آزاده دهقانی‌کری بزرگ : دانشجوی دکتری تخصصی سیاست‌های غذا و تغذیه دانشگاه علوم پزشکی تبریز
تحریریه زندگی آنلاین : سیستم ایمنی یک شبکه چند وجهی و پیچیده از اندام‌ها، بافت‌ها، سلول‌ها، پروتئین‌ها و مواد شیمیایی تخصصی است که به منظور محافظت از بدن انسان در برابر طیف وسیعی از عوامل بیماری‌زا مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و انگلی‌ها و سلول‌های سرطانی تکامل یافته است. این ترکیبات به طرق مختلف و بسیار پیچیده با یکدیگر تعامل دارند. بیش از نیم قرن تحقیق نشان داده است که ویتامین C در جنبه‌های مختلف سیستم ایمنی بدن، به ویژه عملکرد سلول‌های ایمنی، یک بازیگر مهم است.
شناسایی ویتامین C
ویتامین C از خوردن میوه‌ها و سبزیجات مختلف - مانند مرکبات (مثلاً پرتقال)، کیوی، انواع توت‌ها و سبزیجات برگ‌دار - به دست می‌آید به علاوه بسیاری از افراد از مکمل‌ها ویتامین C اضافی دریافت می‌کنند. بدن شما نمی‌تواند ویتامین C خود را بسازد، ویتامین C یک ماده مغذی ضروری است که به دلیل نقص وجود آنزیم اصلی در مسیر بیوسنتز، توسط انسان ساخته نمی‌شود و تأمین مداوم آن از رژیم غذایی مهم است، زیرا به طور منظم از طریق ادرار از بدن خارج می‌شود.
این ویتامین محلول در آب که به نام اسید اسکوربیک نیز شناخته می‌شود، به عنوان یک آنتی‌اکسیدان عمل می‌کند. به کاهش آسیب رادیکال‌های آزاد و التهاب کمک می‌کند که می‌تواند منجر به بسیاری از مشکلات سلامتی شود. بسیاری از مطالعات نشان داده است افرادی که از رژیم‌های غذایی با ویتامین C بالا استفاده می‌کنند، از محافظت بهتری در برابر بیماری‌هایی مانند سرطان، از دست دادن بینایی و چاقی، همراه با سایر عوارض مثبت ویتامین C برخوردار هستند. کمبود شدید ویتامین C منجر به بیماری اسکوربوت کشنده (بیماری خونریزی لثه) می‌شود. اسکوربوت با خرابی ساختار کلاژنی، در نتیجه عدم بهبودی زخم و نقص ایمنی مشخص می‌شود. افراد مبتلا به اسکوربوت بسیار مستعد ابتلا به عفونت‌های مهلک مانند ذات‌الریه هستند. و موارد اسکوربوت به دنبال عفونت تنفسی گزارش شده است. این امر خصوصاً برای افرادی که قبلاً سوءتغذیه دارند، بسیار مشهود است.
اگرچه مقدار ویتامین C مورد نیاز برای جلوگیری از اسکوربوت نسبتاً کم است (یعنی 10 میلی‌گرم در روز)، مصرف خوراکی توصیه شده برای ویتامین C تا صد برابر بیشتر از ویتامین‌های دیگر است. یک رژیم غذایی که 100-200 میلی‌گرم در روز ویتامین C تأمین می‌کند، غلظت پلاسما را در افراد سالم اشباع می‌کند و باید نیازهای عمومی برای کاهش خطر بیماری مزمن را پوشش دهد.
با توجه به ظرفیت کم ذخیره‌سازی بدن برای ویتامین محلول در آب، یک مصرف منظم و کافی برای جلوگیری از کمبود ویتامین C مورد نیاز است. مطالعات اپیدمیولوژیک نشان داده است که کمبود ویتامین C پلاسما (<23 میکرومول در لیتر) نسبتاً در کشورهای غربی شیوع دارد (کمبود ویتامین C <11 میکرومول در لیتر) چهارمین کمبود مواد مغذی در ایالات متحده است.
دلایل عدم دریافت کافی ویتامین C
دلایل مختلفی وجود دارد که افراد توصیه‌های رژیم غذایی ویتامین C را رعایت نمی‌کنند، حتی در کشورهایی که انتظار می‌رود دسترسی و عرضه مواد غذایی کافی باشد. این موارد شامل عادات غذایی غلط، مراحل زندگی و یا سبک زندگی نامناسب و یا محدود کردن میزان مصرف و یا افزایش نیاز به عناصر غذایی (به عنوان مثال، سیگار کشیدن و الکل یا سوء مصرف مواد مخدر)، بیماری‌های مختلف، قرار گرفتن در معرض آلاینده‌ها و دود (اعم از فعال و غیر فعال) و دلایل اقتصادی (وضعیت اقتصادی-اجتماعی ضعیف و دسترسی محدود به غذاهای مقوی) هستند. در این صورت حتی افراد «سالم» در کشورهای صنعتی به دلیل عوامل مرتبط با سبک زندگی (مانند افرادی که رژیم دارند یا رژیم غذایی نامتعادل می‌خورند) و افرادی که دوره‌های روانی استرس جسمی یا روانی دارند، می‌توانند در معرض خطر باشند.
فعالیت‌های این ویتامین در بدن
ویتامین C فعالیت‌های مختلفی دارد که می‌تواند به اثرات تعدیل کننده سیستم ایمنی بدن کمک کند. این یک آنتی‌اکسیدان بسیار مؤثر است، بنابراین از مولکول‌های زیستی مهم (پروتئین‌ها، لیپیدها، کربوهیدرات‌ها و اسیدهای نوکلئیک) در برابر آسیب اکسیدان‌های ایجاد شده در طی متابولیسم سلول طبیعی و از طریق قرار گرفتن در معرض سموم و آلاینده‌ها (به عنوان مثال، دود سیگار) محافظت می‌کند.
به طور کلی ویتامین C این توانایی‌ها را دارد
- با محافظت در برابر آسیب رادیکال‌های آزاد / استرس اکسیداتیو، به کاهش روند پیر شدن و کاهش اثرات پیری کمک می‌کند.
- از سیستم ایمنی بدن پشتیبانی کرده و به مبارزه با عفونت‌ها و آلرژی‌ها کمک می‌کند.
- اثرات منفی آسیب خورشید، دود سیگار، آلودگی هوا و سایر عوامل تنش‌زای محیط را خنثی می‌کند.
- خطر ابتلا به انواع خاصی از سرطان‌ها و همچنین بیماری‌های قلبی عروقی را کاهش می‌دهد.
- به تشکیل کلاژن و حفظ بافت پیوندی از جمله پوست، استخوان‌ها، مفاصل و رگ‌های خونی کمک می‌کند.
- از سلامت چشم / بینایی پشتیبانی می‌کند و می‌تواند خطر آب مروارید را کاهش دهد.
- به جذب آهن کمک می‌کند، در نتیجه از بروز مشکلاتی مانند خستگی جلوگیری می‌کند.
راه ایده‌آل برای جلوگیری از عوارض جانبی ویتامین C، مصرف روزانه انواع غذاهای غنی از ویتامین C است.
غذاهای غنی از ویتامین C
برخی از غذاهای غنی از ویتامین C عبارتند از: مرکبات مانند: پرتقال و گریپ‌فروت سبزیجات سبز برگ فلفل قرمز خربزه توت کیوی گوجه‌فرنگی انبه کلم بروکلی و گل کلم جوانه بروکسل نخود فرنگی سیب‌زمینی
نکات اجمالی
به طور کلی، به نظر می‌رسد که ویتامین C تأثیرات مفیدی بر عملکردهای سلولی سیستم ایمنی دارد.
اگرچه ویتامین C یک آنتی‌اکسیدان قوی است که بدن را در برابر چالش‌های اکسیداتیو درون‌زا و برون‌زا محافظت می‌کند، اما نقش مهمی در اثرات تعدیل سیستم ایمنی بدن دارد.
بدیهی است که ویتامین C برای سیستم ایمنی بدن لازم است تا بتواند پاسخ کافی را در برابر عوامل بیماری‌زا حفظ کند و در عین حال از آسیب بیش از حد به میزبان جلوگیری کند.
به نظر می‌رسد ویتامین C با تقویت عملکردهای مختلف سلول‌های ایمنی بدن می‌تواند از عفونت‌های تنفسی و سیستمیک پیشگیری و آن را درمان کند.
پیشگیری از عفونت به مصرف ویتامین C در رژیم غذایی نیاز دارد که حداقل سطح اشباع پلاسما را در صورت عدم اشباع (یعنی 100-200 میلی‌گرم در روز) فراهم کند که سطح سلول و بافت را بهینه می‌کند. در مقابل، درمان عفونت‌های ایجاد شده به دوزهای قابل توجهی (گرم) ویتامین برای جبران افزایش نیاز متابولیک نیاز دارد.
افرادی که در معرض عوامل خطر برای کمبود ویتامین C قرار دارند، برای عملکرد ایمنی مناسب و مقاومت در برابر عفونت‌ها به این ویتامین نیاز دارند.
