به قلم : سولماز دانشور نیک
تحریریه زندگی آنلاین : بسیاری از زوج‌ها به دلایل مختلف که یکی از مهم‌ترین آن‌ها، داشتن دو فرزند با تحمل سختی تنها یک بارداری است به دوقلوداری تمایل نشان می‌دهند. گرچه در این راه، هیچ قطعیت کاملی وجود ندارد، می‌توان با شیوه‌هایی، احتمال دوقلوزایی را افزایش داد، اما بهتر است در وهله نخست، با مفهوم دوقلوزایی آشنا شویم. دوقلو، یک واژه ترکی به معنای همزاد یا دوپهلو است که در زبان عامیانه با برداشت اشتباه از حروف ابتدایی این واژه یعنی «دو» به عدد 2 و به دنبال آن، پدید آمدن واژه‌هایی چون سه‌قلوه، چهار‌قلو، رایج شد که همگی از بنیاد اشتباه می‌باشند. در فارسی سَره، به این حالت، «هَمال» می‌گویند که از ریشه «همول» پهلوی به معنای همتا و مانند گرفته شده است. در واقع، دوقلو به دو فرزند تشکیل‌شده و رشد یافته در یک رحم مشترک طی یک آبستنی اطلاق می‌شود که معمولا با فاصله اندکی از یکدیگر متولد می‌شوند. در کل، آبستنی دوقلویی، 37 هفته که معمولا سه هفته کمتر از آبستنی طبیعی می‌باشد، به طول می‌انجامد و در اکثر موارد، نوزادان به علت نارس بودن نیازمند مراقبت‌های ویژه می‌باشند. امروزه، 9.1 درصد کل جمعیت جهان یعنی تقریبا رقمی معادل با 125.000.000، دو یا چندقلو هستند. دوقلویی به دو صورت همسان (تک‌تخمکی / منوزایگوتیک) و غیرهمسان (دو‌تخمکی / دیزایگوتیک: 3/2 موارد دوقلوزایی) روی می‌دهد: همسان که در آن، دوقلوها محصول یک تخمک لقاح‌یافته تبدیل‌شده به دو جنین بعد از عمل تقسیم می‌باشند؛ به عبارتی از یک تخمک، دو جنین مشابه از لحاظ ژنتیک و ظاهر و از یک جنس مذکر یا مؤنث تشکیل می‌شوند و دیگری غیرهمسان که دوقلوها در آن از دو تخمک مجزای لقاح‌یافته توسط دو اسپرم جداگانه متولد می‌شوند که می‌توانند مشابه یا غیرمشابه از هر دو جنس باشند.
بیشتربخوانید:
چه عواملی دوقلوزایی را بیشتر می‌کند؟
دانستنی‌های کلی در مورد دوقلویی
دوقلوهای تک‌تخمی معمولا شبیه بهم ولی دارای اثر انگشتانی متفاوت می‌باشند.
فراوانی قُل‌های مذکر اندک و احتمال مرگ آن‌ها نسبت به جنین‌های مؤنث داخل رحمی بیشتر و بنابراین تعدد دوقلوهای مؤنث در جهان بیشتر است.
دوقلوهای مؤنث - مذکر یکی از معمول‌ترین اشکال دوقلویی هستند و حدود 40 درصد کل دوقلوهای متولد شده را تشکیل می‌دهند.
تولد دوقلوهای ناهمسان در مادران مسن‌تر بیشتر و در زنان بالاتر از 35 سال تقریبا دو برابر است.
بنا بر پژوهش‌ها، حتی دوقلوهای رشد یافته در دو محیط مختلف، از خصوصیات اخلاقی، شخصیتی و احساسی و تمایلات مشترکی چون انتخاب شغل یکسان برخوردار می‌باشند.
غیرمعمول‌ترین دوقلوها، دوقلوهای نیمه‌یکسان می‌باشند و زمانی حاصل می‌آیند که تخمک بارور‌نشده به دو تخمک یکسان غیرمجزا و قابل‌باروری تقسیم می‌شود و پس از باروری توسط دو اسپرم مختلف، تا زمان تشکیل یک تخم کایمر همچنان به رشد خود ادامه می‌دهد. کایمر به انسان یا جانوری گفته می‌شود که بسیاری از بخش‌های بدن او از جفت دوقلویش و یا مادر آمده باشد.
بنا بر تحقیقات، افزایش مصرف داروهای باروری، روش‌های باروری در شیشه، وجود هورمون‌های رشد در غذاها و برخی آلودگی‌های زیست - محیطی باعث شده تا دوقلوزایی در دنیای امروز، رشد بیشتری داشته باشد، به طوری که زنان با رژیم غذایی جانوری، 5 مرتبه بیشتر از مادران گیاه‌خوار صاحب فرزند دوقلو می‌شوند.
دوقلوهای یکسان تک‌تخمی با بدن‌هایی که کاملا از هم جدا نمی‌شوند و تخم، 13 روز بعد از آبستنی شروع به شکافتن می‌کند همان دوقلوهای به هم پیوسته (سیامی) نام دارند، بنا بر گزارش‌ها، از هر 150.000 تولد، یک مورد دچار این حالت می‌شود که معمولا با عمل جراحی از یکدیگر جدا می‌شوند مگر، دارای اندام‌های مشترک حیاتی مانند، مغز، قلب یا کبد باشند که عمل جداسازی اغلب با مشکل روبرو می‌گردد.
گاه یکی از دوقلوها قادر به ادامه رشد و تکامل نمی‌باشد و برای حیات قُل دیگر خطرساز می‌گردد و نقش انگل را برای او بازی می‌کند. این قُل گاه به عنوان بخشی غیرقابل تشخیص از فرد دیگر در‌می‌آید. این حالت انگلی در دوقلوها اغلب به موجب سرطانی شدن تخم دیگر رخ می‌دهد و تقسیم سرطانی (Molar) بدون کنترل ادامه می‌یابد.
یک زن ممکن است در حالی که بارداریش همچنان ادامه دارد مجبور به زایمان زودرس یکی از دوقلوها شود؛ یعنی یک فرزند متولد می‌شود و دیگری همچنان دوران جنینی خود را سپری می‌کند.
وقتی در ارتباط عروق خونی بین جفت و دوقلوها تعادل برقرار نشود و خون بطور برابر بین قُل‌ها تبادل نگردد، سندرم انتقال خون بین دوقلوها (TTTS) ایجاد می‌شود که از علائم آن برای مادر، ورم شدید، استفراغ و فشارخون بالا می‌باشد و مستقیما با تغذیه مادر در ارتباط است. با توجه به برخورداری دوقلوها از یک جفت مشترک، قُل دهنده خون در واکنش به کمبود اکسیژن و مواد غذایی دریافتی دچار کم‌خونی، از‌کار‌افتادگی احتمالی کلیه‌ها و مشکلات کبدی و قُل دیگر به دلیل پمپاژ افزایش‌یافته خون در بدنش، با افزایش اوره، بیماری پلی‌سیتمی و مشکلات کبدی روبرو می‌شود.
بیشتربخوانید:
چند نکته مهم برای نگهداری و تربیت کودکان دوقلو
عوامل مضاعف‌کننده دوقلوزایی
عوامل گوناگونی چون:
سابقه خانوادگی و وراثت؛
قومیت یا نژاد (آمریکای شمالی، آفریقای غربی و آسیا)؛
افزایش دفعات مقاربت؛
بارداری در فصل تابستان؛
میانگین قد و وزن (مادرانی با شاخص توده بدنی بالاتر از ۳۰) و سن (میانگین سنی 30 تا 40 سال) بالای مادر؛
تغذیه (مصرف فولیک‌اسید، سیب‌زمینی شیرین، بذر کتان، شیرین‌بیان و ...)؛
زنانی با پیشینه آبستنی‌های متعدد قبلی، درمان‌های کمک‌باروری (مانند، IVF و IUI)، لقاح آزمایشگاهی و یا داخل رحمی؛
برخی هورمون‌ها (گنادوتروپین‌ها) و داروها (کلومیفن‌سیترات)؛
شروع زودهنگام قاعدگی به همراه دوره قاعدگی کوتاه؛
و تغییرات اپی‌ژنتیک (اختلافات سلولی و فیزیولوژیکی که بوسیله تغییر در توالی DNA ایجاد نمی‌شوند) در بروز دوقلوزایی مؤثرند.
عوارض منفی دو یا چندقلوزایی
افزایش فشارخون منجر‌شونده به پره‌اکلامپسی (اختلالی در دوران بارداری که با فشارخون بالا، تورم و یا دفع پروتئین در ادرار همراه است)؛
دیابت بارداری؛
کم‌خونی؛
افزایش مایع آمنیوتیک در رحم؛
عفونت مجاری ادراری؛
تولد زودرس و نوزادان کم‌وزن؛
تولد نوزادان دارای نقایص مادرزادی و ناهنجاری‌های ژنتیکی (سندرم داون و فیبروز سیستیک)؛
افزایش هزینه‌های نگهداری و بهداشتی این کودکان؛
افزایش تنش‌های فیزیکی، مالی، اجتماعی و روانی در خانواده‌ها؛
سقط یکی از دوقلوها؛
سندرم ناپدید شدن یکی از دوقلوها؛
دوقلوهای انگلی؛
آزمایش‌های دوره‌ای تحت‌نظر پزشک متخصص؛ استفاده از مواد غذایی پرکالری، اسید‌فولیک، کلسیم و آهن، سبزیجات و میوه‌ها؛ عدم استعمال دخانیات، مشروبات الکلی و کافئین؛ استراحت کافی و ... از اقدامات دوران بارداری چندقلویی محسوب می‌شوند.
