دکتر رزا زاوشی و دکتر مصطفی نوروزی؛ متخصصان تغذیه
HDL چیست؟
برای انتقال كلسترول در خون به ملكول‌های لیپوپروتئینی نیاز است كه به طور معمول 2 نوع از آنها بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد: HDL كه به جمع كلسترول و این ملكول HDL-C گفته می‌شود و LDL كه با اتصال به كلسترول، LDL-C را ایجاد می‌كند؛ برای اختصار در نوشتارها به این ملكول‌ها HDL و LDL گفته می‌شود. HDL یكی از ملكول‌های چربی خون از نوع لیپوپروتئین است كه قسمت اعظم آن پروتئین (50 درصد) و قسمت كمتر آن را كلسترول و تری‌گلسیرید تشكیل می‌دهد و كار عمده آن انتقال كلسترول از بافت‌ها و هدایت آن به سمت كبد است.
مقدار بالای HDL خون باعث كاهش خطر بیماری‌های عروق كرونر قلب می‌شود. به طور كلی این نوع چربی مفید در خانم‌ها بیشتر از آقایان و در ورزشكاران بیشتر از افراد غیرورزشكار است. به علت آنكه وزن مخصوص HDL در حدود 1/1 گرم درصد میلی لیتر بوده و این مقدار بالاتر از وزن مخصوص سایر لیپوپروتئینها است، بنابراین آن را به نام لیپوپروتئین با وزن مخصوص بالا High Density Lipoprotein نامگذاری كرده اند . HDL در كبد و روده‌ها ساخته می‌شود. در بیماران با كاهش HDL، معمولاً افزایش مقاومت به انسولین دیده می‌شود كه ممكن است ناشی از عدم فعالیت فیزیكی و یا چاقی باشد.
مطالعات زیادی نشان داده كه افزایش HDL باعث كاهش مرگ و میر در مردان و زنان مبتلا به بیماری‌های قلبی عروقی می‌شود. میزان متوسط HDL در آمریكایی‌ها 51 میلی گرم در صد میلی لیتر خون گزارش شده است. بررسی ارتباط بین سكته مغزی و بیماری‌های قلبی عروقی با میزان HDL خون نشان داده است كه اگر میزان آن بیشتر از 60 میلی گرم در صد میلی‌لیتر خون باشد، رابطه ای معكوس و اگر كمتر از 40 میلی گرم در صد میلی لیتر خون باشد رابطه مستقیم با سكته مغزی دارد. در افراد سالم میزان HDL خون در زنان بهتر است بیشتر از 50 میلی گرم در صد میلی لیتر خون و در مردان بیشتر از 45 باشد.
علل كاهش HDL خون
چاقی، عدم فعالیت فیزیكی، سن، سیگار، التهاب، ژنتیك، مصرف داروهای استروئیدی آنابولیك و رژیم غذایی كم‌چربی با كربوهیدرات بالا باعث افزایش كاتابولیسم (سوخت) HDL می‌شود. كاهش ماده ای پروتئینی به نام آپوپروتئین آ و افزایش میزان تری گلسیرید خون نیز اغلب با كاهش HDL همراه است.
همچنین، كاهش فعالیت لیپوپروتئین لیپاز در بیماران با كاهش HDL همراه می‌باشد.50% تغییرات مرتبط با HDL به پلی مرفسیم ژنتیكی فرد بستگی دارد. مصرف قرص‌های ضد بارداری (OCP) نیز باعث افزایش تری گلسیرید خون و كاهش HDL می‌شود. هر چند كه افزایش مصرف نیاسین باعث افزایش HDL خون می‌شود ولی عوارض جانبی بیشماری چون خشك شدن دهان، برافروختگی چهره و ... دارد.
اقدامات لازم برای افزایش HDL خون
برخی مطالعات نشان داده است كه رژیم‌های غذایی با كربوهیدرات كم باعث افزایش HDL تا حدود 10 درصد می‌شود. افزایش مقدار ایزوفلاون خون ناشی از مصرف پروتئین سویا حدود 3 درصد HDL خون را افزایش می‌دهد. نتایج مطالعه (Dietary Approaches to Stop Hypertension) DASH; در آمریكا در سال 2006 نشان داد كه تجویز مكمل‌های مولتی ویتامین باعث افزایش 21 تا 23 درصد میزان HDL می‌شود. از عوامل ژنتیكی موثر در افزایش HDL می‌توان ApoA -1 را نام برد كه وجود آن نقش مهمی در محافظت از قلب دارد.
در بررسی‌های اپیدمیولوژیكی پروفسور katan، اپیدمیولوژیست تغذیه نشان داده شده است كه رژیم‌های غذایی کم‌چرب و پركربوهیدرات باعث کاهش HDL می‌شود. این نظر مورد تایید همه محققان قرار نگرفته است. زیرا ممكن است چربی رژیم غذایی حاوی مقادیر مختلفی از نوع PUFA (چند اشباع‌نشده) و یا MUFA (تك اشباع‌نشده) باشد.
رژیم توصیه‌شده فعلی مبنی بر كاهش مصرف اسیدهای چرب اشباع‌شده (SFA) باعث، كاهش خطرات آتروژتیك LDL (مضر) می‌شود، اما متاسفانه HDL مفید را نیز كاهش می‌دهد.یكی از عوارض مصرف رژیم غذایی كم‌چرب كاهش مقدار پلاسمایی ApoA-1 است كه به كاهش HDL نیز منجر می‌شود. شاید مطالعات آینده در مورد تاثیر مواد مغذی بر روی ژن ApoA-1، به طراحی رژیم‌های غذایی مورد نیاز برای افزایش HDL كمك می‌كند.
نتیجه‌گیری
استروژن با منشا خارج از بدن، ورزش مستمر، كاهش چربی‌های خون (تری گلسیرید، كلسترول و LDL) در افزایش HDL نقش مهمی دارند. برخی منابع مصرف غذاهای حاوی مواد پلی فنولیك و فلاونوئیدی مثل انگور قرمز، چای، كرفس و پیاز را در افزایش HDL و كاهش مرگ و میر دخیل می‌دانند.
در تحقیقات مداخله‌ای تغذیه‌ای كه نگارندگان این مقاله بر روی بیماران هایپرلیپیدمی انجام داده‌اند، نتایج نشان می‌دهد كه تاثیر منابع غذایی مهمی چون پروتئین سویا و یا روغن زیتون چنانچه همراه رژیم غذایی كم‌كالری باشند، بیشتر از آنكه بر روی افزایش HDL موثر باشند، بر كاهش تری گلسیرید تاثیر می‌گذارند. در ضمن طراحی رژیم غذایی حاوی آنتی‌اكسیدان‌ها و یا مكمل‌ها را بایستی به متخصص تغذیه سپرد و از مصرف بدون مشاوره آنها پرهیز نمود.
