دكتر حسین نجم‌آبادی؛ دكترای ژنتیك
سقط یا از دست دادن بارداری یكی از شایع‌ترین مشكلات پزشكی در دوران باروری زنان است. بطوریكه تخمین زده می‌شود كه حدود یك چهارم زنان، در دوره باروری، دست كم یك نوبت سقط خود به خود دارند و حداقل نیمی از بارداری‌ها پیش از رسیدن به زمان تولد از بین می‌روند. بنابر تعریف، سقط مكرر به دست كم سه سقط اطلاق می‌شود، اما برخی از محققان دو مورد سقط را نیز سقط مكرر می‌نامند.
سقط در 0/5 تا 1 درصد زنان عارض می‌شود. در زنان دارای سابقه سقط مكرر، خطر از دست دادن بارداری بالاتر از كسانی است كه تنها یك نوبت مرده‌زایی داشته‌اند. سقط مكرر هم برای بیمار و هم برای پزشك معالج تنش‌زاست.
طبق مطالعات مختلف در 60 درصد موارد یك عامل ژنتیكی، درون‌ریز، آناتومیك یا خودایمنی با سقط مكرر مرتبط است و در 40 درصد موارد هیچ عامل مرتبطی پیدا نمی‌شود در میان عوامل شناخته شده، مشكلات ژنتیكی شایع‌ترین علت هستند و برآورد می‌شود حدود نیمی از موارد را شامل شوند. در این مقاله، عوامل ژنتیكی مرتبط با سقط مكرر توضیح داده می‌شوند.
ناهنجاری‌های سیتوژنتیك
به طور كلی ناهنجاری‌های سیتوژنتیك عامل 50 تا 70 درصد سقط‌های مكرر است. شایع‌ترین ناهنجاری‌های كروموزومی همراه با سقط مكرر شامل تریزومی‌های اتوزومی (60 درصد)، مونوزومی X (20-9 درصد)، پلی‌پلوئیدی (20 درصد)، جابه‌جایی‌های نامتعادل (0/4 درصد) و همراهی تریزومی 21 با مونوزومی X (0/5 درصد) است.
در اكثر مطالعات، شایع‌ترین تریزومی همراه، تریزومی 16 بوده است كه در 20 تا 30 درصد محصولات سقط مكرر دیده می‌شود و به دنبال آن، تریزومی‌های 22، 21، 15 و 13 قرار دارند اما در یك مطالعه گسترده، شایع‌ترین تریزومی در سقط مكرر تریزومی 15 و به دنبال آن تریزومی‌های 16، 22، 21، 14 و 13 بوده است میزان كاریوتایپ غیرطبیعی در جنین سقط شده با افزایش سن مادر بیشتر می‌شود. به علاوه فراوانی نسبی سقط‌های مكرر با كاریوتایپ طبیعی در زنان زیر 36 سال بالاتر است.
نسبت جنین‌های سقط شده با كاریوتایپ غیرطبیعی در ماه‌های اول بارداری بالاتر است. این نسبت با افزایش سن بارداری كاهش می‌یابد.
ناهنجاری‌های كروموزومی پدر و مادر
جابه‌جایی‌های كروموزومی متعادل در یكی از والدین احتمال سقط مكرر را 5-3 درصد افزایش می‌دهد. این احتمال در صورت وجود جابه‌جایی كروموزومی در مادر دو برابر نسبت به پدر بیشتر است.
در حدود نیمی از ناهنجاری‌های كروموزومی در زنان از نوع جابه‌جایی متقابل متعادل است. 24 درصد موارد را نیز جابه‌جایی‌ها روبرتسونی و 12 درصد را موزائیسم كروموزوم‌های جنسی تشكیل می‌دهند و باقی موارد نیز شامل واژگونی و ناهنجاری‌های پراكنده است.
ریزحذف‌ها (micro deletion)
احتمال وجود ریزحذف‌ها در بازوی بلند كروموزوم Y در مردان دچار الیگواسپرمی شدید یا آزواسپرمی كه مایع منی آنها برای شناسایی علت نازایی بررسی شده است، بیشتر از سایر افراد است. در این مردان، شیوع ریزحذف‌ها در حدود 8 تا 18 درصد است این یافته در بسیاری از موارد سقط مكرر با كاریوتایپ طبیعی دیده می‌شود.
در سال 1978، یك مطالعه نشان داد كه بین حذف Yq و جابه‌جایی 13/14 از یك سو، و سقط خود به خود از سوی دیگر ارتباط وجود دارد. دوان و همكاران در 82 درصد از 17 زوج دچار سقط مكرر بدون علت، ریزحذف پیدا كردند. البته این مطالعه اولین مطالعه برای بررسی ریزحذف‌های كروموزوم Y در بیماران دچار سقط مكرر است و تایید نتایج آن به بررسی‌های بیشتری نیاز دارد.
بیماری‌های تك‌ژنی
تعدادی از بیماری‌های تك ژنی (مانند هموگلوبینوپاتی‌ها، اختلالات متابولیك و ترومبوفیلی‌ها) با مرده‌زایی ارتباط دارند. ترومبوفیلی بیشتر یك عامل خطر برای سقط مكرر است تا علت آن. تاكنون 5 نقص ارثی مرتبط با ترومبوفیلی شناخته شده است كه شامل كمبودهای آنتی‌ترومبین III و پروتئین‌های C و S، عامل V لیدن و پروترومبین G20210A است جیوارج و همكاران نشان دادند كه احتمال سقط در مردان و زنانی كه بیشتر از یك جهش ترومبوفیلیك دارند، به ترتیب 5-87 و 75 درصد است.
این یافته‌ها نشان می‌دهد خطر در مردان بیشتر است. در این مطالعه تعداد نمونه اندكی بررسی شد و در نتیجه، نتایج آن به تایید بیشتر نیاز دارد. جهش ژن عامل V لیدن و ژن پروترومبین G20210A به ترتیب شایع‌ترین ترومبوفیلی‌های ارثی هستند. كمبود پروتئین‌های C و S و آنتی ترومبین III با سقط در ماه‌های آخر بارداری مرتبط هستند.
آلفا تالاسمی ماژور، یك هموگلوبینوپاتی مرتبط با سقط مكرر است. از دست دادن جنین در این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد كه هم پدر و هم مادر دارای آلل خنثی باشند. مشاوره ژنتیك در زنان دارای سابقه خانوادگی تالاسمی و در زنانی كه آزمون غربالگری غیرطبیعی دارند، توصیه می‌شود.
تعدادی از بیماری‌های متابولیك اتوزومی مغلوب نیز با مرده‌زایی و هیدروپس غیرایمنی مرتبطند. برخی از این شرایط شامل بیماری‌های آمینواسیدی، ذخیره‌ای و پراكسیزومی هستند. وقتی در یك شجره‌نامه، تعداد زیادی جنین پسر مرده وجود دارد، باید به بیماری‌های وابسته به X فكر كرد.
این بیماری‌ها معمولا با مرده‌زایی در سه ماهه سوم بارداری ارتباط دارند. نشانگان رت مثالی از این بیماری‌ها است. از میان علل ژنتیكی دیگر می‌توان به پلی‌مورفیسم C677T و A1298C در ژن متیلن تتراهیدروفولات ردوكتاز اشاره كرد كه در 15 درصد افراد طبیعی دیده می‌شود و با سطح فولات در ارتباط است. این پلی‌مورفیسم‌ها سبب هیپرهوموسیستئینمی و سقط مكرر ارتباط وجود دارد. آنها نشان دادند كه هوموسیستئین، به سبب ایجاد اختلال در پرزهای جفتی، مانع رشد جنین می‌شود...
برای خواندن بخش دوم- ناهنجاری‌های كروموزومی و عوامل ژنتیكی در سقط مكرر- اینجا کلیک کنید.
