در برخی موارد، رشد زیاد برخی از انواع پلیپ‌ها می‌توانند ایجاد سرطان روده كنند.
سرطان روده دومین عامل مرگ و میر بر اثر بیماری‌های سرطانی در آمریكا محسوب می‌شود؛ بنابراین خارج كردن پلیپ از روده بزرگ، پیش از آنكه بسیار بزرگ شود، اهمیت بسیاری دارد و می‌تواند تا حدودی از ابتلا به بیماری سرطان روده جلوگیری كند.
كدام یك از انواع پلیپ‌ها سرطانی هستند؟
پلیپ های سرطانی را پلیپ‌های غده‌ای می‌نامند. حدود 75 درصد از پلیپ‌های روده‌ای از نوع غده‌ای هستند.
چگونگی انباشته شدن سلولها در پلیپ كه زیر میكروسكوپ مشخص می‌شوند، نشان‌دهنده سرطانی بودن و یا نبودن آنها است.
غده‌ها به صورت منفرد یا گروهی بروز می‌كنند. پلیپ‌های روده علامت مشخصی ندارند و در موارد كمی با خونریزی پنهانی همراه هستند كه ایجاد كم‌خونی و ضعف و خستگی می‌كنند.
منشأ تمامی سرطان‌های روده بزرگ، پلیپ‌های روده هستند و بدخیم بودن و خوش‌خیم بودن آنها به عوامل بسیاری بستگی دارد. هر چه پلیپ تعداد آن بیشتر باشد، احتمال بدخیمی آن افزایش می‌یابد.
معمولاً پلیپ‌های سمت راست روده، بیشتر در معرض ابتلا به سرطان روده می‌‌باشند.
پلیپ‌های بدون پایه نیز در اكثر موارد پلیپ‌های سرطانی هستند، ولی با برداشتن به‌موقع می‌توان از رشد سرطان جلوگیری كرد.
نوع دیگری از پلیپ كه در میان كودكان بسیار شایع است، پلیپ «هامارنوم» می‌باشد كه احتمال تبدیل شدن آن به غده سرطانی بسیار اندك است.
احتمال عود پلیپ‌های روده‌ای در مردان بسیار بیشتر از زنان است و به همین ترتیب احتمال بروز سرطان روده در آقایان بیشتر از خانم‌ها است.
پلیپ روده بزرگ بیشتر زمینه ارثی دارد و اگر یكی از افراد خانواده دچار آن شود، این احتمال برای سایر افراد خانواده نیز وجود دارد. در واقع، ژنتیك مهم‌ترین عامل بروز این بیماری است.
عوامل تعیین‌كننده سرطانی شدن پلیپ
مهم‌ترین عامل در سرطانی شدن پلیپ، اندازه آن است. هر چه پلیپ سریع‌تر رشد كند و بزرگ‌تر شود، خطرناك‌تر خواهد بود.
وقتی پلیپ به اندازه 2 سانتیمتر شود، خطر سرطانی شدن آن 20 درصد افزایش می‌یابد؛ بنابراین توصیه می‌گردد كه هر پلیپ به هر سایزی از روده خارج شود و بهتر است وقتی اندازه پلیپ‌ها كوچك‌تر است، انجام گیرد تا از رشد احتمالی غده سرطانی پیشگیری شود.
پلیپ غده‌ای خوش‌خیم نوعی از پلیپ است كه انواع آن عبارتند از: هایپرپلاستیك، هامارتوماتوس و پلیپ التهابی.
برای جلوگیری از سرطانی شدن پلیپ‌ها چه باید كرد؟
با پا گذاشتن به آستانه چهل سالگی، لازم است هر فردی سالی یكبار نمونه‌برداری مدفوع داشته باشد تا از طریق خون پنهان در آن، بود یا نبود پلیپ روده‌ای مشخص شود.
وقتی كه پلیپ‌ها بزرگ‌تر می‌شوند، شروع به خونریزی در روده بزرگ می‌كنند؛ به طوری كه این خونریزی در مدفوع دیده می‌شود، ولی لابه‌لای آن پنهان است و فرد متوجه آن نمی‌شود؛ بنابراین وجود خون در مدفوع می‌تواند علامتی از پلیپ بزرگ در روده باشد.
در اوایل پنجاه سالگی: هر فرد باید هر 5-3 سال یكبار یك آزمایش سیگمویدوسكوپی (sigmoidoscopy) داشته باشد.
دستگاه سیگمویدوسكوپ با قابلیت انعطاف‌پذیری یك لوله 2/5 فوتی است كه در قسمت انتهایی چراغی دارد و از ناحیه مقعد وارد روده بزرگ می‌شود و حدود یك‌سوم از طول روده را به طور كامل بررسی می‌كند.
اگر پلیپ‌های غده‌ای توسط سیگمویدوسكوپ مشخص شوند، با یك لوله بلندتر (5-4 فوتی) به نام كلونوسكوپ (colonoscope)، آن را خارج می‌كنند و برای آزمایش زیر میكروسكوپ قرار می‌دهند.
اغلب پزشكان روش كلونوسكوپی را به روش سیگمویدوسكوپی ترجیح می‌دهند، چرا كه در این روش احتمال رشد و پیشرفت سرطان روده بسیار كمتر است.
بهتر است در 50 سالگی یك كلونوسكوپی داشته باشید و در صورت نبود پلیپ، یكبار دیگر 10-7 سال بعد این كار را تكرار كنید.
تفاوت سیگمویدوسكوپی با كلونوسكوپی
- كلونوسكوپی سرطان روده را آزمایش می‌كند، ولی سیگمویدوسكوپی فقط یك‌سوم بخش انتهایی روده را مورد بررسی قرار می‌دهد.
- 50 درصد از انواع پلیپ‌های روده‌ای و 50 درصد از پلیپ‌های سرطانی در روده بالایی هستند
- كلونوسكوپی تمام انواع پلیپ‌های روده‌ای را خارج می‌كند و احتمال مرگ در اثر ابتلا به سرطان روده را بسیار كاهش می‌دهد.
با پدیدار شدن پلیپ و پی بردن به وجود آن چه باید كرد؟
مراقبت و نظارت بعد از پی بردن به وجود پلیپ، بستگی به تعداد و انواع آنها دارد. اگر پلیپ مشخص شده از انواع غده‌ای نباشد، نیازی به كلونوسكوپی نیست.
اگر فقط یك پلیپ از نوع غده‌ای باشد و اندازه آن كمتر از 1 سانتیمتر هم باشد، كلونوسكوپی و تكرار آن هر پنج سال یكبار ضروری است.
اگر پلیپ خارج شده از روده سرطانی باشد چه اتفاقی می‌افتد؟
این دسته از پلیپ‌ها بدون جراحی آن بخش از روده كه پلیپ خارج شده است، بهبود می‌یابند اگر:
1) پزشك مطمئن باشد پلیپ به طور كامل جدا شده است.
2) اطراف پلیپ اثری از سرطان در روده نمانده باشد.
خطر ابتلا به پلیپ در افرادی كه یكی از نزدیكانشان پلیپ غده‌ای داشته، چقدر است؟
اگر یكی از نزدیكان‌تان دچار پلیپ غده‌ای باشد (اقوام درجه یك) احتمال آنكه شما نیز دچار پلیپ غده‌ای باشید، پنجاه درصد بیشتر از سایرین است.
به طور كلی 6 درصد از افرادی كه به طور ژنتیكی دچار پلیپ غده‌ای می‌شوند، در معرض خطر سرطان روده هستند و حتماً دچار آن می‌شوند.
آیا راهی برای جلوگیری از پیشرفت پلیپ روده وجود دارد؟
اول از همه باید در برنامه غذایی خود تغییراتی ایجاد نمایید. رژیم‌های غذایی پرچرب و كم‌فیبر، زمینه را برای رشد پلیپ‌های روده‌ای فراهم می‌سازند.
به همین دلیل است كه در كشورهای اروپایی و ایالات متحده آمریكا میزان شیوع بیماری بیشتر است؛ زیرا رژیم‌های غذایی مردم در این كشورها پرچرب و كم‌فیبر است.
برخی از انواع ویتامین‌ها، مثل ویتامین C و E از بروز سرطان روده جلوگیری می‌كنند.
برخی از سبزیجات چلیپایی مثل بروكلی و گل كلم نیز تا حدودی مانع از بروز سرطان روده می‌شوند.
داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مثل آسپرین، شكل‌گیری پلیپ‌ها را كاهش می‌دهند.
چه مواقعی پلیپ‌ها بیشتر سرطانی هستند؟
ژن‌های معیوب ایجاد پلیپ روده‌ای و سرطان روده می‌كنند.
افرادی كه به طور ژنتیك سرطان روده را به ارث می‌برند، نسبت به آنهایی كه با پیشرفت پلیپ‌های روده‌ای و سرطانی مواجه هستند، بیشتر در معرض خطر قرار دارند.
بدن انسان از تریلیون‌ها سلول تشكیل شده كه درون هر سلول دو دسته از 23 كروموزم است و ما یك دسته را از پدر و مادر به ارث می‌بریم.
هر كروموزوم یك طناب طولی از DNA است كه از هزاران ژن تشكیل شده است. این ژن‌ها، اطلاعات ژنتیكی را به همراه دارند و از پدر و مادر به فرزند منتقل می‌شوند.
بخش‌های مختلف DNA حاوی ژن‌هایی است كه مسؤول قسمت‌های متفاوت بدن هستند؛ مثلاً یك بخش خاص از DNA ژن‌هایی دارد كه رنگ چشم، رنگ مو، بلندی و كوتاهی قد و سایر ویژگی‌های فیزیكی را مشخص می‌كند.
بخش دیگر شامل ژن‌هایی است كه میزان رشد سلول‌های بدن را تنظیم می‌كنند.
برخی دیگر از ژن‌ها نیز مانع حمله سلولها به ارگان‌های دیگر بدن می‌شوند. وقتی كه كروموزوم‌ها آسیب می‌بینند، ژن‌ها ناقص و معیوب می‌شوند.
اگر ژن‌های مربوط به جلوگیری از رشد بی‌‌رویه سلولها دچار آسیب‌دیدگی شوند، سلول‌های این ژن‌های معیوب بدون هیچ‌گونه محدودیتی شروع به رشد و تكثیر می‌كنند و اگر این سلولها بدون محدودیت درون روده رشد كنند، یك پلیپ روده تشكیل می‌شود.
سایر نقص‌های ژنتیكی در داخل پلیپ نیز آن را سرطانی می‌كند و در این شرایط نه تنها به بافت مجاور خود حمله‌ور می‌شود، حتی به ارگان‌های دورتر نیز سرایت می‌كند.
آسیب‌دیدگی ژنتیكی، ممكن است از والدین به كودك به صورت ارثی منتقل شود و یا بعد از تولد كودك، وقتی كه ژن‌های طبیعی درون سلول‌های طبیعی آسیب می‌بینند (مثلاً از طریق مواد شیمیایی، تشعشعات، ویروس‌ها، اكسیدان‌ها و ...) به وجود آید.
نقص‌های ژنتیكی ارثی در تمامی سلول‌های بدن وجود دارند، اما نقص‌هایی كه بعداً به وجود می‌آیند، فقط در سلول‌های آسیب‌دیده و سلول‌هایی كه تولید می‌كنند، وجود دارند؛ مثلاً در سلول‌های پلیپ یا سرطان.
نقص‌های ژنتیكی غیرارثی، باعث به وجود آمدن یك و یا تعداد كمی پلیپ‌های روده‌ای می‌شوند كه با كلونوسكوپی قابل برداشت هستند و با این كار از رشد پلیپ روده‌ای و تبدیل شدن آن به سرطان روده جلوگیی می‌شود.
ولی نقص‌های ژنتیكی ارثی كه در تمام سلولها وجود دارند، تمایل به ایجاد پلیپ بیشتری در روده دارند (حتی گاهی تا هزاران عدد پلیپ ایجاد می‌كنند) و گاه بسیار بزرگ هستند و برداشتن آنها با كلونوسكوپی بسیار دشوار است.
از طرفی، تبدیل شدن پلیپ روده‌ای به سرطان بسیار سریع اتفاق می‌افتد و اغلب حتی كلونوسكوپی نیز در برداشتن آن و جلوگیری از سرطان روده ناموفق است.
در چنین مواقعی عمل جراحی برداشتن روده كاملاً ضروری است تا از سرطان روده جلوگیری شود.
سندرم‌های سرطان روده ژنتیكی در اثر جهش‌های خاص و ژنتیكی ایجاد می‌شوند و این توانایی را دارند كه پلیپ روده، سرطان روده و سرطان غیر روده‌ای ایجاد نمایند. سندرم سرطان روده ارثی معمولاً در تعداد بیشتری از افراد خانواد ایجاد می‌شود.
افرادی كه یكی از این دو نوع سندرم را به ارث برده‌اند، بیشتر در معرض ابتلا به سرطان روده هستند.
بیمارانی كه به طور ارثی سندرم‌های سرطان روده را دارند، معمولاً هیچ نشانه‌ای از خود بروز نمی‌دهند و از وجود پلیپ‌های روده و حتی سرطان‌های روده در مراحل اولیه بی‌اطلاع هستند.
آنها معمولاً قبل از سنین 50- 40 سالگی با رشد سرطان روده مواجه می‌شوند؛ بنابراین كسانی كه سابقه خانوادگی سندرم‌های سرطان روده دارند، باید خیلی زودتر از دیگران آزمایش‌های روده‌ای را شروع كنند و هر چه سریع‌تر آزمایش سیگمویدوسكوپی و كلونوسكوپی را انجام دهند تا در صورت لزوم، طی عمل جراحی بخشی از روده از شكم خارج شده و جلوی پیشرفت سرطان گرفته شود.
پلیپ روده در یك نگاه
- پلیپ‌های روده‌ای درون روده رشد می‌كنند.
- پلیپ‌های روده‌ای كه سرطانی هستند. «پلیپ‌های غده‌ای» نامیده می‌شوند.
- خطر پلیپ‌های غده‌ای كه سرطانی می‌شوند، با افزایش سایز پلیپ بیشتر می‌شود.
- همه افراد باید در آستانه پنجاه سالگی آزمایش سیگمویدوسكوپی بدهند تا از بود یا نبود پلیپ‌های روده‌ای مطمئن شوند.
- افرادی كه پلیپ‌های غده‌ای دارند، لازم است به طور مرتب آزمایش كلونوسكوپی بدهند.
