دکتر محمد رادفر - دکترای عمومی داروسازی؛ دکتر ودیعه بیگی - دکترای عمومی داروسازی، دکترای تخصصی تغذیه و رژیم درمانی
بیماری پارکینسون یک اختلال مزمن پیشرونده و تخریب کننده عصبی است که در سرتاسر جهان و در تمام گروه‌‌های قومی و در هر دو جنس رخ می‌دهد و به عنوان دومین بیماری تخریب کننده عصبی رایج پس از بیماری آلزایمر میباشد.
میزان شیوع این بیماری در افراد بالای 50 سال حدوداً 2 درصد گزارش شده است. شروع بیماری پارکینسون می‌‌تواند خانوادگی یا انفرادی، اولیه یا تأخیری، با نشانه و یا بدون نشانه باشد.
پارکینسونیسم یا پارکینسون ثانویه در اثر مسمومیت با منگنز، مسمومیت با مونوکسید کربن، ضربه مزمن و مداوم به سر و برخی مواد مخدر تزریقی ممکن است ایجاد گردد که علایمی مشابه با پارکینسون دارد.
بیماری پارکینسون در اثر از دست دادن سلولهای عصبی (سلولهای دوپامینرژیک) در قسمتی از مغز که جسم سیاه نامیده میشود، ایجاد میگردد. سلولهای دوپامینرژیک مسئول تولید دوپامین هستند.
دوپامین یک انتقال دهنده عصبی است که به انتقال پیام‌های کنترل کننده و هماهنگ کننده حرکات بدن از مغز کمک می‌کند.
چهار علامت شایع این بیماری عبارتند از ارتعاش دست و پا در حالت استراحت (لرزش بیمار همزمان با ارتعاش دست و پا در حالت استراحت)، آرام شدن حرکت (برادیکینسیا)، سختی حرکت (و خشک شدن) دست و پا یا بدن، تعادل بد (تعادل ضعیف)، که اگر دو یا بیشتر از این علایم در بیمار دیده شود، مخصوصاً وقتی که در یک سمت بیشتر از سمت دیگر پدیدار شود، بیماری پارکینسون تلقی میشود.
عوامل خطری که ممکن است در ایجاد این بیماری نقش داشته باشند عبارتند از سن (با افزایش سن، احتمال ابتلا به پارکینسون بیشتر میشود. اگرچه جوانان نیز ممکن است به پارکینسون مبتلا شوند، اما احتمال آن کم است)، ژنتیک (اگر اقوام) نزدیک فرد (پدر، مادر، خواهر، برادر) مبتلا به پارکینسون باشند، آن فرد بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به پارکینسون قرار دارد)، جنسیت (مردان بیشتر از زنان در معرض خطر ابتلا به پارکینسون قرار دارند)، قرارگیری در معرض مواد سمی ( افرادی که در معرض مواد شیمیایی مانند مونوکسید کربن، مواد سمی علف کش و مواد آفت کش قرار دارند بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به پارکینسون قرار دارند) برخی از داروها (مانند داروهایی که برای درمان جنون و اسکیزوفرنی شدید مصرف میشوند ممکن است باعث ایجاد پارکینسون شوند).
امروزه به دلیل پیشرفت علم پزشکی در دنیا درمان‌‌های متفاوتی از دسته داروهای شیمیایی و داروهای گیاهی و فرآورده‌‌های طبیعی و سنتی برای پیشگیری و کنترل بیماری پارکینسون وجود دارد.
داروهای شیمیایی موثر بر بیماری پارکینسون تا حد زیادی علائم و پیشرفت بیماری را کنترل می‌‌کنند اما ممکن است در طولانی مدت اثرات آنها کاهش یابد.
داروهای مصرفی برای بیماری پارکینسون همچنین می‌‌تواند موجب بروز عوارضی مانند حرکات غیر ارادی بازوها و پاها، هذیان گویی، خواب آلودگی و افت فشار خون در حالت ایستاده شوند.
داروهایی که در بیماری پارکینسون مورد استفاده قرار میگیرند
لودوپا
داروی لودوپا که معمولا در ترکیب با کربی دوپا یا بنزیرازید مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در مورد این دارو باید به تداخل اثر آن با داروها و غذا مانند خواب آور‌‌ها، مکمل آهن (عدم مصرف همزمان)، مصرف مواد غذایی (عدم مصرف غذاهای پر پروتئین هنگام مصرف دارو)، داروی ضد تهوع متوکلوپرامید، داروی ضد تشنج فنی توئین، ویتامین B6 و داروهای ضد افسردگی مانند آمی تریپتیلین و نورتریپتیلین و ... توجه کرد که تمام این تداخلات منجر به کاهش اثر لودوپا میشوند. عوارض این دارو حرکات غیرارادی و اختلالات روانی، تهوع، گیجی، تپش قلب، سوءهاضمه، عصبانیت و تحریک پذیری، گیجی، توهم و غش میباشد.
بی‌پریدین
داروی بی پریدین هم در درمان پارکینسون و هم در درمان علائم شبه پارکینسون که از عوارض برخی از داروهای دیگر است کاربرد دارد.
در صورت وجود احتباس ادراری درمان نشده، بیماری چشمی گلوکوم با زاویه بسته، انسداد دستگاه گوارش و در کودکان زیر 3 سال نباید مصرف شود.
خشکی دهان، اختلالات گوارشی، گیجی، تاری دید، احتباس ادرار، طپش قلب، افزایش حساسیت، عصبی شدن، توهم، خواب آلودگی، افت فشارخون (با شکل تزریقی) از عوارض جانبی این دارو هستند.
استفاده همزمان این دارو با سایر داروها مانند داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای و مهار کننده‌‌های آنزیم MAO، داروهای ضد جنون دسته فنوتیازین‌‌ها، آنتی هیستامین‌‌ها، آمانتادین، دیسوپرامید باعث عوارض جانبی چون خشکی دهان، احتباس ادرار، یبوست و منگی در سالمندان میگردد.
تری‌هگزی فنیدیل
داروی دیگر تری هگزی فنیدیل است که از نظر عوارض و تداخلات مانند داروی بی پریدین است و علاوه بر اثرات آن دارای اثر مستقیم ضد اسپاسم بر عضلات صاف نیز میباشد.
در مورد این دارو در صورت بروز خشکی دهان یا عوارض گوارشی بهتر است قبل از غذا مصرف شود و در بیماری قلبی- عروقی یا نارسایی کبدی یا کلیوی باید با احتیاط مصرف شود.
داروی دیگر که در درمان پارکینسون مورد استفاده قرار می‌گیرد بروموکریپتین است که علاوه بر درمان این بیماری، کاربردهای دیگری مانند کنترل افزایش هورمون پرولاکتین در خانم‌‌ها (پرولاكتینوها)، درمان اختلالات تولید هورمون رشد (آكرومگالی) و در زنان مبتلا به تخمدان پلی کیستیک همراه با افزایش پرولاکتین نیز دارد.
تشنج، ایست قلبی-عروقی، سكته قلبی حاد، تهوع، استفراغ، یبوست، سردرد، گیجی، افت فشار خون وضعیتی، خواب آلودگی، توهم، تحریك پذیری، خشكی دهان و گرفتگی ساق پا از عوارض جانبی این دارو هستند و در بیماری روانی شدید و بیماری عروق كرونر قلب نباید مصرف شود.
انتاکاپون
داروی انتاکاپون هم به عنوان داروی اضافه شونده به فرمولاسیون داروهای حاوی لودوپا/کربی دوپا در بیماران مبتلا به پارکینسون کاربرد دارد.
عوارض جانبی انتاکاپون شامل تهوع، کندی حرکات، کاهش فشار خون وضعیتی، سنکوپ، گیجی، خستگی، توهم، اضطراب، اسهال، درد شکمی، یبوست، استفراغ، تغییر رنگ ادرار به قهوه ای-نارنجی، درد کمر، تنگی نفس میباشد.
این دارو دارای تداخلاتی با داروهای مهارکننده‌‌های منوآمین اکسیداز، ضد افسردگیهای سه حلقه‌ای، متیل دوپا و نیز املاح آهن است.
آمانتادین
داروی آمانتادین به تنهایی یا همراه با سایر داروهای آنتی کولینرژینک برای درمان بیماری پارکینسون به کارمی رود. به علاوه، این داروبه منظور پیشگیری و درمان عفونت‌‌های دستگاه تنفسی ناشی از گونه‌‌های آنفلوانزا A نیز استفاده میشود.
این دارو اثرات ضد پارکینسونی بسیار کمی دارد و تعداد کمی از بیماران از این دارو سود می‌‌برند، زیرا نسبت به اثرات آن تحمل حاصل میشود.
مکانیسم اثر این دارو مشخص نیست و دارای عوارض جانبی مانند بی اشتهایی، تهوع، عصبی شدن، ناتوانی در تمرکز، بیخوابی، گیجی، تشنج، توهمات، گوشه گیری، تاری دید، اختلات گوارشی، و بثورات جلدی است که استفاده همزمان آن با داروهای کنین، کینیدن و کوتریموکسازول ممکن است به تشدید عوارض جانبی منجر شود.
پرامی پکسول
پرامی پکسول داروی دیگر در درمان پارکینسون است که به موازات اثرات درمانی عوارضی مانند فراموشی، گیجی، سرگیجه، رویاهای آشفته، تب، توهم، سفتی عضلات، بیخوابی، واکنش‌‌های عصبی، درد قفسه سینه، ادم محیطی، افت فشار خون وضعیتی، اختلال تطابق، دوبینی، بی اشتهایی، یبوست، خشکی دهان، کاهش میل جنسی، بی اختیاری ادراری، عفونت دستگاه ادراری، آرتریت و اختلالات پوستی را ممکن است بر جای بگذارد.
تداخلات این دارو هم قابل ملاحظه میباشد و شامل تداخل با سایر داروهای سایمتیدین، رانیتیدین، دیلتیازم، کینیدین، وراپامیل، تریامترن است که ممکن است سبب کاهش پاکسازی بدن از پرامی پکسول شوند. همچنین اثر بخشی این دارو با مصرف همزمان با متوکلوپرامید، فنوتیازین، تیوتیکسن کاهش می‌‌یابد.
مصرف همزمان این دارو با لودوپا ممکن است سبب افزایش حداکثر سطح پلاسمایی لودوپا گردد و در نتیجه تنظیم دوز لودوپا ضروری است.
سلژین
داروی سلژین به تنهایی (در مراحل اولیه بیماری) و به صورت کمکی همراه لوودوپا جهت درمان بیماری پاركینسون یا علائم آن به كار می‌رود.
عوارض آن تهوع، درد شکمی و خشکی دهان است. تداخلات این دارو با داروهای ضد افسردگیهای سه حلقه ای ممکن است موجب بروز اختلالات قلبی، سنکوپ، تغییرات خلقی و روانی، زیادی فشارخون، زیادی دمای بدن، تشنج، لرزش و سفتی عضلات گردد.
بین شروع درمان با ضدافسردگی‌‌های سه حلقه ای و قطع درمان سلژیلین حداقل باید ۱۴روز فاصله زمانی باشد.
داروهای مهارکننده‌‌های MAO و مهارکننده‌‌های اختصاصی بازجذب سروتونین مانند فلوکستین،سرترالین و سیتالوپرام هم ممکن است منجر به بروز سندرم خطرناک سروتونین شوند.
داروی پتیدین و احتمالا سایر داروهای مخدر در مصرف همزمان با سلژیلین می‌‌تواند منجر به تحریک شدید عصبی، تعریق، افزایش دمای بدن، کما و حتی مرگ شوند. داروی لودوپا هم با سلژیلین نباید همزمان مصرف شود.
تداخل مهم دیگر در مورد این دارو این است که با غذاها و نوشیدنی‌‌های حاوی تیرامین مثل پنیرکهنه، پنیرچدار، پنیر گودا، کلم تخمیرشده، سویای تخمیر شده مانند سس سویا، محصولات‌دریایی تخمیرشده مانند سس ماهی و سس میگو و یا خاویار، کبد گاو یا مرغ، سوسیس، موز ، میوه‌های خشک مانند کشمش و آلو، شکلات، شراب قرمز، گوجه فرنگی، بادمجان و انجیر میباشد.
کابرگولین
کابرگولین هم یکی از داروهای ضد پارکینسون است که همچنین در زنان شیرده در پایان دوره شیردهی برای قطع جریان شیر و یا در بیماران دچار افزایش سطح پرولاکتین و درد پستان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این دارو هم مانند سایر داروهای این دسته دارای عوارضی مانند تهوع، استفراغ، سر گیجه، افت فشار خون وضعیتی، بی خوابی ،افسردگی، اختلالات قاعدگی و ... میباشد.
مصرف همزمان این دارو با پروپرانولول، قرص‌‌های ضد بارداری خوراکی و یا داروهای منقبض کننده عروقی خطر بروز انقباضات عروق محیطی را تشدید می‌‌نماید.
علاوه بر داروهای شیمیایی، درمان‌‌های دیگری هم برای کنترل و پیشگیری از پارکینسون وجود دارد که با استفاده از داروهای گیاهی، فرآورده‌‌های طبیعی، سنتی و مکمل صورت می‌‌پذیرد.
مکملهای مورد استفاده شامل ویتامین E، مکمل کوکیوتن، ویتامین D، کراتین، سلنیوم و سایر آنتی اکسیدانت‌‌ها می‌‌باشند.
ویتامین D
ویتامین D در پیشگیری یا به تأخیر انداختن شروع مشکلات مربوط به تفکرو خلق و خو در بیمارانی که مبتلا به بیماری‌‌های تخریب کننده اعصاب مانند پارکینسون هستند کمک کننده است.
ویتامین E
ویتامین E دارای اثرات آنتی اکسیدانتی قوی میباشد و می‌‌تواند در مقابله با آسیب‌های مغزی ناشی از رادیکال‌های آزاد، مؤثر باشد.
این ویتامین در پیشگیری از ابتلا به پارکینسون و کمک به حفظ سلولهای عصبی نقش مهمی دارد.
یکی دیگر از مکملهای موثر در بیماری پارکینسون کوکیوتن(CoQ10) است که یک آنتی اکسیدان قوی (موجود در میتوکندری سلول است.
میتوکندری‌ها یک ساختار مولد انرژی در سلول هستند و بعضی از دانشمندان عقیده دارند که اختلالات عملکرد میتوکندری‌ها در ایجاد پارکینسون مؤثر است) و موثر و ضد گسترش بیماری‌‌های مرتبط با اختلالات مغزی و بیماری‌‌های مزمن مانند بیماری‌‌های قلبی، سرطان و دیابت است که در بدن به طور طبیعی تولید میشود ولی سطح این ماده در بدن با افزایش سن و بیماری‌ها کاهش می‌‌یابد.
این ماده به طور عمده درغذاهای دریایی یافت میشود و به صورت مکمل نیز مصرف میشود.
در شرایط بازسازی سلولهای عصبی دربیماری‌‌هایی مانند ام اس، آلزایمر و پارکینسون کوانزیمQ10 کمک کننده است. مصرف داروهای ضد افسردگی، داروی پروپارانولول (ایندرال) و همچنین داروهای کاهش دهنده چربی خون مانند آتروواستاتین، پراواستاتین و لوواستاتین می‌‌توانند سبب کاهش تولید کوآنزیم کیوتن شوند لذا مصرف مکملهای کوآنزیم کیوتن به همراه این داروها می‌‌تواند سودمند باشد.
کراتین
کراتین مکمل دیگری است که تحقیقات اخیر نشان دهنده اثر موثر آن بر عملکرد سلولهای مغزی در این بیماری میباشد. مصرف روزانه کراتین از سرعت پیشرفت بیماری پارکینسون می‌‌کاهد که علت آن افزایش میزان فسفوکراتین به عنوان یک منبع انرژی برای عضلات و مغز است.
هرچند مصرف کراتین در افراد دارای پارکینسون پیشرفته اثری ندارد.
سلنیوم
سلنیوم عنصری است که غلظت خونی آن در بیماران دچار پارکینسون کم میشود که اثرات مهمی به دلیل خواص آنتی اكسیدانی و شرکت در ساختار آنزیم‌‌های آنتی اكسیدانی وابسته به سلنیوم و سلنوپروتئین‌‌ها دارد و از آسیب‌های ناشی از تركیبات فعال اكسیژن مانند پراكسید هیدروژن در مغز و سیستم عصبی و سایر اندام‌‌ها جلوگیری کرده و این عامل باعث گردیده تا سلنیوم به عنوان كاهش دهنده اختلالات مغزی و قلبی شناخته شود و دارای اثرات ضد بیماری پارکینسون باشد.
ترکیبات و فرآورده‌‌های گیاهی وطبیعی بسیاری هم در بیماری پارکینسون مورد استفاده قرار میگیرند که گیاهانی مانند جینکوبیلوبا، خار مریم، زیتون، راعی، اسکوتلاریا، شبدر قرمز، دانه سویا، پلی گنوم، انگور فرنگی و... را شامل میشوند که ممکن است دارای اثرات متقابل و تداخلات با داروهای ضد پارکینسون باشند و باید با احتیاط مصرف شوند.
