دكتر اميرحسين براتی؛ بورد تخصصی پزشکی ورزشی
سردرد مرتبط با فعالیت بدنی یكی از مشكلات موجود و مورد بحث در طب ورزشكاران می‌باشد. بطور كلی چهارگروه از سردردهای مرتبط با فعالیت بدنی توضیح داده شده است كه عبارتست از
1- سردرد فعالیتی- كوششی
2- میگرن مرتبط با فعالیت (در این قسمت فعالیت ورزشی بعنوان یك عامل شروع‌كننده میگرن است)
3- میگرن مرتبط با ضربه ناشی از ورزش
4- سردردهای پس از ضربه
سردرد فعالیتی- كوششی
سردرد فعالیتی- كوششی یك نمونه خوش‌خیم ناشی از فعالیت بدنی است كه می‌تواند به واسطه هر نوع فعالیت بدنی در فرد به وجود آید. این نوع سردرد ناشی از ورزش حتی می‌تواند در فردی كه عوامل مستعدكننده سردرد را ندارد نیز رخ دهد ماهیت درد در این نوع سردرد كوبنده و دو طرفه بوده، در افراد مستعد می‌تواند به یك میگرن تمام عیار منجر شود. مدت آن از 5 دقیقه تا 24 ساعت متفاوت است. عدم فعالیت در هوای گرم و نیز عدم تمرین با شدت بالا از عوامل پیشگیری كننده می‌باشد.
همانگونه كه گفته شد سردرد فعالیتی- كوششی در هر سطحی از فعالیت ورزش می‌تواند بروز نماید بعنوان مثال در المپیك مكزیكوسیتی (1977) تعدادی از ورزشكاران حرفه‌ای علائم سردرد كوششی را گزارش نمودند. علائم این سردرد بصورت اسكوتوم بینایی (وجود نقاط براق در میدان دید فرد)، درد شدید در پشت حدقه چشم، تهوع و استفراغ است.
تصور می‌شود افزایش میزان سردرد در این دوره از المپیك در رابطه با مرتفع تر بودن شهرمكزیك از سطح دریا بود و این عامل در بروز سردرد یك عامل تسهیل‌كننده باشد. بروز سردرد در یك ورزشكار پس از سنین 50 سالگی نیاز به بررسی دقیق خصوصاً از لحاظ قلبی- عروقی دارد نكته حائز اهمیت در این افراد، بروز سردرد بعنوان یك علامت هشداردهنده ایسكمی میوكارد است. كه از آن تحت عنوان «سردرد قلبی» یاد می‌شود. در یك مطالعه بر روی دو مرد 57 و 67 ساله، سردرد دو طرفه با فعالیت ایجاد گردید، جالب است كه هر دو هیچ‌یك از علائم قلبی نظیر سردرد، تپش قلب و یا تعریق را ذكر نمی‌كردند اما در بررسی حین تست ورزش بر روی تردمیل سردرد و علائم الكترومیوگرافی دال بر ایسكمی قلب مشهود گردید.
ایسكمی میوكارد در حین فعالیت ورزشی چنانچه عامل سردردبیمارباشداز عوامل تهدیدكننده محسوب می‌گردد. مطالعات SPECT (نوعی تصویربرداری كامپیوتری) در حین حمله سردرد ناشی از ورزش در یك پسر 15 ساله حاكی از كاهش غیرقرینه جریان خون مغزی در كورتكس لوب فرونتال مغز بود. این الگوی غیرطبیعی جریان خون مغز در حین فعالیت ورزشی بر یكسان بودن عامل پاتولوژیك بین میگرن و سردرد ناشی از فعالیت ورزشی مهر تأیید نهاد.
سردرد ناشی از فعالیت ورزشی
در بیماران با سردرد ناشی از فعالیت ورزشی معاینات بالینی در اكثر موارد طبیعی است. معاینات شامل اندازه‌گیری فشارخون سمع شریان‌های سر و گردن جهت تعیین هر نوع بروئی ناشی از تنگی شریان می‌باشد، شك به هرگونه ضایعه فضاگیر در مغز و یا ناهنجاری‌های قلبی عروقی نیاز به تصویربرداری اختصاصی از مغز دارد. در بعضی از موارد بروز سردرد ناگهانی با ماهیت شدید و آزاردهنده در حین فعالیت ورزشی با شدت بالا و نیز در حین حبس نفس نشان از وجود پارگی ضایعات عروقی در فضای زیر عنكبوتیه مغز دارد.
حالت فوق یك اورژانس پزشكی است و لازم است ورزشكار فوق بلافاصله جهت اقدامات تصویربرداری و مداخلات جراحی احتمالی به یك مركز درمانی تخصصی ارجاع داده شود. قطع فعالیت ورزشی تا زمانی كه علت سردرد مشخص نشود الزامی است.
در مواردی كه علت سردرد مشكل جدی نباشد می‌توان به طور محدود از داروهای مسكن 1 تا 2 ساعت قبل از فعالیت ورزشی استفاده نمود. ورزش‌های طولانی مدت خود یكی از عوامل مستعدكننده میگرن در افراد مستعد است. اكثر ورزشكارانی كه مبتلا به میگرن هستند از شروع حمله با انجام فعالیت طولانی مدت شكایت دارند. سردرد در این‌گونه افراد، با قطع فعالیت ورزشی از بین نمی‌رود و در اجرای مهارت ورزشی و حتی زندگی روزمره فرد ورزشكار اختلال ایجاد می‌نماید. چنین سردردهایی عموماً از سنین 15 سالگی شروع می‌شود.
در اكثر این افراد علائم هشداردهنده میگرن مثل اورا، تهوع، استفراغ و سفتی گردن بروز می‌كند. سردرد متوسط تا شدید با ماهیت كوبنده كه برای چند ساعت طول می‌كشد ایجاد می‌شود. به نظر می‌رسد یكی از عوامل مستعدكننده حملات میگرن در طی فعالیت ورزشی، ماهیت هیپوكسی فعالیت‌های ورزشی است. علاوه بر این افزایش دمای بدن، ارتفاع، نور، کم آبی بدن و كاهش قندخون از دیگر عواملی است كه در فعالیت‌های ورزشی می‌تواند عامل مستعدكننده باشد. در ضمن نوع پوشش ورزشكار نیز در بروز علائم سردرد بی‌تأثیر نمی‌باشد.
مثلاً كلاه ورزشی تنگ، محافظ دندان كه مناسب دهان و دندان ورزشكار نیست و عینك مناسب از دیگر عوامل دخیل می‌باشد. بروز سردرد یك تا دو ساعت پس از فعالیت ورزشی ناشی از عینك نامناسب خصوصاً در شناگران حرفه‌ای تحت عنوان «سردرد ناشی از عینك» شناخته شده است. ایجاد سردرد در خانم‌هایی كه از روش‌های پیشگیری از بارداری استفاده می‌كنند موضوعی دیگری است كه جالب توجه است بعنوان مثال استفاده از برچسب‌های استروژن بر روی بازو در حین ورزش می‌تواند جذب استروژن از طریق پوست را افزایش دهد و این موضوع در افراد مستعد موجب سردرد می‌شود. توصیه می‌شود بانوان برای پیشگیری از این حالت به جای استفاده از برچسب های پوستی از قرص استفاده نماید.
