محمد احمدی؛ كارشناس ارشد علوم بهداشتی در تغذیه
منافع و مضرات مصرف آب
اگر آب به اندازه کافی مورد نیاز بدن نوشیده نشود، بی‌اشتهایی، ضعف قلب، افزایش حرارت کبد، سوختن اخلاط و لاغری رخ می‌دهد. اگر هم آب بیش از حد مصرف شود و بدون توجه به نیاز بدن (حس تشنگی) دریافت شود (چیزی که امروزه تبلیغ فراوان می‌شود و در خیابان و اتوبوس و مترو و .... افراد زیادی را می‌بینید که یک بطری آب معدنی در دست داشته و مدام آب می‌نوشند)؛ سستی معده و کبد و اعصاب، فراموشی و کند ذهنی، نزله (خلط پشت حلق که از دیدگاه طب سنتی ایرانی، عامل ایجاد کننده بسیاری از بیماری‌های مفصلی و گوارشی است)، پف کردن زیر چشم و کبد چرب عارض می‌شود.
زمان مصرف آب
بهترین وقت نوشیدن آب زمانی است که عطش صادق وجود دارد؛ یعنی غذا هضم اولیه خود را در معده گذرانده و برای عبور از معده و داخل شدن در عروق برای جذب به سمت کبد نیاز به رقیق شدن دارد. بنابراین بسته به نوع غذا، حدود یک و نیم الی دو ساعت بعد از غذا، بهترین زمان برای دریافت آب است. در این زمان هم باید آب به اعتدال خورده شود و از مصرف یکباره حجم زیادی آب و مایعات دیگر پرهیز کرد.
استثنا: تنها کسانی مجازند بعد از غذا مقداری آب بنوشند که معده خیلی گرمی دارند که درصورت مصرف نکردن آب، اصطلاحا غذا در معده‌شان می‌سوزد؛ مثل ظرفی که اگر غذای خشکی را بدون آب داخلش بریزید سوخته و ته‌دیگ می‌شود. این افراد غذاهای لطیف را خوب تحمل نمی‌کنند و وقتی غذاهای غلیظ و سنگین و دیرهضم می‌خورند، راحت‌تر هضم می‌کنند. این افراد باید مقدار کمی آب خنک بعد از غذا بنوشند که حرارت معده‌شان تعدیل شود. ولی اکثریت افراد جامعه امروزی دچار غلبه سردی و رطوبت در معده و دستگاه گوارش و ضعف آن هستند و این مورد شامل حالشان نمی‌شود.
یک حالتی نیز وجود دارد که فرد احساس تشنگی دارد؛ ولی با نوشیدن آب سرد (هر چند خیلی زیاد هم بنوشد)، تشنگی‌اش برطرف نمی‌شود. به این حالت، عطش کاذب گفته می‌شود و دلیل آن، وجود یک خلط مزاحم در معده است که طبیعت برای دفع آن طلب آب می‌کند. اما آب سرد قابلیت دفع آن را ندارد.
این حالت معمولا بعد از خوردن غذاهای غلیظ یا لزج مثل ماهی، کله‌پاچه، ماکارانی و غذاهای شور رخ می‌دهد که درمان آن، صبر بر تشنگی و نوشیدن جرعه جرعه آب گرم شیرین شده با کمی عسل و یا جوشانده دارچین و زنجبیل است. گاهی نیز عطشی وجود دارد که علت آن، گرمی بیش از حد قلب یا ریه است و راه از بین رفتن آن، استنشاق هوای خنک است و نباید در این حالت آب سرد نوشید.
بهترین آب برای افراد سالم
آب خنک (نه خیلی سرد) بهترین راه برای رفع تشنگی است؛ در کسی که معده سالمی داشته و به اندازه آب بنوشد! برای خنک کردن آب باید آب را داخل یخچال گذاشت و از انداختن یخ داخل آب به شدت پرهیز کرد؛ چرا که وقتی یخ ذوب می‌شود و جرم آن در آب حل می‌شود؛ به شدت برای اعصاب مضر است و حکما نوشیدن چنین آبی را نهی کرده‌اند.
زیاد خوردن آب خیلی گرم (آب جوش ولرم شده) خوب نیست و معده را ضعیف می‌کند؛ اما می‌توان از آن برای شست و شوی معده و دستگاه گوارش (مثلا در رفع یبوست بصورت ناشتا)، تحلیل نفخ و باد دستگاه گوارش، تصفیه ریه و باز شدن صدا بهره برد. آب نیم‌گرم مضرات بیش‌تری داشته و نوشیدن آن بعد از غذا باعث ایجاد حالت تهوع و فساد هضم می‌شود. آب خیلی سرد نیز باعث ضعف معده و اعصاب و تولید نزله است و نوشیدن آن توصیه نمی‌شود. نوشیدنی‌هایی که گازدار هستند؛ مانند نوشابه و دلستر و دوغ، اثرات بدتری دارند.
آداب نوشیدن
به یکباره سرکشیدن آب و درحالت دراز کشیده و از بالا ریختن آب در دهان نهی شده است. بهتر است آب به سه نفس نوشیده شود و هربار با مکیدن آب، مـزه آن در دهـــان احساس شود. اول آن نام خدا و در آخر، حمد خدا به‌جا آورده شود. اگر دهانه ظرف آب گشادتر باشد، بهتر است؛ بنابراین استفاده از نی (که همراه آب، هوا هم بلعیده می‌شود) مناسب نیست.
زمان‌های نامناسب نوشیدن آب
برخی زمان‌ها برای مصرف آب مناسب نیست و نوشیدن آب عوارضی به همراه دارد؛ از جمله:
در حین غذا یا بلافاصله بعد از آن؛ مخصوصا در افراد با معده سرد و ضعیف.
در حالت ناشتا و بویژه آب سرد و در زمان‌های سرد؛ چون در حالت خالی بودن معده، آب به سرعت جذب بدن شده و به اعضای رئیسه (قلب، کبد و مغز) می‌رسد و آن‌ها را ضعیف می‌کند.
بعد از حرکات شدید ورزشی، حمام گرم و جماع؛ که در همه این حالات بدن گرم شده و آب به سرعت جذب شده و موجبات ضعف اعضای رئیسه را فراهم می‌آورد. *در این حالات اگر تشنگی خیلی شدید بود و طاقت صبر کردن نبود، اندکی آب مزمزه شود و یا اول چیزی مانند نان خورده شود و بعد از آن آب نوشیده شود تا سرعت جذب آن کاهش یابد.
بعد از خوردن میوه‌های آبکی (مانند خربزه، هندوانه، زردآلو و ....)؛ که باعث فساد هضم آن‌ها و بروز بیماری‌های متعددی می‌شود.
در حین خواب و قبل از خواب و بلافاصله پس از برخاستن از خواب؛ چرا که باعث ضعف مغز می‌شود.
بعد از مواد شیرین یا چرب و یا شور.
