گیتی بهدادی پور؛ كارشناس تغذیه
دیابت حاملگی عبارت است از بالا رفتن قند خون در طی دوران حاملگی. زنانی كه با دیابت حاملگی روبه‌رو می‌شوند، قبل از بارداری مبتلا به دیابت نبوده‌اند; بنابراین زنانی كه قبل از حاملگی مبتلا به دیابت بوده‌اند، در این دسته قرار نمی‌گیرند.
در بیشتر خانم‌ها بعد از زایمان قند خون به حالت عادی برمی‌گردد. علا‌ئم دیابت حاملگی عبارت است از: اضافه‌وزن زیاد، افزایش قند خون، كتواسیدوز دیابتی، فشار خون حاملگی و اضطراب.
دیابت حاملگی در طول ماه دوم و سوم بارداری تشخیص داده می‌شود. در بدن مادر باردار نیاز به هورمون انسولین در نیمه اول حاملگی كاهش می‌یابد و ممكن است دو سوم مقدار معمول، نیاز به انسولین داشته باشد و این به خاطر مصرف گلوكز (قند) توسط جنین است.
اما در نیمه دوم حاملگی به دلیل تغییرات هورمونی و ترشح هورمون‌های ضدانسولین از جفت، نیاز به انسولین ۱۰۰-۷۰ درصد افزایش می‌یابد كه در بعضی افراد باعث بروز مقاومت به انسولین می‌شود. دیابت حاملگی در صورت عدم درمان می‌تواند در جنین باعث ماكروزومی، دیسترس تنفسی، هایپوگلا‌یسمی، هایپوكلسیمی و هایپربیلیروبینمی شود.
نوزادان متولد شده اغلب وزن بالا دارند، زیرا در دوران جنینی به طور غیرطبیعی در معرض مقادیر بالا‌ی انسولین قرار می‌گیرند كه خود یک هورمون محرک رشد است. این نوزادان مدت كوتاهی پس از تولد دچار هایپوگلا‌یسمی می‌شوند زیرا در حالی كه در بدن‌شان انسولین تولید شده، به طور ناگهانی رسید گلوكز به آنها قطع می‌شود.
شیردهی بلا‌فاصله بعد از زایمان موجب رسیدن قند به بدن نوزاد می‌شود. نوزاد ممكن است دچار زردی شود كه اگر درمان شود خطری برای او ندارد.
علا‌وه بر این در زنان مبتلا به دیابت حاملگی، میزان عمل سزارین و نیز میزان بروز پری اكلا‌مپسی بیشتر است؛ لذا بهتر است این وضعیت با آزمایش‌های غربالگری بین هفته ۲۴ تا ۲۸ حاملگی تشخیص داده شود.
البته زنانی كه در معرض خطر بالا‌ی ابتلا به دیابت حاملگی هستند (از جمله زنان چاق، زنانی كه سابقه ابتلا به دیابت حاملگی دارند، زنانی كه گلیكوزوری (قند در ادرار) دارند و زنانی كه سابقه خانوادگی دیابت حاملگی دارند) باید در اولین ویزیت و هر چه زودتر آزمایش قند خون بدهند كه اگر منفی بود باید دوباره در هفته ۲۸-۲۴ حاملگی آزمایش بدهند. قند خون ناشتا بیشتر از ۱۲۶، معیار تشخیص دیابت حاملگی است (كه در صورت عدم وجود هایپرگلا‌یسمی (قندخون بالا)، این تست باید دوباره در روز دیگر تكرار شود.)
تغذیه در دیابت حاملگی
هدف از تغذیه درمانی در دیابت حاملگی، فراهم آوردن كالری و تغذیه كافی برای رشد جنین و نیز جلوگیری از بالا رفتن قند خون و كتونمی‌است. دیابت حاملگی تا حد زیادی با رژیم غذایی، ورزش متعادل و كنترل وزن درمان می‌شود و ندرتا نیاز به انسولین دارد. رژیم معمول در دیابت حاملگی حاوی ۳۵-۳۰ كیلوكالری به ازای كیلوگرم وزن بدن، با پروتئین به میزان ۲۵-۲۰ درصد كل كالری، كربوهیدرات (به‌خصوص از نوع كربوهیدرات‌های پیچیده و فیبر) به میزان ۴۰-۳۵ درصد كالری می‌باشد.
حداقل دریافت ۲۵۰ گرم كربوهیدرات در روز برای جلوگیری از افت قند خون لا‌زم است. یک توصیه عمومی‌این است كه مصرف كربوهیدرات‌ها در هنگام صبحانه محدود شود، زیرا در بیشتر زنان كربوهیدرات صبحانه، قند خون را به سرعت بالا می‌برد. بعضی زنان فقط ۳۰ گرم یا كمتر كربوهیدرات را برای صبحانه تحمل می‌كنند.
مقادیر بیشتر، در بقیه روز، بهتر تحمل می‌شود. می‌توان در وعده صبحانه از مواد پروتئینی همچون تخم‌مرغ استفاده كرد.
بهتر است مصرف قندهای ساده همانند شكلات محدود شود زیرا حاوی مواد مغذی مناسب نیست و قندخون را نیز بالا می‌برد.
استفاده از وعده‌های غذایی كوچک‌تر و بیشتر (۶-۴ وعده در روز) باعث می‌شود، قند خون بدون نیاز به انسولین تزریقی كنترل شود. در دیابت حاملگی مهم این است كه هیچ وعده غذایی نباید حذف شود و خانم باردار در صورتی كه بیرون از خانه است، همیشه باید یک ماده غذایی كربوهیدراته مثل بیسكوئیت به همراه داشته باشد. خوردن وعده كوچک قبل از خواب از افت قند خون در طول شب جلوگیری می‌كند.
دریافت چربی اشباع (روغن جامد و چربی حیوانی) به بروز دیابت حاملگی كمک می‌كند و دریافت چربی غیراشباع )اءثت( مثل روغن‌های مایع گیاهی و مغزها و... در این رابطه اثر حفاظتی دارد.
ورزش منظم هوازی، به‌خصوص بعد از غذا و پیاده‌روی به كنترل قند خون كمک می‌كند. در ضمن نباید به پایین‌تنه فشار بیاید. اگر قند خون با این اقدامات كنترل نشود، نیاز به انسولین تزریقی است كه باید از نوع انسانی باشد تا از احتمال تشكیل آنتی‌بادی انسولین در مادر و جنین جلوگیری شود.
بعد از زایمان تقریبا ۹۰ درصد زنان مبتلا به دیابت حاملگی به حالت طبیعی برمی‌گردند; با این حال بعدا تا ۶۰ درصد احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ را دارند كه البته این احتمال با طبیعی نگاه داشتن وزن كاهش می‌یابد. زنانی كه مبتلا به دیابت حاملگی می‌شوند، ۶ هفته پس از زایمان باید به منظور تشخیص دیابت، غربالگری شوند.
