دکتر سید ضیاء‌الدین مظهری - متخصص تغذیه
لازم است خانم‌های باردار در طول دوران بارداری از سیگار، الكل یا داروهای روانگردان استفاده نكنند و بدون تجویز پزشك از هیچ دارویی حتی داروهای بدون نیاز به نسخه استفاده ننمایند.
پرفشاری خون ناشی از بارداری
پرفشاری خون شایع‌ترین مشكل در زنان باردار به شمار می‌رود و حدود 8-5 درصد از موارد بارداری را شامل می‌شود.
مشكل پرفشاری خون در زمان بارداری را می‌توان به 4 گروه طبقه‌بندی نمود:
- پرفشاری مزمن
- پره اكلامپسی- اكلامپسی
- پره اكلامپسی به همراه پرفشاری مزمن
- پرفشار خونی بارداری
طبقه‌بندی پرفشاری خون و بارداری
اخیرا انجمن متخصصین زنان و زایمان كانادا این طبقه‌بندی را به صورت ساده‌تری ارائه نموده است كه در آن، پرفشاری خون در زمان بارداری را به دو گروه طبقه‌بندی می‌نماید.
در گروه اول، افرادی كه قبل از بارداری مبتلا به این مشكل بوده‌اند و در گروه دوم زنانی كه در زمان بارداری مبتلا به افزایش فشار خون شده‌اند قرار می‌گیرند. در هر یك از دو گروه مذكور می‌تواند پرهاكلامپسی به وجود بیاید.
چنانچه زنان پیش از هفته بیستم بارداری، دارای فشارخون بالاتر از 140/90 میلیمتر جیوه باشند، در گروه اول بوده و چنانچه این مشكل پس از هفته بیستم بارداری اتفاق بیفتد در گروه دوم جای می‌گیرند.
پره اكلامپسی در 5 درصد از كل بارداری‌ها اتفاق می‌افتد. 10 درصد از خانم‌هایی كه بارداری اول را تجربه می‌كنند و 25-20 درصد خانم‌هایی كه سابقه پرفشاری خون دارند، مبتلا به پرهاكلامپسی (مسمومیت بارداری) می‌گردند.
این مشكل با افزایش مرگ و میر جنین و مادر همراه می‌باشد. اگرچه علت دقیق پره اكلامپسی هنوز مشخص نیست، اما عملكرد ناقص جفت می‌تواند با بروز این مشكل در ارتباط باشد.
همچنین مداركی دال بر نقش سیستم ایمنی مادر، در بروز این مشكل وجود دارد.
در زنان مبتلا به پرهاكلامپسی، سیستم‌های مختلفی در بدن دچار مشكل می‌شوند كه از آن جمله می‌توان به سیستم عصبی مركزی، كبد، ریه، كلیه و خون اشاره كرد.
آسیب بافت پوششی عروق، منجر به نشت مویرگی و افزایش سریع وزن می‌گردد و در صورت و دست‌ها اِدِم به وجود می‌آید.
همچنین جریان خون جفت به جنین كاهش می‌یابد و بنابراین رشد جنین به خطر می‌افتد.
در پره اكلامپسی علاوه بر افزایش فشار خون (بالاتر از 90/140 میلیمتر جیوه)، میزان پروتئین در ادرار 24 ساعته به 300 میلی‌گرم و بیشتر می‌رسد.
پره‌اکلامپسی شدید
پرهاكلامپسی شدید، به مواردی اطلاق می‌شود كه فشار خون به بالاتر از 110/160 میلیمتر جیوه رسیده و میزان پروتئین در ادرار 24 ساعته به 5 گرم برسد.
از عوامل خطر پره اكلامپسی می‌توان به سن بالاتر از 40 سال، نژاد سیاه، بیماری مزمن كلیوی، دیابت ملیتوس، سابقه خانوادگی پرفشاری خون در زمان بارداری، بارداری اول، حاملگی‌های چندقلو و ژنتیك اشاره نمود.
از عوامل خطر وابسته به رژیم غذایی نیز می‌توان به دریافت زیاد انرژی، چاقی، دریافت بالای شكر و اسیدهای چرب چند غیراشباع اشاره كرد.
چنانچه پره اكلامپسی كنترل نشود، می‌تواند با بدتر شدن علائم و اضافه شدن تشنج و اغما به اكلامپسی بینجامد.
پیشگیری
جهت پیشگیری از بروز پره اكلامپسی، مراقبت لازم قبل از تولد در سراسر دوران بارداری ضروری است.
ضمنا لازم است خانم‌های باردار در طول دوران بارداری از سیگار، الكل یا داروهای روانگردان استفاده نكنند و بدون تجویز پزشك از هیچ دارویی حتی داروهای بدون نیاز به نسخه استفاده ننمایند.
رعایت یك رژیم غذایی متعادل و طبیعی و سرشار از میوه‌ها و سبزی‌ها و استفاده از مكمل‌های ویتامین و املاح در صورت تجویز پزشك می‌تواند در پیشگیری از بروز پرفشاری خون بارداری و پره اكلامپسی و نیز در كاهش علائم آن موثر باشد.
درمان تغذیه‌ای
در درمان‌های تغذیه‌ای قدیمی، مصرف نمك به علت وجود ادم قطع می‌شد، اما باید توجه كرد كه قطع كامل باعث ایجاد ورم به علت پس زدن آب می‌گردد، بنابراین در حال حاضر توصیه به محدود كردن مصرف نمك و نه قطع كامل آن می‌باشد.
ضمنا به دلیل از دست دهی پروتئین، جایگزینی پروتئین از دست رفته از راه ادرار، ضروری به نظر می‌رسد، بنابراین مصرف 60 تا 70 گرم پروتئین در روز از پروتئین‌های با كیفیت بالا (تخم‌مرغ، مرغ، ماهی و گوشت قرمز) توصیه می‌گردد.
همچنین استفاده از تخم‌مرغ حداقل 2 بار در هفته توصیه می‌شود، به جز كسانی كه پره اكلامپسی شدید دارند.
خودداری از مصرف الكل و كافئین و نوشیدن روزانه 8-6 لیوان آب نیز از توصیه‌های تغذیه‌ای در رفع و تعدیل این مشكل می‌باشد.
برخی از مطالعات نشان‌دهنده تاثیر مثبت كلسیم و برخی نیز نشان‌دهنده عدم تاثیر مصرف این مكمل در زنان باردار مبتلا به پرهاكلامپسی می‌باشند.
مكمل منیزیم نیز جهت پیشگیری و درمان پرهاكلامپسی توصیه می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند كه سولفات منیزیم در درمان تشنج خانم‌های مبتلا به اكلامپسی موثرتر از داروی فنیتوئین عمل می‌نماید.
منیزیم جزئی از ساختمان كلروفیل می‌باشد، بنابراین سبزیجات سبز منبع بسیار خوبی از این عنصر به شمار می‌روند.
همچنین شواهد زیادی دال بر نقش مثبت آنتی‌اكسیدان‌ها در پیشگیری از بروز پرهاكلامپسی وجود دارد.
مشاهده شده است كه غلظت ویتامین‌های C و E و نیز كاروتنوئیدها در سرم و جفت زنان مبتلا به پرهاكلامپسی كمتر از خانم‌های باردار سالم است.
علاوه بر یك رژیم غذایی كافی و متعادل نداشتن استرس روحی و روانی نیز در كنترل پره اكلامپسی حائز اهمیت است.
داشتن محیطی آرام و بدون عوامل محرك برای خانم‌های باردار به خصوص مبتلایان به پره اكلامپسی ضروری به نظر می‌رسد، زیرا هرگونه عامل تحریك‌كننده، محرك سیستم اعصاب مركزی بوده و باعث تبدیل پره اكلامپسی به اكلامپسی خواهد شد.
در شرایط پره اكلامپسی خفیف، ویزیت سه بار در هفته توسط پزشك یا ماما توصیه می‌شود و طی آن اندازه‌گیری فشارخون و آلبومین ادرار انجام می‌گیرد.
ضمنا كنترل وزن روزانه، استراحت و تغذیه مناسب باعث كنترل این مشكل و جلوگیری از بدتر شدن اوضاع و پیشرفت به سوی اكلامپسی خواهد شد.
در موارد خفیف، مراقبت در منزل كافی خواهد بود، اما در صورت شدیدتر شدن نشانه‌ها، مراقبت باید در بیمارستان انجام شود، چون ممكن است در برخی شرایط به دلیل وخامت اوضاع، نیاز به سزارین و زایمان زودهنگام وجود داشته باشد.
