به قلم : کیمیا فروزان ، کارشناس تغذیه
زیر نظر: دکتر گلبن سهراب ؛ عضو هیات علمی گروه تغذیه بالینی و رژیم درمانی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
تحریریه زندگی آنلاین : نوشيدنی انرژي‌زا برای اولين بار در دهه 60 میلادی در اروپا و آسيا به عنوان نوشیدنی افزايش‌دهنده انرژي به بازار معرفی شد. نوشيدني‌هاي انرژي‌زا به نوشيدني‌هايي گفته مي‌شود كه عملكرد مغزي و نيز كارايي ورزشي را بالا مي‌برند. نوشیدنی‌های انرژی‌زا گاهی با نوشیدنی‌های ورزشی اشتباه گرفته می‌شوند، اما این نوشیدنی‌ها محصولاتی کاملا متفاوت هستند. نوشیدنی‌های انرژی‌زا از نظر محتوای کافئین و قند زیاد با نوشیدنی‌های ورزشی تفاوت دارند. هدف اساسی از مصرف نوشیدنی ورزشی تامین مایعات، الکترولیت‌ها و کربوهیدرات مورد نیاز بدن در حین فعالیت‌های ورزشی است و این نوشیدنی‌ها در حین ورزش بدن را هیدراته نگه می‌دارند و از کم‌آبی بدن جلوگیری می‌کنند. مقدار مشخصی از قند و الکترولیت در نوشیدنی‌های ورزشی برای آب‌رسانی و جذب سریع در نظر گرفته شده است. نوشیدنی‌های ورزشی حاوی قند کمتری نسبت به نوشابه‌های گازدار و انرژی‌زا هستند و فاقد کافئین می‌باشند، بنابراین نوشیدنی‌های ورزشی نباید با نوشیدنی‌های انرژی‌زا اشتباه گرفته شوند.
مصرف نوشيدني‌هاي انرژي‌زا در سال‌های اخير بـه طور بارزي در بين نوجوانان و جوانان (گروه هدف اين محصولات) افزايش يافته است. نوشیدنی‌های انرژی‌زا ممکن است توسط دانش‌آموزان یا دانشجویان در زمان امتحانات و یا توسط ورزشکاران قبل از بازی‌ها مصرف شوند. برخی مطالعات بهبود موقت هوشیاری و رفع خستگی پس از مصرف نوشیدنی‌های انرژی‌زا و همچنین افزایش عملکرد فیزیکی در ورزشکاران را نشان داده‌اند، اما طبق اکثر مطالعات، نوشیدنی‌های انرژی‌زا اثرات منفی بر سلامتی افراد دارند، بنابراین نوشیدنی‌های انرژی‌زا بی خطر نیستند. اثرات منفی ناشی از آنها شامل افزایش استرس و رفتارهای تهاجمی، افزایش فشار خون، افزایش خطر چاقی و دیابت نوع 2، کیفیت خواب پایین، اختلالات گوارشی، مشکلات کلیوی و فرسایش دندان‌ها می‌باشد. به علت جثه کوچک و وزن کمتر کودکان و نوجوانان این عوارض در آنها تشدید می‌گردد. نوشیدنی‌های انرژی‌زا به طور عمده از آب كربناته، كافئين، شكر، اسيدهاي آمينه، ويتامين‌هاي «گروه B»، عصاره گياهان علفي و نگهدارنده‌ها تشكيل شده‌اند. همچنین بعضي از نوشيدني‌هاي انرژي‌زا حاوي تركيبات غير مجازی نظير هورمون‌هاي استروئيدي می‌باشند كه اين تركيبات مي‌توانند عوارض خاص خود را داشته باشند. در ادامه به بررسی نگرانی‌های ویژه‌ای که در مورد مصرف نوشیدنی‌های انرژی‌زا مطرح است، می‌پردازیم:
کافئین
بخش مهمي از اثر نوشيدني‌هاي انرژي‌زا در ايجاد حالت هوشياري و افزايش توانايي فيزيكي به صورت افزایش استقامت و قدرت و به تعویق انداختن خستگی به اثر كافئين بر مي‌گردد. در نوشيدني‌هاي انرژي‌زا معمولي ممكن است مقدار كافئين تـا حد دوز هشدار (500 ميلي‌گرم در بطري يا قوطي) برسد. اين مقدار در نوشيدني‌هاي با كافئين بالا از اين حد نيز بالاتر است كه مي‌تواند عواقب جدي را در افراد مبتلا به بيماری عصبي و يا در زنان باردار ايجاد نمايد. خطر مسمومیت کافئین در جوانان وجود دارد، بنابراین آکادمی اطفال آمریکا حد مجاز کمتر از 100 میلی‌گرم کافئین در روز را برای سنین 12 تا 18 سال توصیه می‌کند. کافئین بیش از حد، به ویژه زمانی که چندین بار در روز توسط افراد مصرف شود، می‌تواند منجر به اضطراب، بی‌خوابی، مشکلات قلبی مانند ضربان قلب نامنظم و افزایش فشار خون و در موارد نادر تشنج یا ایست قلبی شود.
محتوای قند بالا
بعد از آب، شکر جزء اصلی نوشیدنی‌های انرژی‌زا است. وجود شيرين‌كننده‌هاي انرژي‌زا باعث بهبود توانايي جسمي و تجديد ذخيره گليكوژن مي‌شود. تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف نوشیدنی‌های حاوی قند بالا از هر نوعی می‌تواند منجر به افزایش وزن، افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع 2، بیماری‌های قلبی عروقی و نقرس شود. مقدار شكر در نوشيدني‌هاي انرژي‌زا در حدود 10 گرم در 100 ميلي‌ليتر است. علاوه بر نوشيدني‌هاي انرژي‌زاي معمول، نوشيدني‌هاي انرژي‌زایی تحت عنوان «كم كالري» نیز عرضه مي‌شوند كه به جاي شكر، حـاوي شيرين‌كننده‌هاي طبيعي نظير استويا هستند.
بیشتربخوانید:
ارتباط نوشیدنی های انرژی زا با حمله قلبی در بیماران ژنتیکی
عصاره گياهان علفی
عصاره گياهان علفي مانند جنسینگ و گوارانا نيز، جزء ديگري از اجزاي نوشيدني‌هاي انرژي‌زا هستند كه به علت داشتن تركيبات آنتي‌اكسيداني مي‌توانند اثرات مفيدي بـر سلامتي انسـان داشته باشند، اما متأسفانه سطوح تعريف شده مصـرف ايـن عصاره‌ها ارائه نشده است. اگرچه در نوشيدني‌هاي انـرژي‌زا مقدار مصرف اين گونه عصاره‌ها در حد بروز علائـم و عوارض حاصل از مصرف آنها نيست، اما با اين وجود پاسخ افراد بـه اين عصاره‌ها وابسته به وضعيت فيزيولوژيك افراد متفاوت است.
ويتامين‌های «گروه B»:
در نوشيدني‌هاي انرژي‌زا مقدار ويتامين‌هاي «گـروه B» چند برابر حد مورد نياز توصيه شده است. اگرچه مقدار اضافي اين ويتامين‌ها از طريق ادرار دفع مي‌شود، امـا اين عمل همراه با تحميل بار اضافي بر روي كليه‌ها مي‌باشد. همراه شدن اين ويتامين‌ها با ساير تركيبات در نوشيدني‌هاي انرژي‌زا فشار وارد شده بـر كليه‌ها را بیشتر می‌کند، بنابراین مصرف نوشيدني‌هاي انرژي‌زا در بيماران كليوي توصيه نمي‌شود.
نتیجه‌‌گیری
باید بدانیم آب آشامیدنی بهترین نوشیدنی انتخابی است. نوشیدنی‌های انرژی‌زا ممکن است اثرات مفید مثبتی بر عملکرد ورزشی در فعالیت‌های ورزشی مختلف نشان دهند. نوشیدنی‌های انرژی‌زا می‌توانند برای گروه‌های آسیب‌پذیر از جمله کودکان، نوجوانان، زنان باردار و افرادی که دارای بیماری‌هایی مانند دیابت و بیماری‌های قلبی عروقی هستند، خطراتی ایجاد کنند. بزرگسالانی که مشکل سلامتی خاصی ندارند و مصرف نوشیدنی‌های انرژی‌زا را انتخاب می‌کنند، باید برچسب نوشیدنی را از نظر محتوای کافئین بررسی کنند و از مصرف زیاد (بیش از 200 میلی‌گرم کافئین در هر نوشیدنی) خودداری کنند. قسمت‌های مختلف بدن تحت تأثیر مصرف نوشیدنی‌های انرژی‌زا قرار می‌گیرند، بنابراین همیشه باید در مصرف نوشیدنی‌های انرژی‌زا احتیاط کرد و در حد تعادل دریافت گردند.
