عطیه میرزابابایی : متخصص تغذیه ؛ از دانشگاه علوم پزشکی تهران
تحریریه زندگی آنلاین : گرمازدگی چیست؟
گرمازدگی عدم توانایی بدن در دفع گرما و افزایش دمای درون بدن به حدود چهل درجه سانتی‌گراد است که به علت فعالیت شدید یا گرمای هوا ایجاد می‌شود. به عبارت دیگر گرمازدگی به هم خوردن تعادل در مکانیسم‌های تنظیم دمایی بدن است و تولید گرما در بدن، به علت افزایش شدید حرارت محیط و ناتوانی در دفع حرارتِ ایجاد شده، باعث گرمازدگی می‌شود. گرمازدگی می‌تواند به صورت خفیف، متوسط یا شدید بروز کند. بدیهی است که این شرایط در ماه‌های تابستان بیشتر دیده می‌شود. در نظر داشته باشید که گرمازدگی به درمان اورژانسی نیاز دارد. اگر درمان نشود می‌تواند منجر به تخریب مغز، قلب، کلیه‌ها و ماهیچه‌ها شود و هر چه بیشتر درمان به تعویق بیفتد، آسیب شدیدتر می‌شود و خطر به جا ماندن عوارض جدی یا مرگ افزایش می‌یابد. گرمازدگی قابل پیشگیری است. با دانستن علل ایجاد آن، علائم آن و درمان زودهنگام آن می‌توان جلوی بسیاری از موارد شدید بیماری را گرفت.
بیشتر بخوانید:
تغذیه مناسب برای رفع گرمازدگی کودک
دلایل گرمازدگی
افزایش دمای مرکزی بدن که در اثر فعالیت فیزیکی شدید در هوای گرم است. از علل مهم گرمازدگی می‌باشد. هر فردی که در هوای گرم ورزش یا کار کند، ممکن است دچار این مشکل شود، اما در افرادی که به این شرایط عادت ندارند، بیشتر دیده می‌شود.
در هر نوع گرمازدگی، مشکل ایجاد شده می‌تواند ناشی از پوشیدن بیش از حد لباس که از تبخیر شدن عرق و خنک شدن بدن جلوگیری می‌کند، نوشیدن مشروبات الکلی که توانایی بدن برای تنظیم دما را تحت تأثیر قرار می‌دهد و کاهش آب بدن به علت عدم نوشیدن کافی آب و در نتیجه عدم جبران آب دفع شده توسط تعریق، باشد.
علائم گرمازدگی
علائم گرمازدگی ممکن است به طور ناگهانی یا با گذشت زمان، به خصوص با دوره‌های ورزش طولانی‌مدت ایجاد شود. علائم و نشانه‌های احتمالی گرمازدگی عبارتند از:
پوست خنک، مرطوب و مور مور شده در اثر گرما تعریق شدید ضعف سرگیجه خستگی نبض ضعیف و سریع فشار خون پایین هنگام ایستادن گرفتگی عضلات حالت تهوع سردرد
بیشتر بخوانید:
گرمازدگی در یک نگاه
چه عواملی سبب تشدید علائم گرمازدگی می‌شود؟
سن: کودکان و نوزادان زیر 4 سال و سالمندان بالای 65 سال بیشتر در معرض خطر ابتلا به گرمازدگی هستند.
برخی از بیماری‌ها: بیماری‌های مربوط به قلب، ریه و کلیه، چاقی و یا لاغری، فشار خون بالا، دیابت و بیماری‌های روانی، اعتیاد به الکل، آفتاب سوختگی و هر بیماری دیگری که باعث تب شود.
داروها: برخی از این داروها عبارتند از دیورتیک‌ها، آرام‌بخش‌ها، محرک‌ها، برخی از داروهای قلب و فشار خون و برخی از داروهای بیماری‌های روانی
چاقی: وزن اضافی بر توانایی بدن در تنظیم درجه حرارت تأثیر به سزایی دارد و موجب حفظ گرمای بیشتری می‌شود.
توصیه‌های تغذیهای در گرمازدگی
بدون شک با افزایش دمای هوا، نوع مواد غذایی مورد استفاده افراد نیز باید تا حدودی تغییر پیدا کند. برخی غذاها هستند که سبب کاهش دمای بدن می‌شوند و خوردن آنها در فصل تابستان توصیه می‌شود.
غذاهای مفید برای گرمازدگی
در هنگام گرمازدگی بسیاری از صیفی جات مانند خیار، هندوانه، طالبی جایگزین الکترولیت‌ها یا مواد معدنی از دست رفته بدن خواهند شد که مصرف آنها بسیار توصیه می‌شود.
مصرف سبزیجات
سبزیجات حاوی آب فراوان هستند و برای جلوگیری و درمان گرمازدگی باید از آنها استفاده کنید. استفاده مداوم از میوه‌ها و سبزی‌ها به دلیل دارا بودن آب فراوان و فیبر نقش بسیار مهمی در پیشگیری از کم آبی، یبوست و جبران الکترولیت‌های از دست رفته حاصل از تعریق دارند. سبزیجاتی مانند:
نخود فرنگی گوجه فرنگی اسفناج فلفل سبز کاهو هویج کرفس کلم بروکلی
مصرف میوه جات:
مانند سبزیجات، خوردن میوه هم در طول فصل گرم به حفظ آب در بدن و در مواردی نیز به تنظیم دمای بدن کمک می‌کنند. پس همواره مصرف آن برای درمان و جلوگیری از گرمازدگی توصیه می‌شود. مهم‌ترین املاحی که همراه با آب در فرآیند تعریق از بدن دفع می‌شوند، سدیم، پتاسیم و منیزیوم هستند، بنابراین استفاده از منابع غنی از پتاسیم شامل میوه‌ها و سبزیجاتی مانند موز، هندوانه، طالبی، توت فرنگی، هلو، گلابی، آلو، توت‌فرنگی، خیار در این فصل بیشتر توصیه می‌شود. میوه‌ها حاوی آنتی‌اکسیدان، کاروتنوئیدها، فلاونوئیدها و منابع غنی از ویتامین E،C و B که به حفظ ایمنی بدن و دفع سموم کمک می‌کنند.
بیشتر بخوانید:
راهکارهایی برای درمان گرمازدگی
برای پیشگیری از گرمازدگی در تابستان چی بخوریم؟
آب‌دوغ‌خیار
به علت این که گرما باعث بی‌اشتهایی می‌شود، تمایل به مصرف غذاهای سرد بیشتر از غذاهای گرم و پخته شده است و استفاده از غذاهای سنتی مانند مخلوط ماست و خیار به همراه سبزیجات، گردو و کشمش می‌تواند یک غذای مناسب در این فصل باشد. آب‌دوغ‌خیار نقش موثری در آبرسانی سریع به بدن، رفع تشنگی، گرمازدگی و دفع سموم از بدن دارد. خیار دارای کالری کم و مقدار کمی قند، کربوهیدرات و چربی است. همچنین این سبزی دارای مقدار زیادی ویتامین B، فسفر، کلسیم، روی و دیگر مواد معدنی است.
نوشیدنی‌های مناسب گرمازدگی
مصرف روزانه شربت‌هایی مثل نعنا، بیدمشک و کاسنی را برای خنک شدن بدن در روز‌های گرم سال توصیه می‌شود. این شربت‌ها هم باید به میزان کم‌مصرف شود و مثلاً یک لیوان آب به همراه یک قاشق مرباخوری عرقیجات و با سکنجبین یا کمی عسل بنوشید تا از گرمازدگی جلوگیری کند.
شربت سکنجین شربت خاکشیر آب طالبی خاکشیر و تخم شربتی شربت گلاب
نوشیدن آب و مایعات زیاد
میزان مصرف مایعات در روز‌های عادی سال برای افراد ۸ تا ۱۲ لیوان توصیه شده است که در هنگام گرما و برای جلوگیری از گرمازدگی این مصرف باید افزایش پیدا کند. به طوری که هر نیم الی یک ساعت یک لیوان آب و در طی روز ۱۶ لیوان آب باید نوشیده شود.
برای جلوگیری از گرمازدگی لیموترش بخورید
در هر فصلی از سال باید به میزان کافی آب نوشید، اما در فصل تابستان به علت گرمای هوا نیاز بدن به آب بیشتر می‌شود. در نتیجه لازم است برای جلوگیری از گرمازدگی روزانه حداقل یک و نیم لیتر آب بنوشید. در این صورت است که می‌توانید کمی آب لیموترش به داخل آب خنک‌تان بچکانید. این کار باعث می‌شود که آب بیشتری بنوشید و البته بدن‌تان خنک‌تر بماند.
بیشتربخوانید:
اگر گرمازده شدیم چه کنیم؟
از نوشیدن زیاد قهوه و چای بپرهیزید
نوشیدنی‌های کافئین‌دار مانند قهوه و چای ادرارآور است و سبب از دست دادن آب بدن می‌شود و مصرف زیاد آن در فصل تابستان توصیه نمی‌شود.
پرهیزات غذایی
برای جلوگیری از گرمازدگی و یا درمان گرمازدگی بهتر است که در مصرف مواد غذایی از قبیل غذاهای سرخ شده، ادویه جات مانند فلفل، سیر، دارچین، فلفل قرمز، و زنجبیل و ترشی‌جات که موجب افزایش دمای بدن می‌شوند مصرف نکنید.
مصرف نمک؛
مایعات کافئین‌دار؛
مایعات شیرین؛
مایعات خیلی سرد؛
نوشیدن مایعات یک دفعه و یکجا؛
غذاهای سرخ‌کرده و چرب؛
نوشابه و نوشیدنی انرژی زا و گازدار.
پیشگیری از گرمازدگی
هنگام افزایش دما، به یاد داشته باشید:
لباس‌های سبک و گشاد بپوشید. مواظب آفتاب‌سوختگی باشید. آفتاب‌سوختگی بر توانایی خنک شدن بدن تأثیر می‌گذارد، بنابراین در فضای باز از کلاه لبه‌دار، عینک آفتابی و کرم ضد آفتاب هر دو ساعت یک بار استفاده کنید. مصرف مایعات فراوان احتیاط در مصرف داروهای خاص در ساعات گرم روز به خود استراحت دهید. در حین فعالیت شدید بدنی لحظاتی را برای استراحت و مصرف مایعات بگنجانید. مطمئن شوید كه قبل، در حین و بعد از ورزش بدن شما مایعات كافی دریافت كرده است. به رنگ ادرارتان توجه كنید. اگر تیره است یعنی آب به اندازه كافی به بدن شما نرسیده است. ورزش در هوای آزاد را در ساعات خنك شبانه‌روز انجام دهید. در هوای به شدت گرم یا با رطوبت بالا فعالیت ورزشی خود را متوقف كنید. حتی‌الامکان زیر تابش مستقیم آفتاب نمانید. پوست خود را مرتب با آب خنک کنید. در هوای خیلی گرم از نوشیدن الکل تا حد امکان پرهیز کنید. به جای نوشیدنی و نوشابه‌های گازدار و آب‌میوه‌های آماده به اندازه کافی آب بنوشند و بیش از مواقع دیگر میوه و سبزی در برنامه غذایی‌تان قرار دهید، چون میوه و سبزی حاوی مقدار قابل توجهی آب است.
نکات مهم در صورت گرمازدگی شدید
از آنجا که فرد گرمازده میل زیادی برای خوردن آب یخ دارد، باید وی را تشویق کرد تا به تدریج و آهسته مایعات را بنوشد تا دچار مشکلات گوارشی نشود.
سعی کنید به یک مکان خنک بروید که ترجیحاً تهویه داشته باشد.
آب یا نوشیدنی‌های حاوی الکترولیت بنوشید.
دوش آب خنک بگیرید تا وضعیت بدن‌تان سریع‌تر به‌حالت عادی برگردد.
زیر بازوهای خود و اطراف ناحیه کشاله ران، کیسه‌های یخ قرار بدهید.
اگر در علائم‌تان بهبودی مشاهده نکردید، به اورژانس زنگ بزنید.
