به قلم : دکتر محمدجواد محمودی ؛ رئیس کمیته مطالعات و پایش سیاست‌های جمعیتی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی
تحریریه زندگی آنلاین : آسیب‌های ناشی از کاهش باروری و رشد جمعیت از دهه پیش به‌عنوان یکی از راهبردهای اصلی شورای عالی انقلاب فرهنگی در دستور کار بوده است و مقام معظم رهبری همواره بر این مهم تأکید داشته‌اند. در جامعه امروزی داشتن فرزند در نهاد خانواده و جمعیت جوان در جامعه یک هنجار ارزشمند است به‌گونه‌ای که مطابق پیمایش‌های ملی خانواده، نگرش اکثر مردم نسبت به فرزندآوری مثبت است.
حمایت دولت از سیاست جمعیتی
ترویج و آگاهی‌بخشی نسبت به وجوه مثبت ازدواج به هنگام و آسان، فرزند آوری در راستای سیاست‌های کلی جمعیت و قانون حمایت از خانواده را مورد تأکید قرار داد و نگاه دولت‌ها به سیاست‌های جمعیتی و تنظیم خانواده را بسیار تعیین کننده خواند. نوع حمایت‌ها نشان دهنده رویکرد دولت‌ها نسبت سیاست‌های افزایش فرزند آوری و یا کاهش فرزند آوری می‌باشد. بررسی‌ها نشان می‌دهد، نوع حمایت دولت‌ها در این زمینه در کشورهای مختلف، متفاوت است. طیف این حمایت‌ها از حمایت مستقیم گرفته تا ممنوعیت یا عدم قبول تنظیم خانواده به شرح زیر متغیر است:
حمایت مستقیم: اطلاعات، راهنمایی و مشاوره و اقلام پیشگیری از بارداری و تنظیم خانواده از طریق خدمات دولتی یا سیستم دولتی ارائه شود. نمونه: کشورهای (مغولستان، کره جنوبی، سنگاپور، قبرس، گرجستان، کویت، بلاروس، رومانی، کرواسی، مونته‌نگرو، پرتغال و صربستان)
بیشتربخوانید:
کابوس پیری جمعیت در جهان!
حمایت غیرمستقیم: دولت هیچ خدمات تنظیم خانواده‌ای از طریق سیستم خود ارائه نمی‌کند بلکه در عوض، بخش خصوصی را حمایت می‌کند که شامل سازمان‌های غیردولتی که این گونه خدمات را ارائه می‌کنند است. نمونه: کشورهای (ژاپن، قزاقستان، ترکمنستان، ارمنستان، بلغارستان، جمهوری چک، مجارستان، روسیه، اوکراین، استونی، لیتوانی، ایتالیا، اسپانیا و استرالیا)
عدم حمایت: دولت اجازه می‌دهد بخش خصوصی خدمات تنظیم خانواده را ارائه بدهد بدون اینکه هیچ حمایت اقلامی و تجهیزاتی توسط دولت صورت گیرد نمونه: کشورهای (گابن، لهستان، یونان، اتریش و آلمان)
- ممنوعیت یا عدم قبول تنظیم خانواده: دولت اجازه نمی‌دهد برنامه‌ها یا خدمات تنظیم خانواده در قلمرو خود اعمال شود. نمونه: کشور واتیکان
مشوق‌ها و تسهیلات فرزند آوری در کشورهای مختلف
بررسی‌ها نشان می‌دهد برای مقابله با موضوع کاهش فرزند آوری، مشوق‌ها و تسهیلات ارائه شده در کشورهای مختلف در چارچوب محورهای زیر ارائه می‌شوند:
پاداش یا مساعده هنگام تولد فرزند: مبلغی که قبل یا در بدو تولد فرزند به والدین تعلق می‌گیرد که کمک هزینه والدین یا تولد نیز نامیده می‌شود. این امر در کشورهای مختلف متفاوت است.
تخصیص مزایا به خانواده‌ها: مزایای نقدی یا غیر نقدی که به‌منظور رفاه و بهبود اوضاع والدین به آن‌ها اختصاص می‌یابد و شامل مزایای نقدی، تخفیف مالیاتی و انواع یارانه می‌شود. این امر در کشورهای مختلف متفاوت است.
اجازه مرخصی به مادران: اجازه مرخصی به مادران شاغل هنگام تولد فرزند و اطمینان از امکان بازگشت دوباره به کار که شامل مرخصی با حقوق و بدون حقوق است. مدت مرخصی مادران در کشورهای مختلف متفاوت است،
اجازه مرخصی به پدران: اجازه مرخصی به پدران شاغل در هنگام تولد فرزند اول و اطمینان از امکان بازگشت دوباره به کار. در برخی از کشورها، مرخصی پدران به جای اینکه حق جداگانه‌ای باشد بخشی از برنامه مرخصی پدران محسوب می‌شود. معمولاً مدت مرخصی پدران کوتاه‌تر از مدت مرخصی مادران است و این در کشورهای مختلف متفاوت است،
اجازه مرخصی به والدین: اجازه مرخصی به والدین شاغل و اطمینان از امکان بازگشت دوباره به کار، این مرخصی مکمل مرخصی مادران و پدران محسوب می‌شود و شامل مرخصی با حقوق و بدون حقوق است. این نوع مرخصی نیز در کشورهای مختلف متفاوت است،
- کمک هزینه مراقبت از فرزند: شامل دسترسی به کمک هزینه آموزشی یا آموزش رایگان، مهدکودک، کودکستان و یا سایر خدمات حمایتی برای فرزندان در سن مدرسه. این امر در کشورهای مختلف متفاوت است.
بیشتر بخوانید:
وضعیت نگران‌کننده "جمعیت" در ایران
مطالعات تطبیقی انجام شده در دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی (بررسی تطبیقی سیاست‌های جمعیتی در کشورهای منتخب) نشان می‌دهد که مشوق‌ها و تسهیلات قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت هم از نظر کمی و کیفی در ایران نسبت به کشورهای دیگر متنوع‌تر است و گام بلندی برای حمایت از خانواده، حمایت مادی و معنوی از مادران و ایجاد مشوق‌های فرزند آوری برداشته شده است، که البته میزان موفقیت آن به نحوه اجرایی شدن و نظارت بر آن بستگی دارد.
بخش اعظم آنچه در این طرح آمده، تجربیات سایر کشورهاست. البته باید بدانیم که تنها مشوق‌های مادی نمی‌تواند منجر به اصلاح ساختار جمعیتی شود. علل عدم تمایل به فرزند آوری تنها مادی نیست و مسائل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی هم مهم است و باید تغییراتی در آن اتفاق بیفتد.
