زهرا قنبری
کارشناس ارشد علوم تغذیه
سندرم پاهای بیقرار، یک سندرم عصبی متداول است که معمولاً در افرادی با کمبود آهن دیده شده است، اما ممکن است به علت بیماری کلیوی، آرتریت روماتوئید، دیابت، هموکروماتوز(بیماری ناشی از تجمع آهن در بدن)، بارداری نیز باشد. این سندرم با چهار مشخصه اصلی قابل تشخیص است:
1-تمایل به حرکت دادن پاها که معمولاً بین 5 تا 90 ثانیه طول می‌کشد البته قابل ذکر است که این نشانه صرفاً در افرادی با سندرم پای بیقرار دیده نشده بلکه در سالمندان و همین‌طور در افرادی با سایر اختلالات خواب نیز دیده شده است پس این نشانه مختص سندرم پای بیقرار نیست.
2-آرامش مختصر با حرکت دادن پاها
3-بدتر شدن فرد با استراحت
4-این حالت معمولاً در عصر و شب اتفاق می‌افتد.
قضاوت بر اساس شواهد بالینی صورت می‌گیرد و هیچ تست تشخیصی خاصی وجود ندارد، اگرچه وجود حرکات پا به‌صورت دوره‌ای، سابقه خانوادگی ابتلا به سندرم پای بیقرار و اختلال در خواب می‌توانند در تشخیص کمک کننده باشند. بر طبق بررسی‌های انجام شده این سندرم در زنان بیشتر از مردان اتفاق می‌افتد و البته با افزایش سن نیز مرتبط است، اما مطالعاتی نشان داده‌اند که این سندرم در کودکان(در برخی تحقیقات این سندرم در کودکان بیش‌فعال دیده شده است.) نیز اتفاق می‌افتد اما به دلیل عدم توصیف صحیح این نشانه‌ها توسط کودکان معمولاً تشخیصی برای ابتلا به این سندرم صورت نمی‌گیرد.
آهن و سندرم پای بیقرار
با توجه به مطالعات انجام شده، غالباً افراد مبتلا به این سندرم، کمبود آهن دارند که این کمبود آهن می‌تواند دلیلی بر ابتلا به این سندرم باشد که تحت نظر متخصصین حوزه پزشکی تجویز مکمل آهن صورت می‌گیرد. در این بخش لازم به یادآوری است که به علت کاهش جذب، مکمل آهن نباید همراه با سایر مکمل‌های مواد معدنی(مثال کلسیم و روی)، شیر، چای مصرف شود و مصرف مکمل آهن به‌صورت جداگانه و با فاصله‌ی حداقل دوساعته با غذا و همراه با منبع ویتامین C مصرف شود.
در برخی تحقیقات مکانیسم ارتباط کمبود آهن با سندرم پای بیقرار به این صورت مطرح شده است که آهن برای ساخته شدن دوپامین(انتقال دهنده‌ی عصبی در مغز و اطراف بعضی از رگ‌های خونی است و این ماده به کنترل حرکات بدن کمک می‌کند.) لازم است، بنابراین کمبود آهن منجر به تضعیف انتقال عصبی دوپامین در نواحی زیادی از بخش قشر مغز می‌شود.
اما قابل توجه است که هنوز پاتوفیزیولوژی این سندرم به‌طور کامل شناخته نشده است و مطالعات نیز در ارتباط با کمبود آهن و تجویز آن برای بهبود این سندرم به نتایج یکسانی نرسیده‌اند، در برخی مطالعات مصرف مکمل آهن در افراد مبتلا به این سندرم و دچار کمبود آهن منجر به بهبود علائم سندرم پای بیقرار شد ولی در بعضی دیگر که مبتلا به این بیماری و کمبود آهن بودند مصرف مکمل تاثیری بر بهبود سندرم پای بیقرار نداشت، بنابراین مطالعات بیشتری در این زمینه موردنیاز است.
BMI و سندرم پای بیقرار
برخی مطالعات نشان داده‌اند که چاقی و داشتن BMI بالا با احتمال بیشتر ابتلا به سندرم پای بیقرار همراه است و در مطالعاتی نشان داده شده که هر افزایش وزن احتمال ابتلا به این سندرم را افزایش می‌دهد و حتی در مطالعه‌ای آورده شده است، تلا به این سندرم در رادی با 27 < BMI نسبت به افراد با وزن کمتر بیشتر است، البته چون همچنان مکانیسم پاتولوژی این بیماری دقیقاً مشخص نشده، نیاز به مطالعات بیشتری می‌باشد. اما یادمان باشد که حداقل به علت عوارض دیگر چاقی و اضافه‌وزن(دیابت، بیماری‌های قلبی و عروقی و ... )، همیشه وزنی در محدوده‌ی نرمال داشته باشیم.
فعالیت فیزیکی منظم و سندرم پای بیقرار
هم‌چنین مطالعات نشان داده‌اند که فعالیت فیزیکی منظم می‌تواند در بهبود سندرم پای بیقرار نقش داشته باشند اما به دلیل اینکه مکانیسم مشخصی بین فعالیت فیزیکی و کاهش این سندرم شناخته نشده، گفته می‌شود شاید از طریق نظریه‌هایی شامل 1- افزایش جریان خون در پاها، 2- افزایش فعالیت نیتریک اکساید سنتاز ( این آنزیم از طریق ساخت نیتریک اکساید منجر به گشاد شدن عروق و در نتیجه خون‌رسانی بهتر می‌شود) 3-افزایش رهاسازی دوپامین و 4- رهاسازی اندورفین تأثیر خود را بر بهبود سندرم پای بیقرار دارد.
پروبیوتیک، پره بیوتیک و سندرم پای بیقرار
باکتری روده به‌منظور فرستادن پیام‌هایی به مغز از طریق عصب واگ، سیستم عصبی روده را به‌صورت مستقیم تحریک می‌کند و این باکتری‌های روده به‌عنوان شیوه درمان برای شماری از اختلالات و حتی سندرم پاهای بیقرار مطرح هستند. برای مثال مطالعه‌ای نشان داده است که درمان رشد بیش از حد باکتری‌ها در روده کوچک می‌تواند سبب بهبود سندرم پای بیقرار شود. که به‌منظور درمان رشد بیش از حد باکتری‌ها به غیر از درمان‌های دارویی که توسط پزشک تجویز می‌شود، استفاده از منابع پروبیوتیک و پره بیوتیک نیز توصیه می‌شود که منجر به تکثیر باکتری‌های مفید در روده شده و از رشد باکتری‌های پاتوژن جلوگیری می‌کنند.
پروبیوتیکها ارگانیسم‌های زنده مفید هستند که اولین بار در درمان بیماری گوارشی شناخته شده و می‌توانند به‌عنوان جایگزینی برای میکروب‌های بیماری‌زا باشند. که ماست می‌تواند به‌عنوان منبعی از پروبیوتیک و پره بیوتیک شناخته شده است.
پره بیوتیک‌‌ها به‌عنوان غذای پروبیوتیکها شناخته شده است که شامل موز، عسل، سیر، پیاز، کیوی، مرکبات، غلات و حبوبات و انواع توت‌ها می‌باشد.
اسید فولیک و سندرم پای بیقرار
با توجه به اینکه، در مطالعات، اختلال در متابولیسم دوپامین در افراد مبتلا به این سندرم مطرح شده است و از طرفی فولات نیز در تولید دوپامین سیستم عصبی مرکزی نقش دارد. فولات به فرم 5 متیل تترا هیدروفولات، تولید تترا هیدروبیوپترین را در سیستم عصبی مرکزی افزایش می‌دهد که این ماده کوفاکتور آنزیم تیروزین هیدروکسیلاز بوده و این آنزیم باعث تبدیل تیروزین به ماده‌ی دوپا می‌شود که درنهایت ماده دوپا به دوپامین تبدیل می‌شود. تترا هیدروبیوپترین هم‌چنین در تنظیم تولید دوپامین نقش دارد به این ترتیب که در هنگام روز مقدار آن افزایش می‌یابد و در عصر به به کمترین مقدار می‌رسد و شاید بتوان علت این سندرم را به همین سبب دانست. در صورت کمبود فولات که با ارزیابی‌های آزمایشگاهی مشخص می‌شود، تجویز مکمل توسط متخصصین حوزه‌ی پزشکی صورت می‌گیرد.
