زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

تحریریه زندگی آنلاین : رشد یک پروسه پیچیده و تحت تأثیر توان ژنتیک، عملکرد سیستم غدد اندوکرین، وضعیت تغذیه‌ای، سطح فعالیت فیزیکی و وجود یا عدم وجود بیماریهای مزمن است. اختلال در هریک از این موارد می‌‌تواند، باعث نقص رشد و کوتاهی قد شود. استفاده منظم از چارت رشد و ثبت سریال قد از دوران شیرخوارگی کلید تشخیص رشد غیرطبیعی و شروع اقدامات پیشگیرانه و درمانی است. کوتاهی قد در اکثر موارد ناشی از عوامل فیزیولوژیک مانند علل سرشتی یا فامیلیال (ژنتیک) است، اما ممکن است به دنبال بیماری‌‌های مهم و قابل درمان (علل پاتولوژیک) نیز رخ دهد. علل پاتولوژیک کوتاهی قد شامل بیماری‌‌های مزمن گوارشی یا کلیوی، ریکتز، دیسپلازی استخوانی، اختلالات کروموزومی، بیماری‌های مختلف نظیر سوء تغذیه و بیماری‌های ریوی، خونی و مشکلات روحی - روانی است. علت دیگر کوتاهی قد مربوط به اختلالات هورمونی می‌‌باشد. با توجه به این که تغییرات رشد و افزایش قد می‌‌تواند، شاخص حساسی از سلامت عمومی تلقی شود، بررسی دقیق الگوی رشد به ویژه در دوران کودکی ضروری است. بلند قد شدن به عوامل متعددی بستگی دارد. قد افراد نتیجه‌ای از تداخل عوامل داخلی و محیطی در طول دوران رشد است.

 بیشتربخوانید:

7ماده خوراکی که باعث افزایش قد می‌شوند

عوامل داخلی تعیین کننده قد، فاکتورهای ژنتیکی است که فرد از والدینش دریافت می‌‌کند و قابل تغییر نیست، عوامل محیطی تأثیر گذار نیز عبارتند از:

تغذیه، آب و هوا، اقلیم و بیماری‌ها و... مثلاً شواهد موجود نشان می‌‌دهد نزدیکی یا دوری به خط استوا در اندازه بدن افراد مؤثر است. اگر چه نمی‌توان عوامل محیطی و ژنتیکی را به راحتی جدا کرد ولی با بررسی ملل مختلف، نژادها و سرزمین‌های گوناگون این نتیجه به دست آمده که عوامل محیطی مانند تغذیه و رژیم غذایی مناسب و سالم بسیار مهم‌اند. از نظر ژنتیکی پس از اتمام دوران بلوغ افزایش قد متوقف شود. در این نقطه، فعل و انفعالات پیچیده ژن‌‌ها، مواد مغذی و هورمون‌‌ها به اوج خود می‌‌رسد.

هدف نهایی رشد رسیدن به نقطه تولید مثل و انتقال وراثت به نسل‌‌های بعد می‌‌باشد که در اینجا رشد قدی هم به اوج خود می‌رسد. تغذیه مناسب بیشترین اثر را در مراحل رشد دارد. دوران بلوغ آخرین فرصت برای افزایش قد است. علاوه بر هورمون رشد که از هیپوفیز ترشح شده و مسئول افزایش قد است، ترشح بعضی هورمون‌ها نیز در رشد قد تأثیر دارد به عنوان مثال هورمون‌های جنسی زنانه و مردانه در مقدار بالا باعث تکمیل زود هنگام رشد استخوانی و غضروف‌ها شده و عملکرد هیپوفیز را مهار می‌‌کند، همچنین کم کاری تیروئید می‌‌تواند باعث اتصال زود هنگام غضروف‌‌های مفصلی و توقف رشد شود. رشد قدی با سلامت استخوان و رشد استخوانی همسو می‌‌باشد. بسیاری از مکمل‌‌ها و مواد مغذی و هورمون‌‌ها ضروری برای این منظور به صورت طبیعی و صنعتی وجود دارند که در پروسه رشد استخوانی و افزایش قد مؤثر هستند.

 بیشتربخوانید:

مواد غذایی که قد بلندتان می کند

کلسیم

کلسیم برای رشد و افزایش تراکم استخوان‌ها ضروری است چون ماده معدنی اصلی استخوان می‌‌باشد. در دوران کودکی و نوجوانی استخوان‌ها درحال رشد هستند، حتی پس از توقف رشد، هنوز استخوان‌سازی ادامه دارد اما باعث رشد طولی استخوان و افزایش قد نمی‌شود. کلسیم در محصولات لبنی مانند شیر، پنیر، ماست و... تخم مرغ، گیاهان برگ سبز تیره مانند اسفناج، ماهی ساردین، مغزجات یافت می‌‌شود. بعضی غذاها مهار کننده جذب کلسیم‌اند و بر روی رشد اثر منفی دارند. این غذاها شامل نوشیدنی‌‌های حاوی کربوهیدراتها، نمک، چربی، شکر و قهوه می‌‌باشند.

منیزیم

مصرف آن باعث افزایش تراکم استخوانی می‌گردد. منیزیم محرک غده تیروئید برای ترشح هورمون کلسیتونین است، این هورمون میزان کلسیم در خون و فعالیت سلول‌‌های استخوان‌‌ها را تنظیم می‌‌کند. با افزایش منیزیم و کلسیم در خون ساخت و رشد طولی استخوان‌ها افزایش پیدا می‌کند. رژیم‌‌های غذایی حاوی منیزیم و مکمل‌‌های حاوی آن باعث افزایش دانسیته استخوانی و تحریک رشد قدی می‌‌شود.

ویتامین‌‌های گروه B

از بین ویتامین‌های گروه B ویتامین B1 و B2 در رشد قد و جلوگیری از کوتاهی قد نسبت به بقیه موثرتر هستند.

ویتامین D

حداکثر تأثیر گذاری آن بر سلامت استخوان و بافت‌های همبند مؤثر بر افزایش قد و جلوگیری از کوتاهی قد در استفاده همزمان با کلسیم است. ویتامین D با افزایش جذب کلسیم و نشست آن در استخوان باعث تحریک رشد اسکلت استخوانی و بلندتر شدن قد می‌‌گردد.

ویتامین C

یکی از ویتامین‌‌های اساسی برای رشد و نیز افزایش قد و رشد اسکلتی ویتامین C است. این ویتامین باعث افزایش ساخت بافت همبند و تاندون‌ها و سایر اجزای بافت اسکلتی شده و استحکام بیشتر آن را موجب می‌شود. منبع این ویتامین میوه‌‌های تازه از جمله مرکبات، زردآلو، توت فرنگی، انبه، سیب، موز، گوجه فرنگی و سبزیجات می‌‌باشد.

 بیشتربخوانید:

کدام غذاها برای افزایش قد کودکان مفید هستند؟

روی

عنصر روی با تأثیر بر ترشح برخی هورمون‌ها از غدد جنسی و تأثیر مثبت برغده تیروئید و ترشح کلسیتونین و همچنین با تأثیر بر افزایش تولید ویتامین D و در نتیجه جذب کلسیم در رشد استخوانی و افزایش قد مؤثر است. از طرفی روی با تأثیر بر فعالیت هورمون سوماتومدین که توسط هورمون رشد ترشح آن تحریک می‌‌شود، باعث ایجاد بافت غضروفی و استخوانی شده و عامل موثری در رشد بدن و رشد اسکلت استخوانی است بنابراین کمبود آن باعث مشکلات حاد از جمله کوتاهی قد خواهد شد.

فسفر:

 ساختار اصلی استخوان‌‌ها از کلسیم و فسفر است و قسمت اعظم استخوان‌‌ها را فسفات (از مشتقات فسفر است) تشکیل می‌‌دهد. فسفر بیشتر در منابع غذایی حاوی پروتئین از قبیل انواع گوشت سفید مانند مرغ و ماهی، تخم‌مرغ و در لبنیات و برخی از حبوبات یافت می‌‌شود که در کنار کلسیم ساختار محکم استخوان‌‌ها را شکل می‌‌دهد و تعادل مناسب میان دریافت کلسیم و فسفر می‌تواند باعث رشد قدی مناسب شود.

ویتامین K

این ویتامین به بدن کمک می‌کند که یک پروتئین استخوان کاملاً کاربردی به نام استئوکلسین را بسازد. استئوکلسین با کمک این ویتامین و با اتصال مناسب املاح کلسیم و فسفر در استخوان موجب تقویت و استحکام بافت اسکتی شده و با افزایش تراکم توده استخوان رشد استخوان‌ها را موجب می‌‌شود.

سایر املاح و ویتامین‌ها

بسیاری از املاح و ویتامین‌ها با تأثیر مستقیم و غیرمستقیم بر ساخت بافت‌‌های همبند و ماتریکس استخوانی باعث افزایش نشست کلسیم و سایراملاح دیگر در استخوان شده و فعالیت سلول‌های سازنده بافت استخوانی را افزایش می‌دهند که از این رهگذر باعث افزایش رشد طولی استخوان‌ها و افزایش قد می‌‌شوند.از این املاح می‌توان روی، مس، منگنز، سیلیکون، استرانسیوم، فلوراید را نام برد. حتی املاحی مانندید (به طور مستقیم تاثیری بر متابولیسم کلسیم نمی‌گذارد اما برای تولید هورمون‌‌های T3، T4 که توسط غده تیروئید ترشح می‌‌شوند نیاز است. کم کاری و پر کاری غده تیروئید هر دو در گردش املاح استخوانی مؤثر هستند) هم در افزایش قد به طور غیرمستقیم مؤثر هستند. سایر ویتامین‌ها و پیش سازهای آنها مانند ویتامین A و بتاکاروتن هم در سلامت استخوان و غضروف‌ها مؤثر هستند.

درشت مغذی‌‌ها

علاوه بر املاح و ویتامین‌ها، درشت مغذی‌‌ها هم بر رشد قدی و سلامت بافت‌های بدن از جمله بافت اسکلتی تأثیر بسزایی دارند.

غذاهای حاوی پروتئین از طریق تحریک آزادسازی هورمون رشد در سلامتی و افزایش قد موثرند. البته علاوه بر پروتئین‌‌ها، چربی‌‌ها و کربوهیدرات‌ها نیز برای آزادشدن هورمون رشد مورد نیاز می‌‌باشند.

پروتئین‌‌ها منبع خوبی برای آمینواسیدها هستند که برای تولید هورمون رشد لازم است. غذاهای حاوی پروتئین بالا شامل گوشت کم چربی، مرغ، ماهی، شیر، شیر سویا، پنیر، تخم مرغ، لوبیا سبز، لوبیای سویا، تخمه کدو و هندوانه، بادام، بادام زمینی، حبوبات، جو دوسر می‌‌باشند.

استفاده از چربی متعادل در رژیم غذایی به رشد کمک می‌کند.رژیم‌‌های غذایی با چربی بالا باعث کاهش دریافت پروتئین شده و اثر آن را بر آزادسازی هورمون رشد کم می‌‌کند و از طرفی اینگونه رژیم‌‌ها باعث افزایش دفع کلسیم و املاح از طریق دستگاه گوارش می‌‌شوند.

 بیشتر بخوانید:

مواد غذایی که به رشد قد و استخوان های کودک کمک می کند

آرژنین

آرژنین یکی از اسید آمینه‌‌های مهم برای تحریک آزادسازی هورمون رشد در بدن می‌‌شود. این اسید آمینه هم به صورت طبیعی در غذاها وجود دارد و هم به صورت صنعتی برای مقاصد مختلف از جمله رشد قدی ساخته شده است (ال-آرژنین). معمولاً این اسید آمینه در افراد با رژیم غذایی مناسب و سالم بطور طبیعی تأمین می‌گردد و نیازی به خوردن آن به صورت مکمل نیست. اما در کودکان دچار کوتاهی قد مکمل‌‌های آن ممکن است با تحریک بیشتر هورمون رشد باعث رفع این مشکل شوند.

هورمون رشد

درمان با آن اغلب بدون عارضه است ولی ممکن است موجب افزایش فشار داخل مغزی، التهاب لوزالمعده، تنگی کانال عصب در مچ دست، کاهش قندخون و کومای دیابتی، عدم تحمل گلوکز و افزایش قندخون و دیابت ملیتوس، عملکرد ناکافی تیروئید، آکرومگالی (رشد بیش از اندازه استخوان‌ها و بافت همبند که منجر به تغییراتی در چهره مانند بیرون زدگی استخوان فک و پیشانی می‌‌شود)، بزرگ شدن قلب و آسیب قلبی (به صورت احتمالی و غیر قابل برگشت)، افزایش فشارخون، ضخیم شدن پوست، رشد غیر طبیعی مو، آسیب کبدی، ناتوانی جنسی در بزرگسالی، آرتریت و التهاب مفاصل شود. خواب منظم و کافی و نیز ورزش در ترشح هورمون رشد به صورت طبیعی تاثیرگذار هستند زیرا حدود 50 درصد ترشح هورمون رشد در هنگام خواب عمیق است و در حین ورزش ترشح هورمون رشد بیشتر می‌‌شود.در پایان توجه به این نکته مهم است که تمام موارد کوتاهی قد غیرطبیعی نیستند و تأثیر ژنتیک افراد را نباید نادیده گرفت. در رابطه با کوتاهی قد ناشی از تغذیه نادرست و کمبود ریزمغذی‌‌ها، می‌‌توان با تغذیه درست و رژیم غذایی تأمین کننده نیازهای بدن این مشکل را تا حدودی مرتفع ساخت. در موارد کوتاه قدی ناشی از وجود بیماری‌های مزمن و سایر علل هورمونی رفع مشکل زمینه‌ای و درمان بیماری‌ها اولویت نخست را دارد. روش‌‌های جراحی و کشیدن استخوان و استفاده از پروتزهای استخوانی به دلیل عوارض زیاد و درصد پایین موفقیت معمولاً توصیه نمی‌شوند. درمان کوتاه قدی همواره باید به گونه‌ای باشد که سلامت عمومی افراد را دچار مخاطره نکند.