه توسط دندانپزشك افزايش مصرف: منابع كلسيم همچون پنير
راهنمايي براي والدين
آكادمي دندانپزشكي كودكان و انجمن دندانپزشكان و آكادمي دندانپزشكان عمومي آمريكا، همگي توصيه مي‌كنند كه حتماً شش ماه پس از روش دندان‌هاي كودك قبل از يكسالگي به دندانپزشكي مراجعه كنيد. بعد از يكسالگي از شير دادن نوزاد (سينه مادر) در شب خودداري ورزيد و همچنين هيچ‌گاه در طول شب براي خواباندن كودك خود از شيشه شير استفاده نكنيد. كودكان را بايد در سن 12 الي 14 ماهگي از شيشه شير گرفت. نوزادان و كودكان نوپا نبايد به مقدار زياد از ابميوه ها ي شيرين استفاده نمايند و حتماً شير و آب ميوه را با فنجان به آنها بدهيد، نه با شيشه شير. به محض رشد دندان‌هاي نوزاد، آنها را مي‌توانيد با مسواك‌هاي مخصوص و يا گاز تميز كنيد.
پيگيري
پيگيري براي پيشگيري از پوسيدگي دندان بسيار مهم است و افرادي كه كمتر در معرض پوسيدگي هستند، هر شش ماه و افراد در معرض خطر هر سه ماه يكبار بايد به دندانپزشك مراجعه كنند.
