دكتر لادن سیفی؛ جراح زنان
همانطور كه انسان‌ها در قدرت بینایی، شنوایی یا بویایی با هم متفاوتند، در مورد قدرت باروری هم با هم تفاوت‌هایی دارند كه ذاتی است؛ ولی عوامل محیطی هم در كاهش قدرت باروری تأثیر گذارند؛ از جمله:
در خانم‌های نوجوان
در خانم‌های نوجوان دو تا سه سال پس از شروع قاعدگی، قدرت باروری كمتر از سال‌های بعد است و اگر نوجوانی در این سنین حامله شود، احتمال عوارض حاملگی، مثل سقط، مسمومیت حاملگی، مرگ داخل رحمی و... بیشتر میشود و بنابراین توصیه میشود اگر خانمی قبل از هجده‌سالگی ازدواج كرد، ترجیحاً حاملگی را تا پس از هجده سالگی به تأخیر بیندازد.
افزایش سن
با افزایش سن بیش از 35 سال، كیفیت اسپرم در مرد و تخمك در زن افت كرده و قدرت باروری كم میشود. اگرچه كم شدن به معنای بارور نشدن نیست، ولی آقایان باید به این موضوع مهم توجه داشته باشند. در فرزند پدرهای مسن بیماری‌های زیر بیشتر دیده میشود:
1- بیماری‌های اتوزومال غالب 2- اسكیزوفرنی 3- سرطان خون بچگی 4- تومورهای مغزی نخاعی
اضافه وزن
- افرادی كه شاخص توده بدنی (BMI) بالای 25 یا كمتر از 18/5 دارند، بیشتر در معرض دیرباروری هستند.
روش محاسبه توده بدنی: وزن به كیلو تقسیم بر مجذور قد به متر. به این ترتیب خانمی كه 160 سانتی‌متر قد دارد، اگر وزنش بین 47 تا 64 كیلو باشد، روی باروریش تأثیر منفی ندارد. در مردان چاق اختلال در نعوظ بیشتر و هورمون تستوسترون كلی و آزاد كمتر است (كلاً فعالیت بیضه كم میشود).
در این مردان برای كاهش وزن، هم‌زمان با رژیم غذایی و ورزش روزانه به مدت یك ساعت توصیه می‌گردد. در خانم‌های چاق اختلال در تخمك‌گذاری شایع‌تر است و وقتی كه حامله می‌شوند، بیشتر در معرض دیابت حاملگی، فشار خون حاملگی، سقط و مرده‌زایی هستند.
نازایی
اگر زوجی به مدت یكسال، یك الی دو روز در میان مقاربت، بدون جلوگیری از بارداری داشته باشند و حاملگی صورت نگیرد، نیاز به پیگیری و علت‌‌‌یابی دارند و در مورد افراد بالای 35 سال، این پیگیری از شش ماه به بعد شروع میشود. با این حال عوامل زیر هم در كاهش قدرت باروری نقش دارند.
مصرف سیگار و قلیان
می‌دانیم كه مصرف یك نوبت قلیان بسیار مضرتر از یك نخ سیگار است. مطالعات متعدد و گسترده نشان داده‌اند كه در مردان سیگاری، به‌خصوص آنهایی كه روزانه بیشتر از ده عدد سیگار می‌كشند، حركات اسپرم كاهش می‌یابد. حتی حركت نطفه در مردان سیگاری بارور كمتر از مردان غیرسیگاری است. سیگار در زنان بر روی كیفیت تخمك اثر منفی دارد. از طرفی احتمال دیرباروری، سقط، حاملگی خارج رحم، یائسگی زودتر از موعد و پوكی استخوان را افزایش می‌دهد.
همچنین روی دهانه رحم، و لوله‌های رحمی اثر گذاشته و قدرت باروری را كم می‌كند و حتی شانس موفقیت IVF در خانم‌های سیگاری كمتر است. در مطالعات وسیع مشاهده شده كه فرزندان دختر مادران سیگاری دیرتر حامله می‌شوند و فرزندان پسر آنها نطفه كمتری دارند؛ لذا توصیه میشود زن و مرد حداقل وقتی كه تصمیم به بچه‌دار شدن می‌گیرند، یك سال سیگار را ترک كنند.
هموطنان ساكن تهران و شهرهای بزرگ توجه داشته باشند كه بالاجبار در معرض آلاینده‌های موجود در هوا قرار دارند؛ بنابراین مصرف سیگار و قلیان برای آنها بسیار مضرتر است. مصرف قهوه در خانمی كه تصمیم به باروری دارد، حداكثر دو فنجان در روز و زیر 250 میلی‌‌گرم كافئین مجازاست.
مصرف دارو
مصرف بعضی از داروها مثل سولفا سالازین در آقایان بر روی حركت اسپرم اثر كاهنده دارد و اشكال غیرطبیعی را زیاد می‌كند. البته با گذشت دو ماه از قطع دارو این عارضه برطرف میشود. مصرف استرویید‌های آنابولیك كه گاه ورزشكاران، به‌ویژه مردها استفاده می‌كند، تعداد اسپرم را كم می‌كند.
داروهای اپیوئیدی (مواد مخدر) روی هیپوتالاموس تأثیر گذاشته و در ترشح گونادوتروپین‌ها و نیزدر گناد اختلال ایجاد می‌کند كه عامل نازایی هم در مرد و هم در زن است.
ورزش شدید
ورزش اگر بیش از یك ساعت در روز باشد و در خانمی باعث قطع قاعدگی یا قاعدگی‌های نامرتب شود، یعنی در تخمك‌گذاری اختلال ایجاد كرده است.
مضرات مصرف الكل
مصرف الكل در مردان به كاهش میل جنسی، كاهش تولید اسپرم و هورمون تستوسترون منجر میشود ودرخانم‌ها نیز بر روند حاملگی و سلامت جنین می‌تواند اثر نا‌مطلوبی داشته باشد.
فشار عصبی
فشار عصبی باعث اختلال تخمك‌گذاری میشود؛ همچنین تشخیص و درمان نازایی، خود استرس‌زاست و اثر بدی بر سیر درمان دارد؛ لذا باید مهارت‌های مبارزه با استرس را آموزش داد.
عفونت
داشتن شریك جنسی بیش از یك نفر احتمال عفونت را در طرفین بالا می‌برد. عفونت اپیدیدیم و نیز اركیت در مردها در باروری اختلال ایجاد می‌کند. در اثر عفونت لوله‌های رحمی، زن در معرض ناباروری و یا حاملگی خارج رحمی قرار می‌گیرد.
عمل جراحی
اعمال جراحی داخل لگن، جراحی كیست تخمدانی، سزارین، جراحی در حاملگی خارج رحمی اگر منجر به چسبندگی شوند، احتمال باروری بعدی را در زن كم می‌كنند.
گرمای محیط
اسپیرونولاكتون، سایمتدین، سیپروترون هم از داروهایی هستند که روی تولید اسپرم اثر بازدارنده دارند. تماس با سرب، جیوه و حشره‌كش‌ها نیز تعداد اسپرم‌ها را كاهش می‌دهد. گرمای محیطی زیاد مثل استفاده زیاد از لپ تاپ روی پاها، سونا و جكوزی (حرفه‌ای)، نشستن زیاد حین كار، رانندگی طولانی (حرفه‌ای)، جوشكاری، نانوایی، لباس زیر تنگ، واریس بیضه (واریكوسل) می‌توانند تعداد اسپرم را کاهش دهند.
