زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

محمود سعید

حضور در عرصه سیاست برای زنان در کل جهان و ایران در قیاس با جمعیت کل زنان، اندک است. تحقیقات صورت‌ گرفته درخصوص مشارکت سیاسی زنان نشان می‌دهد که همواره مردان در عرصه سیاست نسبت به زنان بیشتر و پررنگ‌تر حضور داشته‌اند. در آستانه انتخابات مجلس شورای اسلامی قرار داریم و این بار به‌رغم عملکرد قابل قبول فراکسیون زنان مجلس در مجلس دهم، شاهد هستیم که زنان کمتری در کشور وارد عرصه انتخابات شده‌اند. این در حالی است که در انتخابات مجالس دنیا و سایر نهادهای انتخابی و انتصابی حتی در کشورهای نه‌ چندان توسعه ‌یافته نیز سهم زنان رو به فزونی است. در مجلس دهم شورای اسلامی، تعداد کرسی‌هایی که در اختیار زنان قرار دارد، 17 کرسی است که با وضعیت ثبت‌نام‌های فعلی، گمان می‌رود بر خلاف دوره‌های پیشین که همواره جمعیت زنان رو به افزایش بود، این بار با کاهش جمعیت زنان مجلس مواجه شویم. به ‌نظر می‌رسد اگر این امر تحقق یابد، دلیل آن می‌تواند نوعی سرخوردگی سیاسی برای کل جامعه ایران باشد که در سایه وضعیت نامناسب اقتصادی پدید آمده است. نرخ بالای تورم، کاهش صادرات نفت، بودجه به‌ شدت انقباضی سال آینده و مسائلی از این دست باعث شده است که حتی بزرگ‌ترین کنش‌گران سیاسی ایران، با احتیاط عمل کنند.

 چهار زن در مجلس اول!

روند تعداد کرسی‌های در اختیار زنان طی ادوار ده‌گانه مجلس تا به امروز نشان می‌دهد که خوشبختانه حضور زنان از همان ابتدا در اکثر دوره‌ها روندی رو به‌ رشد داشته است. اگر چه باید اذعان کرد این تعداد از کرسی‌های مجلس برای زنان باز هم بسیار اندک است. در اولین دوره مجلس شورای اسلامی چهار زن در مجلس حضور داشتند این زنان مریم بهروزی، از جناح راست، اعظم طالقانی، گوهرالشریعه دستغیب و عاتقه صدیقی، هر سه از جناح چپ بودند. مرحوم مریم بهروزی که نماینده مردم تهران و یک جناح ‌راستی تمام‌ عیار و دبیرکل جامعه زینب محسوب می‌شد در سال 1390 دار فانی را وداع گفت. او از جمله کسانی بود که در دوره پهلوی‌ دوم، به‌ خاطر فعالیت‌های سیاسی به زندان نیز رفته بود. اعظم طالقانی که هشتم آبان‌ماه سال جاری درگذشت فرزند آیت‌الله سیدمحمود طالقانی و از فعالان ملی‌‌مذهبی بود و از سال ۱۳۶۳ تا زمان درگذشت‌اش دبیر کلی جامعه زنان انقلاب اسلامی را برعهده داشت. گوهرالشریعه دستغیب، از خاندان دستغیب شیرازی و مادرزن مصطفی معین است. وی در مجلس ششم نیز در فهرست جبهه مشارکت، مجمع روحانیون مبارز قرار داشت اما موفق به پیروزی نشد. وی در انتخابات مجلس هفتم هم نامزد شد اما در اعتراض به رد صلاحیت گسترده اصلاح‌طلبان انصراف داد.

 یک زن چریک در مجلس دوم

در دومین دوره مجلس شورای اسلامی نیز تعداد کرسی‌های زنان همان چهار بود. با این تفاوت که این‌ بار به‌ جای اعظم طالقانی ملی‌مذهبی مرضیه حدیدچی دباغ یا همان خانم طاهره دباغ نشسته بود. مرحوم خانم مرضیه حدیدچی دباغ که آبان‌ماه سال 1395 درگذشت، چریک و زندانی سیاسی در زمان حکومت پهلوی، در دوران تبعید حضرت امام خمینی (ره) در پاریس، محافظ شخصی خانواده ایشان بود. پس از پیروزی انقلاب، مناصبی چون فرماندهی سپاه همدان و رئیس زندان‌های زنان تهران را بر عهده داشت. حضرت امام خمینی (ره) وی را با نام «خواهر طاهره» خطاب می‌کرد. وی اولین فرمانده سپاه غرب کشور در بعد از انقلاب بود. نقل است که خانم دباغ در سال 1392 از مسافرکشی خود در سال‌های گذشته برای حل مشکلات اقتصادی چند خانواده خاطره‌ای تعریف کرده بود. او در دیدار معاون زنان و خانواده ریاست جمهوری، گفته بود: «در دوره دوم نمایندگی مجلس برای حل مشکلات اقتصادی چند خانواده، هر ماه مبلغی به آنها کمک می‌کردم. وقتی دوره نمایندگی‌ام به پایان رسید، دیگر پولی نداشتم به آنها کمک کنم. شب‌ها وقتی که بچه‌ها و همسرم می‌خوابیدند، با ماشین به فرودگاه یا میدان آزادی می‌رفتم و مسافرکشی می‌کردم. البته فقط افرادی که با خانواده بودند را سوار ماشین می‌کردم.»

 تبریز و کرمانشاه نماینده زن به پارلمان فرستادند

مجلس سوم شورای اسلامی نیز با همان ترکیب قبلی برای زنان رقم خورد اما در مجلس چهارم هم تعداد کرسی‌های زنان افزایش یافت و هم ترکیب به ‌غیر از مریم بهروزی سه نفر دیگر یعنی مرضیه حدیدچی دباغ، گوهرالشریعه دستغیب و عاتقه صدیقی در مجلس شورای اسلامی چهارم حضور نداشتند. این بار یک اتفاق دیگر نیز افتاده بود: علاوه ‌بر پنج نماینده از تهران، دو نماینده زن از تبریز با نام‌های فخرالتاج امیرشقاقی و فاطمه همایون‌مقدم، یک نماینده زن از کرمانشاه با نام اختر درخشنده و یک نماینده زن از مشهد و کلات با نام قدسیه سیدی‌علوی در مجلس چهارم حضور داشتند. مریم بهروزی، پروین سلیحی، منیره نوبخت، مرضیه وحید دستجردی و نفیسه فیاض‌بخش نیز پنج زن نماینده از حوزه انتخابیه تهران، ری، شمیرانات و اسلامشهر بودند. در مجموع حضور 9 زن در مجلس چهارم شورای اسلامی نوید یک دگرگونی سیاسی را برای مشارکت سیاسی زنان می‌داد. جالب آن که از میان این زنان، خانم مرضیه وحید دستجردی در سال‌های بعد و در دولت دوم آقای محمود احمدی‌نژاد، به ‌عنوان اولین زن ایرانی بعد از انقلاب به سمت وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی منصوب شد اما در ادامه راه با انتقاد از اختصاص ندادن ارز دولتی برای مصارف پزشکی و دارویی، برکنار شد.

 یک رشد تاریخی در مجلس پنجم

مجلس پنجم نیز برای زنان، اقبال خوشی نشان داد و باز هم تعداد کرسی‌های در اختیار زنان تا سقف 14 کرسی افزایش یافت. شهربانو امانی انگنه از ارومیه، نیره اخوان بی‌طرف و زهرا پیشگاهی‌فرد از اصفهان، سهیلا جلودارزاده، فائزه هاشمی رفسنجانی، فاطمه کروبی، مرضیه وحید دستجردی، منیره نوبخت،

فاطمه رمضان‌زاده و نفیسه فیاض‌بخش از تهران، قدسیه سیدی علوی و مرضیه صدیقی از مشهد و کلات، الهه راستگو از ملایر و مرضیه حدیدچی دباغ از همدان توانستند 14 زن مجلس پنجم باشند. شهربانو امانی فعال سیاسی اصلاح‌طلب، در حال حاضر عضو پنجمین دوره شورای اسلامی شهر تهران و مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ایران در امور زنان و خانواده است. زهرا پیشگاهی‌فرد نیز استاد دانشگاه است که هم‌اکنون مشاور وزیر و مدیرکل حقوق بشر و زنان وزارت امور خارجه ایران را بر عهده دارد. جلودارزاده نیز که چند دوره در مجلس حضور داشته، در مجلس دهم نیز نماینده مردم تهران است. گفتنی‌ها در مورد فائزه هاشمی رفسنجانی، فرزند مرحوم آیت‌الله هاشمی زیاد و فراز و نشیب بسیاری را پشت سر گذارده است. او در خصوص فعالیت‌های خود در مجلس پنجم می‌گوید: «فعالیت‌های من در مجلس سه بعد داشت؛ مسائل روز جامعه، (به‌خصوص مسائل سیاسی) مسائل مربوط به زنان و مسائل مربوط به ورزش.»

افولی برای زنان در مجلس ششم

مجلس ششم شورای اسلامی، اگر چه یکی از جنجالی‌ترین مجالس در طول تاریخ جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شود اما یک عقبگرد برای حضور زنان محسوب می‌شود. این مجلس که در اوج دوران اصلاحات، شکل گرفت و سروصدای زیادی به ‌پا کرد، یک کرسی، کمتر نسبت به مجلس قبل، به زنان اختصاص داد و زنان توانستند در این دوره 13 کرسی را احراز کنند. اعظم ناصری‌پور از اسلام‌آباد غرب، شهربانو امانی انگنه از ارومیه، اکرم مصوری‌منش از اصفهان، سهیلا جلودارزاده، فاطمه حقیقت‌جو، فاطمه راکعی، وحیده طالقانی، جمیله کدیور، الهه کولایی از تهران، ری، شمیرانات و اسلامشهر، حمیده عدالت از دشتستان، سیده فاطمه خاتمی از مشهد و کلات و مهرانگیز مروتی از خلخال وارد مجلس جنجالی ششم شدند. جالب این که غیر از اعظم ناصری‌پور و وحیده طالقانی که به ‌ترتیب مستقل و راستی بودند، بقیه نمایندگان زن مجلس ششم، جملگی در جرگه اصلاح‌طلبان قرار داشتند. زنان مجلس ششم عناوینی چون رفع محرومیت دختران از ادامه تحصیل در خارج از کشور، معافیت زنان از پرداخت مالیات بر مهریه، رفع تبعیض از زنان در قوانین استخدامی، اهدای جنین به زوجین نابارور، طرح توانمندسازی زنان سرپرست خانوار، تغییر سن ازدواج دختر از 9 به 13 و مسائلی از این دست را مورد بررسی قرار داد یا تصویب کرد.

 زنان اصولگرای مجلس هفتم

فراکسیون زنان مجلس هفتم اگر چه از منظر تعداد با مجلس ششم برابری می‌کرد لکن به ‌لحاظ جناح‌بندی سیاسی، نسبت به دوره پیش، تفاوت ماهوی داشت. غالب فراکسیون زنان مجلس هفتم اصولگرا بودند. نیره اخوان بی‌طرف از اصفهان، سهیلا جلودارزاده، فاطمه آلیا، فاطمه رهبر، الهام امین‌زاده، لاله افتخاری و نفیسه فیاض‌بخش از تهران، ری، شمیرانات و اسلامشهر، فاطمه آجرلو از کرج، عشرت شایق از تبریز، مهرانگیز مروتی از خلخال، هاجر تحریری نیک‌صفت از رشت، رفعت بیات از زنجان و عفت شریعتی از مشهد و کلات وکلای زن مجلس هفتم را تشکیل می‌دادند که همگی به‌ غیر از سهیلا جلودارزاده و مهرانگیز مروتی اصولگرا بودند. فراکسیون زنان مجلس هفتم نیز با 13 عضو توجه به زنان سرپرست خانوار، بازگرداندن بودجه حمایتی زنان سرپرست خانوار به بهزیستی، تصویب منشور حقوق و مسئولیت‌های زن مسلمان، حضور قاضی مشاور زن در دادگاه خانواده‌، طرح تسهیل ازدواج جوانان، تغییر قانون ممنوعیت اشتغال زنان توسط همسر، تقلیل ساعات کاری زنان و طرح مشاغل خانگی را در کارنامه خود دارد که برخی از این مسائل به سرانجام رسیدند و برخی حتی با طرح موضوع در مجالس بعدی نیز به سرانجامی نرسیدند. البته برخی از کارشناسان اعتقاد دارند که مجلس دوره هفتم، یکی از مجالس ضعیف ایران بعد از انقلاب بود.

 سه شکست زنان در مجلس هشتم

در هشتمین دوره مجلس شورای اسلامی در مرحله اول و دوم هشت نامزد زن توانستند به ‌عنوان منتخبین حوزه انتخابیه خود روانه مجلس شوند که این هم امر حاوی سه شکست بود: اول این که جمعیت فراکسیون زنان مجلس، به‌ جای افزایش از 13 به 8 کاهش یافت. دوم این که همه زنان فراکسیون به‌صورت یکدست اصولگرا بودند و این یکدستی فراکسیون باعث می‌شد که نقدهای چندانی صورت نپذیرد و سوم این که فقط دو نفر از نمایندگان زن، برای اولین ‌بار وارد مجلس شورای اسلامی می‌شدند. نیره اخوان بی‌طرف از اصفهان، فاطمه آلیا، فاطمه رهبر، زهره الهیان، لاله افتخاری، طیبه صفایی از تهران، ری، شمیرانات و اسلامشهر، فاطمه آجرلو از کرج و عفت شریعتی از مشهد و کلات هشت وکیل زن مجلس هشتم را شکل دادند. تاثیرگذاری در تدوین ماده 230 قانون برنامه پنجم توسعه با 14 محور پیرامون مسائل مختلف حوزه زنان و خانواده، تصویب لایحه حمایت از خانواده، قانون مقابله با قاچاق زنان و کودکان، تساوی حق دیه زنان و مردان در بیمه و عدم قطع مستمری زنان بی‌سرپرست از جمله مهم‌ترین خروجی‌های مجلس هشتم در حوزه زنان و خانواده بوده است که فراکسیون زنان مستقیم یا غیرمستقیم در ارائه و تصویب آن مؤثر بوده‌اند هرچند ماده 230 با اقبال مواجه نشد.

  9 زن در مجلس نهم

 چنان‌چه مجلس هشتم، هشت نماینده زن داشت، مجلس نهم هم 9 نماینده زن داشت. نیره اخوان بی‌طرف از اصفهان، فاطمه آلیا، فاطمه رهبر، زهره طبیب‌زاده نوری، لاله افتخاری از تهران، ری، شمیرانات و اسلامشهر، شهلا میرگلوبیات از ساوه و زندیه، مهناز بهمنی از سراب، سکینه عمرانی از سمیرم و حلیمه عالی از زابل فراکسیون زنان مجلس نهم بودند. فراکسیون زنان مجلس نهم با حضور 9 زن به ریاست فاطمه رهبر تشکیل شد. طرح استفساریه تعیین مدت خدمت اجباری استفاده‌کنندگان از سهمیه زنان در امتحان دستیاری بین سال‌های 82 تا 89، طرح اعطای تابعیت به فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی و مردان خارجی و طرح افزایش نرخ باروری و پیشگیری از کاهش رشد جمعیت از طرح‌های مرتبط با حوزه زنان و خانواده‌ای است که در این فراکسیون بحث و بررسی شد. فاطمه رهبر، رئیس فراکسیون زنان مجلس در سال 95 طی گفت‌وگویی با یکی از رسانه‌ها با بیان این که مجموعاً 200 ماده قانونی در حوزه زنان در مجلس نهم به تصویب رسید، گفته بود: «کتابچه مصوبات حوزه زنان و خانواده در مجلس نهم در رابطه با تمامی قوانین تصویب‌شده در حوزه زنان، خانواده و کودکان در مجلس نهم است که تصویب این قوانین از سوی زنان مجلس پیگیری شده است.»

 رکورد زنان در مجلس دهم

اما مجلس دهم رکورد زد و 17 زن توانستند به ‌مدد فضای به‌ وجود آمده بعد از دولت تدبیر و امید و اغلب با تحرکات سیاسی اصلاح‌طلبان با عنوان لیست امید وارد مجلس شورای اسلامی شوند. پروانه سلحشوری، سهیلا جلودارزاده، فریده اولادقباد، سیده فاطمه ذوالقدر، پروانه مافی، سیده فاطمه حسینی، طیبه سیاوشی، فاطمه سعیدی از تهران، ری، شمیرانات و اسلامشهر، ناهید تاج‌الدین از اصفهان، معصومه آقاپور علی‌شاهی از شبستر، زهرا سعیدی از مبارکه، سکینه الماسی از کنگان، دیر جم و عسلویه، سیده حمیده زرآبادی از قزوین، آبیک و البرز، هاجر چنارانی از نیشابور و تخت جلگه، زهرا ساعی از تبریز، آذرشهر و اسکو، سمیه محمودی از شهرضا و سمیرم سفلی و خدیجه ربیعی فرادنبه از بروجن همه زنان مجلس دهم هستند. نکته جالب توجه درخصوص فراکسیون زنان مجلس دهم این که تمامی افراد قرار گرفته از لیست امید در تهران که وابسته به جریان سیاسی اصلاح‌طلبی بودند، توانستند با همه افراد داخل لیست وارد مجلس شوند. در این فراکسیون غیر از هاجر چنارانی بقیه نماینده‌ها یا اصلاح‌طلب بودند یا اعتدال‌گرا، یا دست‌کم مستقل. در واقع ترکیب زنان مجلس در مجلس دهم به نفع اصلاح‌طلبان بود و این فراکسیون از همان آغاز با جدیت وارد عرصه شد و پیروزی‌هایی نیز کسب کرد.

 عملکرد زنان دوره دهم

تصویب لایحه کاهش ساعت کاری بانوان شاغل دارای شرایط خاص، تخصیص 25 صدم درصد از 9 درصد مالیات برارزش افزوده معادل 1300 میلیارد تومان برای توسعه ورزش همگانی زنان و جوانان در کمیسیون تلفیق برنامه ششم توسعه و گنجاندن ماده‌ای پیرامون عدالت جنسیتی در این قانون و بررسی چگونگی اجرایی کردن قانون بیمه زنان خانه‌دار از اقدامات فراکسیون زنان مجلس دهم محسوب می‌شوند. اغلب کسانی‌که درخصوص فراکسیون زنان مجلس دهم نظر می‌دهند، متفق‌القولند که این فراکسیون پر جنب‌وجوش‌ترین فراکسیون زنان تاریخ مجلس شورای اسلامی بوده است. اگر چه برخی نیز معتقدند این فراکسیون فقط سروصدا داشت و نتوانست کاری از پیش ببرد که در این زمینه، قضاوت را به تاریخ خواهیم سپرد. پروانه سلحشوری، عضو فراکسیون زنان مجلس دهم که از قضا بنا به‌ دلایلی وارد رقابت‌های انتخابات مجلس یازدهم نشد، درخصوص عملکرد فراکسیون زنان این دوره مجلس، معتقد است: «در این دوره اشتغال زنان در نهادهای دولتی افزایش یافته است. لایحه اسیدپاشی، حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان و موضوع تابعیت به فرزندان زنان ایرانی در این دوره از مجلس به ثمر رسید. همچنین در زمینه توانمندی زنان سرپرست خانواده، بیمه زنان خانه‌دار، افزایش بودجه ورزشی، برقراری عدالت جنسیتی شاهد گشایش‌هایی در این دوره از مجلس به ‌وسیله فراکسیون زنان بودیم.»

حال دوباره در کش‌و‌قوس انتخاباتی دیگر برای آغاز یک مجلس جدید هستیم و گویا در این میان برخی هم، مسائلی را عنوان می‌کنند و در واقع بهانه‌هایی می‌آورند که مشارکت سیاسی را به حداقل برسانند اما باید به‌ خاطر داشته باشیم که هر رخداد سیاسی بزرگ، در سایه کنش‌های کوچک سیاسی محقق می‌شود و قهر کردن از صندوق رأی در هیچ برش تاریخی برای ایرانیان، پیامد خوبی نداشته است. آن چه که در این مقطع تاریخی برای زنان اهمیت دارد این است که اگر در دوره یازدهم مجلس کم‌فروغ جلوه‌گر شوند و یک عقبگرد به‌ لحاظ تعداد و تحرک سیاسی داشته باشند، یک فرصت اساسی را از دست داده‌اند و این می‌تواند بر آینده سیاسی زنان ایران، آثار منفی برجای بگذارد. به‌نظر می‌رسد دست بر قضا این دوره، یکی از مقاطعی است که زنان می‌توانند بهترین بهره‌برداری سیاسی را داشته باشند و با به رخ کشیدن خودشان، توان‌شان را در ساحت مدیریت بحران به نمایش بگذارند. بدیهی است که اگر سهم زنان در مجلس یازدهم کمتر شود، اثر نامطلوبی بر وضعیت زنان کل کشور خواهد گذاشت. چرا که عملاً مردان سیاست، اولویت‌های دیگری برای خود دارند و عموماً مسائل را یا نمی‌بینند یا در مواقع بحران به آنها می‌نگرند یا در اولویت‌های پایین.