دو سوم آمار بي‌سوادان كشور را زنان تشكيل مي‌دهند. درست از ميان 9 ميليون و 700 هزار شهروندي كه فرصت خواندن و نوشتن به دست نياورده‌اند و در زمره بي‌سوادان كشور محسوب مي‌شوند. زناني كه به گفته مسئولان نبود امكانات و محدوديت‌ها، فرصت كتاب و قلم به دست گرفتن را از آنان گرفته است. از همين رو است كه سازمان نهضت سوادآموزي تعليم و تربيت اين زنان را در اولويت نخست خود قرار داده چراكه سهم قابل توجهي از اين زنان را مادراني تشكيل داده‌اند كه فرزندان‌شان نياز به علم آموزي و كمك‌هاي تحصيلي از سوي والدين‌شان دارند. كودكاني كه بنا بر آمارها جمعيتي حدود 4.5 میلیون نفري از دانش آموزان كشور را تشكيل مي‌دهند. چراكه نقش والدين باسواد در اثرگذاري مباحث علمي به دانش‌آموزان بر هيچ كس پوشيده نيست و حمايت‌هاي علمي مادران در سال‌هاي تحصيل دانش‌آموزان مي‌تواند در توانمندسازي محصلان اثرگذار باشد.
زنگ سوادآموزي در ايران
35 سال پيش بود كه امام خمینی (ره) در 7 دی سال 1358 خطاب به همه مردم، پیامی صادر کردند و مقرر شد كه پيش از توسعه مباحث بهداشتي و مسكن، به بحث آموزش توجه وي‍ژه‌اي شود. پيامي كه مشخص كرد حضرت امام خمینی (ره) ده سال زودتر از مجامع بین‌المللی به موضوع آموزش توجه کردند و از همين رو توسعه امكانات آموزشي و توانمندسازي زنان و مردان بي‌سواد كشور در دستور كار وزارت آموزش و پرورش قرار گرفت چراكه بر اساس آمارهاي آن زمان، 50 درصد از مردم خواندن و نوشتن اولیه را بلد نبودند. از همين رو در همان سال58 سازمان نهضت سواد آموزي شكل گرفت و مديرانش كوشيدند با تواني مضاعف فعاليت‌هاي خود را در پيش بگيرند به طوريكه از آن سال تاكنون توانسته‌اند بيش از 22 ميليون ايراني را توانمند به خواندن و نوشتن كنند. زنان و مرداني كه خود والدين دانش‌آموزاني هستند كه در مسير تحصيل گام برمي‌دارند و لاجرم به كمك‌هاي آموزشي پدران و مادران‌شان احتياج دارند.
آمارها چه مي‌گويند
بر اساس سرشماری سال 90، در گروه سنی بالای 6 سال، 9 میلیون و 719 هزار نفر خود را فاقد مهارت خواندن و نوشتن اعلام کرده‌اند که معادل 14.6 درصد جمعیت است. در گروه سنی 10 تا 49 سال که گروه هدف فعالیت‌های سوادآموزی است، 3 میلیون و 456 هزار نفر خود را فاقد مهارت‌های سواد اعلام کرده‌اند که معادل 6.8 درصد جمعیت کشور است و در گروه سنی 10 تا 29 سال نیز 950 هزار نفر خود را فاقد مهارت‌های سواد اعلام کرده‌اند که معادل 3.2 درصد جمعیت است. در اجرای طرح سوادآموزی نيز اعضای بی سواد خانواده دانش آموزان در کشور 600 هزار نفر در استان‌ها، مناطق و حتی مدارس شناسایی شده‌اند که 3.3 درصد اين افراد در گروه‌هاي سني 10 تا 49 سال قرار دارند و در گروه زیر 50 سال نيز بیش از 345 هزار نفر بی سواد در کشور ثبت اطلاعات شده‌اند. همچنين آمارها حاكي از آن است كه شمار افراد بی سواد بالای 50 سال آمار در کشور افزایش يافته و از همين رو جمعيت بي‌سوادان ايران معادل حدود 15 درصد جمعیت كل کشور محاسبه مي‌شود.اما نكته حائز اهميت آن است كه به رغم افزایش قریب 24 هزار نفري دانش آموزان پایه اول و بازنشسته شدن 25 تا 26 هزار نفر نیروی فرهنگی، نیازهاي آموزشي كشور نيز همچون سال‌هاي قبل است. البته در دولت يازدهم برخلاف دولت گذشته، توسعه برنامه‌‌های سوادآموزی در کشور در اولويت نخست وزارت آموزش و پرورش قرار گرفته به طوريكه میانگین اعتبارات سایر دستگاه‌ها با رشد 11 درصدی همراه بوده اما اعتبارات سوادآموزی رشد 25 درصد داشته است.
بي‌سواد چه كسي است؟
بر اساس قوانین و مقررات کشور، توانایی خواندن و نوشتن متون فارسی، معیار باسوادی لحاظ می‌شود و هر فردی که این توانایی را نداشته باشد بیسواد است. روش شمارش افراد بیسواد نیز موضوع دارای اهمیتی است که هم‌اکنون الگوی واحدی در این زمینه میان کشورهای جهان وجود ندارد. در ایران، سرشماری نفوس و مسکن تعداد افراد بیسواد را مشخص می‌کند و در این سرشماری خوداظهاری افراد و پاسخ‌های آنها ملاک بوده نه سوابق و مدارک تحصیلی و این امکان وجود دارد که افراد پاسخ‌های اشتباهی را اعلام کنند.
35 سال پيش بود كه امام خمینی (ره) در 7 دی سال 1358 خطاب به همه مردم، پیامی صادر کردند و مقرر شد كه پيش از توسعه مباحث بهداشتي و مسكن، به بحث آموزش توجه وي‍ژه‌اي شود. پيامي كه مشخص كرد حضرت امام خمینی (ره) ده سال زودتر از مجامع بین‌المللی به موضوع آموزش توجه کردند و از همين رو توسعه امكانات آموزشي و توانمندسازي زنان و مردان بي‌سواد كشور در دستور كار وزارت آموزش و پرورش قرار گرفت
ايراني‌ها چقدر درس خوانده‌اند
توزیع خانوارها براساس آمارهای بانک مرکزی، برحسب تعداد افراد و بررسی توزیع افراد شش ساله و بیشتر خانوارها برحسب میزان سواد نشان مي‌دهد كه 11.2 درصد ايراني‌ها بی سواد، 1.6درصد قادر به خواندن و نوشتن، 21.6 درصد دارای تحصیلات ابتدایی، 43.4 درصد دارای تحصیلات راهنمایی و متوسطه، 22.2درصد دارای تحصیلات دانشگاهی هستند. همچنين براساس نتایج این بررسی درصد افراد قادر به خواندن و نوشتن و با تحصیلات ابتدایی ودانشگاهی در مقایسه با سال 1391 افزایش و درصد افراد بی سواد و با تحصیلات راهنمایی و متوسطه کاهش يافته است. اما نكته حائز اهميت آن است كه طبق یافته‌های این بررسی در بین اعضای مؤنث شش ساله و بیشتر خانوارها 14.7 درصد بی سواد، 1.5 درصد قادر به خواندن و نوشتن، 22.2 درصد دارای تحصیلات ابتدایی، 40.4 درصد دارای تحصیلات راهنمایی و متوسطه و 21.2 درصد دارای تحصیلات دانشگاهی هستند. همچنين بر اساس اين گزارش، درصد افراد مؤنث قادر به خواندن و نوشتن و با تحصیلات ابتدایی و دانشگاهی در مقایسه با سال قبل افزایش و درصد افراد با تحصیلات راهنمایی و متوسطه کاهش يافته است. آماري كه مشخص مي‌كند بیشترین تعداد افراد بی سواد زن يعني حدود 23.9 درصد در گروه سنی هفتاد و یک سال به بالا و بیشترین تعداد افراد با تحصیلات دانشگاهی يعني حدود 47.8 درصد در گروه سنی 21 تا سی سال قرار دارند.
ردیف کشور در صد با سوادی کل باسوادی مردان باسوادی زنان
1 جهان 1/84 6/88 7/79
2 چین 1/95 5/97 6/92
3 ایران 85 3/89 7/80
4 هند 4/74 1/82 5/65
5 پاکستان 55 67 42
6 بنگلادش 7/57 62 4/53
7 مصر 9/76 7/81 8/65
8 کنگو 8/66 9/76 57
9 افغانستان 1/28 1/42 8/12
آمار بي‌سوادي در دنيا
اگرچه در دنیای امروز معیارهای با سوادی تغيير كرده و فردی برای آنکه با سواد تلقی شود بايد از مهارت‌هاي نوين همچون کار با رایانه و آشنایی با یک زبان خارجی داشته باشد اما بر اساس معيارهاي سنتي كه فرد باسواد قادر به خواند و نوشتن است، بیش از 780 میلیون نفر در سراسر كره خاكي بي‌سوادند. آماري كه نشان مي‌دهد 780 ميليون انسان از محدوديت‌هاي دسترسي به امكانات آموزشي رنج مي‌برند و هرگز فرصت نيافتند با دنياي كلمات آشنا شوند. در اين ميان میانگین سال‌های تحصیل شهروندان ایرانی ۷.۳ سال گزارش شده که از این جهت ایران رتبه ۱۱۱ جهان را دارد. اما مسئله قابل تامل آن است كه 75 در صد تعداد بی سوادان جهان در ده کشور متمرکز شده‌اند: هند، چین، پاکستان، بنگلادش، نیجریه، اتیوپی، مصر، برزیل، اندونزی و جمهوری کنگوگر. البته نبايد فراموش كنيم كه کشور افغانستان با وضعیت اسف‌بار بی‌سوادی مواجه و گوی سبقت را تمامي اين كشورها ربوده است. بر اساس آمارهاي جهاني، در دنيا نيز بيش از دو سوم بي‌سوادان، يعني حدود 500 ميليون نفر، زنان هستند که از فرصت‌های نابرابر اقتصادی و اجتماعی در جوامع رنج می‌برند. بیش از 250 میلیون کودک نيز که حدود نیمی از آنها چهارسال هم به مدرسه رفته‌اند، قادر به خواندن حتی یک جمله نیستند. آماري تاسف‌بار كه نشان از بي‌توجهي شماري از كشورها به امر مهم آموزش دارد.
