محيط خانه و مسموميت‌های اتفاقي در اطفال
مسمومیت اتفاقی در اطفال یكی از حوادث غم‌انگیز و تلخ در زندگی هر خانواده است و گاهی برای والدین به صورت كابوس برای همیشه به جا می‌ماند. كودكان، موجودات معصوم و دوست داشتنی هستند كه باید تا رسیدن به درك محیط و تمیز خیر و شر از آنها به خوبی مراقبت و نگهداری شود. یكی از حوادث همیشه در كمین، مسمومیت‌های اتفاقی هستند كه در كودكان 1 تا 5 ساله به شدت شایع است. آنها در این مقطع سنی به دلیل وجود غریزه دست به دهان بردن همه چیز را از روی حس كنجكاوی به دهان می‌گذارند و می‌بلعند؛ از قرص‌های جذاب رنگی مانند قرص‌های قلب مادربزرگ و پدربزرگ گرفته تا قرص‌های شكلات مانند آهن یا خوردن نفت ذخیره شده در حیاط منزل به جای آب و حوادث تلخ و دردناك مشابه دیگر. از این گذشته، حوادث اتفاقی دیگری نیز بسته به فرهنگ هر جامعه كودكان است؛ مثلا در كشور ما هنوز از تریاك برای هر گونه ناراحتی كودكان استفاده می‌شود كه آسیب‌های مهلك و خطرناكی در این زمینه داشته‌ایم. نكته دیگر در طب اطفال، درمان‌های خود سرانه در منزل است. بسیاری از مواد مسمومیت‌های اتفاقی ناشی از درمان‌های دارویی توسط والدین یا اطرافیان است كه بعضا حوادث جبران‌ناپذیری به دنبال دارد. نگاهی به آمار كودكان مسموم در جهان و ایران بیانگر این واقعه است. 5 درصد كل مراجعات به اورژانس در آمریكا مربوط به مسمومیت است كه حدود 5 درصد موارد را كودكان تشكیل می‌دهند. اگر چه مسمومیت‌های كشنده در آمریكا به لطف قانون بسته‌بندی ایمن دارویی بسیار كاهش یافته است، ولی همچنان از حوادث و اتفاقات خطرناك در طب اطفال به شمار می‌رود. بیشتر حوادث، در منزل و به صورت حاد اتفاق می‌افتد و بیشتر مسمومیت‌ها از راه دهان است. در آمریكا طی چهار سال در دهه 80، بین 3-5 میلیون مورد مسمومیت اطفال گزارش شد. در این كشور سالانه بیست هزار بیمار در اثر مسمومیت بستری می‌شوند كه 40 تا 45 درصد موارد دارویی و 7/11 درصد غیر دارویی (مسمومیت با سرب) و سن رایج 18 تا 36 ماهگی است. بیشتر پسر هستند؛ زیرا جسور و بی‌پرواترند و در زمان مصرف گرسنه بوده‌اند. در دهه 80، مرگ و میر سالانه حدودا 57 مورد در سال بوده كه در مقایسه با دهه‌های قبلی بسیار كمتر بوده است.
علت كاهش مرگ و میر در آمریكا
اجرای قانون بسته‌بندی ایمن داروها
بهبود امكانات اورژانس و آموزش پرسنل
آموزش خانواده از طریق رسانه‌ها
ایجاد مراكز كنترل مسمومیت
دلایل افزایش احتمال مسمومیت‌های اتفاقی اطفال در كل جهان
محیط نامطمئن خانواده
در دسترس بودن داروهای شیمیایی
عدم توجه كافی خانواده به كودك
زندگی در مكان‌های خطرناك (مثلا در كارگاه‌ها)
بی‌توجهی والدین (فقر مادی، بیسوادی یا كم سوادی، اختلافات زناشویی، تعدد فرزندان)
هشت ماده مسمومیت‌زای شایع در اطفال
گیاهان
شوینده‌ها
مواد آرایشی
داروهای ضد سرماخوردگی
ویتامین‌ها
داروی آسپرین
محلول‌های ضدعفونی كننده منازل
حشره‌كش‌ها
البته در ایران تریاك و نفت را به این مجموعه باید افزود.
علت مرگ و میر اطفال در آمارهای خارج از كشور
داروی آسپرین
داروهای ضد افسردگی‌ها
حشره‌كش‌ها
مواد نفتی
براق كننده‌ها
گاز منوكسیدكربن
مراجعه كودكان به بیمارستان لقمان طی یك سال در دهه 80، به دلیل مسمومیت
كل مراجعین 983 نفر
بستری 300 نفر
شیوع سنی 0 تا 6 ماهگی 1/9 درصد
6 تا 18 ماهگی 5/20 درصد
18تا 36 ماهگی 23 درصد
3 تا 10 سالگی 5/36 درصد
شایع‌ترین مسمومیت دارویی شیمیایی
كه سبب بستری شدن اطفال می‌شود (در تهران)
تریاك 4/28 درصد داروهای ضد افسردگی‌های حلقوی 15 درصد داروهای بنزودیازپین‌ها 13 درصد
نفت 7/12 درصد داروهای ضد داروهای غیر استروئیدی 8/8 درصد داروهای فنوباربیتال 4/5 درصد داروهای فنوتیازین 5 درصد داروهای كاربامازپین 3 درصد مواد دفع آفات از نوع اورگانوفسفره 3/2 درصد تركیبات اسیدی 3/2 درصد مواد نامعلوم 3/12 درصد
شایع‌ترین تابلو بالینی در اطفال
كاهش هوشیاری 31 درصد استفراغ 5/9 درصد اغما و تشنج 76 درصد تاكی پنه (افزایش تعداد تنفس) 61/4 درصد افزایش ضربان قلب 61/4 درصد كاهش ضربان قلب 53/1 درصد
ایست تنفسی 92/1 درصد
چگونگی ایجاد محیط امن از نظر مسمومیت‌ها در خانه
برای ایجاد یك محیط ایمن از مسمومیت باید به نكات زیر توجه ویژه داشت: داروها و مواد شیمیایی نظیر حشره‌كش‌ها، الكل، اسید و باز در مكان مطمئن و دور از دسترس اطفال نگهداری شود. داروها باید به گونه‌ای به كودكان معرفی شوند كه آنها بدانند ماده با اهمیت و در عین حال خطرناكی است كه فقط با راهنمایی بزرگ‌ترها باید استفاده شود. هرگز اجازه ندهید كودكان با دارو و بسته‌های آن بازی كنند. به كودكان اجازه ندهید در بازی‌های خود دارو را به خورد همسن و سال‌های خود بدهند. از طبابت‌های خودسرانه در منزل جدا بپرهیزید. از داروهای بزرگسالان برای اطفال هرگز استفاده نكنید. مصرف تریاك به هیچ‌وجه، در هیچ زمینه‌ای، به خصوص كودكان جایز نیست و تركیبات پزشكی آن فقط با نظر پزشك و در موارد بسیار خاص به‌كار می‌رود. مواد شیمیایی، به خصوص آفت‌كش‌ها در شیشه‌های نوشابه یا آب نگهداری نشود تا سبب اشتباه كودكان نگردد. در زمستان بخاری‌ها كاملا بازرسی و لوله‌های خروجی دود بررسی شود تا هیچ‌گونه انسداد در مسیر وجود نداشته باشد. در زمستان‌ها و به هنگام خواب، حتما قسمتی از پنجره باید برای تهویه نیمه‌باز بماند. از مصرف داروهای تاریخ گذشته جدا خودداری شود. امید است با عنایت به این توصیه‌ها بتوان محیط سالم و امن برای پیشگیری از مسمومیت‌های حادثه‌ای در خانه داشت.
