ترجمه: دکتر ناهید عزالدین زنجانی؛ متخصص کودکان، مدیرعامل انجمن ترویج تغذیه با شیرمادر
مادری که پستان‌هایش در دوران بارداری بزرگ نشده‌اند و یا در روز پنجم پس از زایمان پر نشده است، ممکن است دچار مشکلات هورمونی یا ساختاری باشد که نتیجه آن تولید ناکافی شیر است.
مشاهده مستقیم نحوه شیر دادن در تشخیص اینکه آیا گرفتن پستان، نامناسب است و یا پوزیشن شیردهی صحیح نیست و یا تلاش شیرخوار کافی نیست، کمک‌کننده هستند.
به این نکته‌ها توجه کنید
قبل از انجام هر مداخله‌ای حتما اول باید میزان رشد شیرخوار مشخص شود. اگر کاهش وزن بسیار چشمگیر باشد، معمولا دلیل، وجود مشکل در تولید شیر یا جریان شیر به طرف شیرخوار و یا هر دو است.
وزن هنگام تولد نوزاد ممکن است به این دلیل که برای مادر در حین زایمان مایعات داخل وریدی (IV) تجویز شده وزن واقعی او نبوده و بیشتر باشد.
دفع ادرار نوزاد پس از تولد کاهش وزن او را مشخص‌تر می‌کند، لذا اطلاع از تجویز IV در طی دوران زایمان کمک‌کننده بوده و از دست دادن بیش از حد وزن نوزاد در چند روز اول بعد از تولد ممکن است به همین دلیل باشد.
گاهی هم کاهش زیاد وزن ممکن است به دلیل متفاوت بودن ترازوها باشد، مثلاً ترازوی اتاق زایمان با آنچه که در ترازوی دیگری که در بخش بعد از زایمان وجود دارد یکسان نباشد.
در حال حاضر، ترازوهای دیجیتال که با 2 درصد گرم کالیبره می‌شوند در دسترس هستند که با وزن کردن شیرخوار قبل از شیرخوردن و بعد از شیرخوردن میزان شیر دریافتی به‌طور دقیق تعیین می‌شود.
چطور می‌توان متوجه شد که شیر مادر کافی است؟
برخی پزشکان عقیده دارند که در چند هفته اول، اگر تفاضل وزن قبل از شیرخوردن از وزن بعد از شیر خوردن کمتر از 45 گرم باشد، می‌توان قویاً پیش‌بینی کرد که شیر دریافتی کافی نبوده است.
شاید لازم باشد برای اطمینان یافتن از کل حجم شیر، قبل از شیردادن شیر را با پمپ دوشید و یا باقیمانده شیر را بعد از شیردادن دوشید.
اگر شیر باقیمانده بیش از 30 میلی‌لیتر بود، یک دلیل اطمینان‌بخش است، شاید پروسه‌های ساده‌تری مانند مشاهده شیردهی یا انجام یک معاینه فیزیکی قبل از انجام اقدامات فوق که سبب افزایش اعتماد به نفس مادر در مورد کفایت شیردهی است، کمک‌کننده باشد.
چه باید کرد؟
هدف اصلی، افزایش تولید شیر و افزایش جریان شیر است، لذا صرف‌نظر از اینکه علت چیست، حتماً باید مشاوره با یک مشاور شیردهی دارای گواهینامه، مورد توجه باشد. مسلما در درجه اول باید به رفع علت اقدام شود و همزمان دفعات شیردهی و مؤثر بودن آن نیز افزایش پیدا کند.
همچنین مادران باید شیرشان را بعد از هر بار شیردادن، با پمپ الکتریکی بدوشند تا به این ترتیب هم تحریک پستان و هم خروج شیر بیشتر شود.
توجه
متاسفانه علیرغم آموزش‌های مناسب دوران بارداری، بسیاری از مادران و حتی در بسیاری از فرهنگ‌ها هنوز این باور وجود ندارد که آغوز، شیر است و حجم آن گرچه کم است و در روزهای 2 تا 5 تولد از 2 میلی‌لیتر به 20 میلی‌لیتر در هر بار تغذیه می‌رسد، ولی اگر همین مقدار کم به دفعات لازم (8 تا 12 بار در شبانه‌روز) تکرار شود، برای تغذیه نوزاد کافی خواهد بود.
آیا استفاده از شیر کمکی مجاز است؟
استفاده از شیر کمکی، بر تولید کامل شیر اثر معکوس دارد، زیرا دفعات شیر خوردن و تخلیه کامل شیر را کاهش می‌دهد که منجر به توقف شیر و در نهایت کاهش تولید شیر می‌شود، در صورتی که با افزایش دفعات شیردهی همراه با پستان گرفتن صحیح شیرخوار، تولید شیر بیشتر نشد و یا هنوز به طور واضح ناکافی بود و یا نشانه‌های دهیدراتاسیون و یا سوء‌تغذیه وجود داشته باشد ممکن است استفاده از شیر کمکی (شیر جایگزین) لازم شود.
بهترین جایگزین
بهترین جایگزین در درجه اول شیر دوشیده شده خود مادر، انتخاب دوم شیر پاستوریزه شده اهداکنندگان شیر بر اساس پروتوکل HMBABA (اگر در دسترس باشد) و انتخاب سوم شیر مصنوعی است.
آب قند ممنوع!
آب قند توصیه نمی‌شود، زیرا فقط مقدار کمی کالری دارد و هیچ‌گونه ماده مقوی و مغذی دیگری ندارد، ضمناً حرکات روده را هم مانند شیر انسان یا شیرمصنوعی تحریک نمی‌کند.
شیر مصنوعی با پروتئین هیدرولیز شده
برخی از پزشکان متخصص، شیر مصنوعی با پروتئین هیدرولیز شده را توصیه می‌کنند، بنابراین بسته به شرایط، اگر کم‌آبی یا سوء‌تغذیه وجود داشت، شیرخوار باید به مقدار کافی شیر کمکی دریافت کند تا وزن مناسب را به دست بیاورد.
همراه با شیر مصنوعی، تغذیه با شیر مادر باید ادامه داشته باشد و شیر مصنوعی حتما بعد از تغذیه با شیر مادر داده شود.
گاهی اوقات لازم است که بعد از هر بار تغذیه با شیرمادر 30 تا 60 میلی‌لیتر شیر کمکی هم داده شود. مادر باید دوشیدن شیر را هم ادامه دهد تا تولید شیرش بیشتر شود.
مسلماً با افزایش شیرمادر، میزان نیاز به شیر کمکی کمتر خواهد شد.
پیش‌آگهی
اگر ارزیابی‌ها نشان داد که شیر مادر رو به افزایش و برای تغذیه شیرخوار کافی است، باید مرتب به مادر اطمینان خاطر داده شود.
بیشتر بخوانید:
شیر همه مادران کافی است مگر ... (قسمت اول)
