علیرضا نظری؛ كارشناس پرستاری
خواص درمانی ماساژ
اثرات ماساژ را به سه گروه مكانیكی، فیزیولوژیكی و روانی تقسیم‌بندی نموده‌اند، ولی باید خاطرنشان نمود كه اثرات درمانی ماساژ از تعامل عوامل فوق با یكدیگر به وجود می‌آیند.
اثرات مكانیكی ماساژ
- كمك به جریان خون وریدی: در حالت طبیعی انقباض عضلانی سبب راندن خون وریدی به طرف قلب می‌گردد. زمانی كه به دلیل بیماری یا صدمه به بافت این عمل دچار اختلال شود، كاهش جریان خون به دیگر مشكلات اضافه شده و باعث اختلال در متابولیسم بافت‌های گرفتار می‌شود. ماساژ با افزایش و بهبود جریان خون وریدی و در نتیجه كاهش فشار وریدی شرایط مناسبی برای افزایش جریان شریانی نیز به وجود می‌آورد.
- كمك به جریان لنفاوی: حركت لنف به نیروهای خارجی مانند انقباض عضلات و تخلیه فشار از طریق نفوذ پذیری مایع در مویرگ‌ها بستگی دارد. فقدان حركت به دلیل درد یا فلج شدید مانع تخلیه لنف می‌گردد. ماساژ می‌تواند جریان لنف را تسریع نموده و از ادم كه اغلب در اثر بی‌حركتی ایجاد می‌شود جلوگیری نماید.
- كمك به جریان خون: به وسیله ماساژ و فشار مكانیكی ناشی از آن مویرگ‌های بیشتری باز شده، جریان خون افزایش می‌یابد و نفوذپذیری دیواره عروق خونی نیز تغییر می‌كند. ماساژ سبب آزاد شدن استیل كولین، هیستامین و مواد شبه هیستامین گشته كه خود سبب اشباع عروق، افزایش جریان خون و تخلیه اریترویست‌ها از طحال می‌گردد. ماساژ سبب افزایش جریان شریانی و وریدی می‌گردد كه مقدار آن بستگی به حرارت محیطی دارد. فشار خون در اتاقی كه حرارت بالاتری داشته باشد بیشتر است.
- اثر ماساژ بر روی درد: ماساژ از طریق آرام‌سازی عضلات، افزایش جریان خون و دفع مواد زائد ناشی از متابولیسم به طور موثر باعث تسكین درد می‌شود، ماساژ از طریق آزاد شدن آندروفین‌ها باعث كنترل درد شده و از طریق آرام‌سازی و حس مطلوبی كه از ماساژ دادن به دست می‌آید می‌توان درد را كاهش داد. بنابراین كنترل درد از تاثیرات مكانیكی، فیزیولوژیكی و روانی ماساژ می‌باشد.
- اثر ماساژ بر روی ریه‌ها: ماساژ توام با فیزیوتراپی در پیشگیری و درمان بیماری‌های مزمن و حاد ریه از قبیل آمفیزم، برونشیت مزمن، آسم و پنومونی كاربرد دارد، به طوری كه ماساژ همراه با تخلیه وضعیتی می‌تواند ترشحات چسبناك را از جای خود در نایچه‌ها رانده و با استفاده از نیروی جاذبه آن‌ها را به سمت نواحی كه رفلكس سرفه دارند هدایت كند.
اثرات فیزیولوژیكی ماساژ
- اثر ماساژ بر روی متابولیسم: افزایش ترشح ادرار خصوصا بعد از ماساژ شكم، افزایش در نسبت دفع نیتروژن و كلرید سدیم، همچنین ماساژ با تاثیر بر افزایش جریان خون می‌تواند باعث دفع سموم از بدن، كاهش ضربان قلب، كاهش فشارخون و كاهش درد ناشی از اسكیمی گردد.
- اثر ماساژ بر روی پوست: ماساژ با تاثیر بر روی لایه‌های پوست باعث فعال شدن غدد چربی و عرق می‌گردد. ماساژ باعث ازدیاد عرق شده، همچنین رنگ پوست را طبیعی نموده و می‌توان از آن برای به دست آوردن زیبایی، شادابی و طراوت پوست بهره‌برد.
- اثرات روان‌شناختی ماساژ: طی تنش‌ها و فشارهای روانی، فعال شدن سیستم سمپاتیك و ترشح هورمون‌های اپی‌نفرین و نوراپی نفرین و هجوم آدرنالین مشاهده می‌شود. در تنش‌های درازمدت هورمون كورتیزول آزاد می‌گردد. ماساژ از طریق فعال كردن سیستم پاراسمپاتیكم منجر به كاهش ترشح كورتیزول، كاهش اضطراب و نهایتا رهایی از استرس می‌گردد.
ماساژ باعث بهبود اختلالات خواب و درد می‌گردد. ماساژ هر قسمت از بدن می‌تواند به آرامش كل بدن و ایجاد انرژی مجدد جهت رویارویی با حوادث بینجامد.
موارد استفاده ماساژ
كاربرد علمی ماساژ و در نظر گرفتن احتیاطات و خطرات استفاده نابجا از آن نقش مهمی در درمان بیماری ایفا می‌كند. ماساژ ممكن است مفید و یا در مواردی مضر باشد و می‌تواند در درمان هر بیماری موارد استفاده یا عدم استفاده داشته باشد، بنابراین همانگونه كه ماساژ درمانی می‌تواند موثر باشد، كاربرد غط آن نیز می‌تواند منجر به زیان شدید شود.
در بسیاری از موارد به وسیله ماساژ می‌توان دوره نقاهت بیماری را سریع‌تر طی نمود و این نكته نیز باید خاطرنشان گردد كه ماساژ به ندرت برای درمان بیماری كافی است و باید آن را به عنوان قسمتی از درمان در نظر گرفت.
به طور كلی در مواردی كه نتایج ذیل مورد نظر باشد، ماساژ كاربرد دارد: تسكین درد بیمار، رفع انقباض و اسپاسم عضله، اصلاح و بهبود جریان خون، كاهش سختی موضعی و ادم، آزاد كردن چسبندگی و دفع ترشحات ریوی.
معمولا قبل از شروع ماساژ گرمای موضعی به كار می‌رود زیرا به این طریق نتایج مورد نظر بهتر تامین می‌شود.
موارد عدم استفاده از ماساژ
به طور كلی در موارد ذیل استفاده از ماساژ ممنوع می‌باشد:
- آماس حاد میكروبی كه ماساژ به انتشار عفونت كمك می‌كند
- ضایعات جلدی و حساسیت تشدید پوستی
- تومورهای بدخیم و سل
- اختلالات حاد دستگاه گرد خون مانند ترومبوز و فلبیت
- ورم مزمن در اندام‌های احتقانی به علت نارسایی قلبی، عروق لنفاوی و وریدی
- آمبولی حاد ریه، شكستگی دنده و بیماران با فشار خون بالا
ذكر این نكته خالی از لطف نیست كه ماساژ نمی‌تواند از آتروفی و ضعف عضلات به علت عدم كاربرد طولانی مدت و یا ضایعه عصب مربوطه جلوگیری كند و قادر نیست قدرت عضلات را افزایش دهد.
