زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

د‌کتر الهام اکبری ؛ جراح و متخصص زنان و زایمان فلوشیپ لاپاراسکوپی پیشرفته

ناباروری به معنای ناتوانی یك زوج در باردار شدن پس از یك سال رابطه جنسی بدون جلوگیری است. ناباروری در ده تا پانزده درصد از زوج‌ها دیده می‌شود. علل ناباروری می‌تواند مربوط به زن، مرد یا هر دو و یا به دلایل نامشخص باشد. طی دو دهه اخیر گام‌های بلندی در رابطه با تشخیص و درمان ناباروری برداشته شده است و بسیاری از زوج‌های نابارور با استفاده از روش‌های موجود صاحب فرزند شده‌اند.  علل ناباروری در زنان می‌تواند اختلال در تخمك گذاری، اختلال در لوله‌های رحمی، آندومتریوز، اختلال در گردن رحم یا رحم و مشكلات دستگاه ایمنی بدن باشد. ناباروری مردان که درصد بالایی از آن قابل پیشگیری است، نیز عوامل متعددی دارد که در این مطلب به شرح آن پرداخته شده است.

اختلالات مربوط به اسپرم

به طور طبيعي، در بيضه مرد اسپرم توليد مي‌شود و به هنگام انزال از وي خارج مي‌شود. اگر در موارد زير اختلالي باشد، شانس لقاح كم شده و مرد نابارور محسوب مي‌شود.

 ‌تعداد كم اسپرم؛

 عدم بلوغ اسپرم؛

 شكل غيرطبيعي اسپرم؛

 عدم توانايي حركت مناسب اسپرم.

مشکلات مربوط به تولید اسپرم یا کیفیت آن با انجام آزمایشات آنالیز اسپرم قابل بررسی و تشخیص است.

عواملي كه بر تعداد، شكل،‌ بلوغ و حركت اسپرم تأثير منفي دارند عبارتند از:

بيماري‌هاي عفوني: بيماري‌هاي عفوني با شرايط التهابي نظير بيماري اوريون سبب عفونت مجاري تناسلي يا التهاب و از بين رفتن بيضه‌ها در مرد مي‌شوند. حدود 25 درصد مرداني كه بعد از بلوغ دچار اوريون مي‌شوند نابارور مي‌شوند.

‌اختلالات هورموني: اختلالات هورموني سبب حدود 5-2 درصد مشكلات ناباروري در مردان مي‌شود. توليد نامناسب هورمون‌هاي FSH و LH بر توليد هورمون مردانگي يا تستوسترون و توليد اسپرم تأثير دارند.

مشكلات مربوط به دستگاه ايمني بدن: در بدن بعضي مردان عليه اسپرم خودشان ماده‌اي به نام آنتي‌بادي توليد مي‌شود كه سبب كاهش حركت اسپرم يا به هم چسبيدن آنها مي‌شود.

پادتن‌های ضداسپرم: یکی دیگر از مشکلات ناباروری در مردان، تولید پادتن‌هایی در بدن مرد است که بر ضد اسپرم فعالیت می‌کند و موجب اختلال در عملکرد اسپرم‌ها می‌شود و تحرک و قدرت باوری اسپرم را کاهش می‌دهد. این پادتن‌ها معمولا در افرادی که وازکتومی انجام داده‌اند یا دچار انسداد لوله‌ها شده‌اند بیشتر به وجود می‌آید.

الیگو اسپرمی: به حالتی که غلظت اسپرم (تعداد اسپرم) در منی اندک باشد الیگواسپرمی اطلاق می‌شود. تشخیص الیگواسپرمی با یک تست ساده منی میسر می‌باشد.

آزواسپرمی: آزواسپرمی به حالتی اطلاق می‌گردد که یک فرد فاقد اسپرم در منی باشد. این حالت اغلب با شانس بسیار کم باروری و یا حتی عقیمی همراه است.

ناهنجاری‌های مربوط به ساختمان بدن

بعضي عوامل نظير بسته بودن لوله‌هاي خروج اسپرم (دفران، اپيديديم)‌ سبب ناباروري در مردان مي‌شود. بسته شدن لوله‌هاي خروج اسپرم مي‌تواند به علل مادرزادي، نقص ژنتيكي، عفونت‌ها يا التهاب‌هاي دستگاه ادراري– تناسلي باشد.

از جمله عوامل ديگر ناباروري در مردان واريكوسل است. در اين حالت رگ‌هاي درون كيسه بيضه متسع مي‌شود و كيفيت اسپرم كاهش مي‌يابد. این مشکل در اغلب مردان هیچ علامتی به همراه ندارد، اما برخی در ناحیه کیسه بیضه احساس درد می‌کنند، مخصوصاً پس از نشستن، ایستادن یا ورزش کردن به مدت طولانی که ممکن است این درد به صورت پراکنده یا متمرکز باشد. پزشک معمولا با معاینه بیضه یا سونوگرافی احتمال وجود واریکوسل را بررسی می‌کند. 

عوامل ديگر

عوامل ديگري نظير ناتواني جنسي و يا انزال زودرس نيز مي‌تواند عامل ناباروري در مردان باشد.

درصد کمی از مردان به انسداد مجرای انزال دچار هستند که مانع از رسیدن اسپرم به مایع انزال می‌شود. انسداد یا آسیب دیدن اندامی که اسپرم را از بیضه‌ها خارج یا اسپرم را به مجاری انزال هدایت می‌کند باعث می‌شود اسپرم در مایع منی وجود نداشته باشد. برخی مردان نیز به انزال پس‌گرد دچار هستند. انزال پس‌گرد زمانی رخ می‌دهد که مایع منی به جای خارج شدن از آلت تناسلی هنگام انزال، وارد مثانه می‌شود، زیرا ماهیچه موجود در دهانه مثانه به درستی عمل نمی‌کند. آسیب، عفونت، دیابت، مشکلات نورولوژیک، نقص‌های مادرزادی یا وازکتومی می‌تواند باعث بروز مشکلاتی در انزال شود.

این مشکلات معمولا علائمی ندارد، اما در صورت دچار شدن به انزال پس‌گرد، ممکن است شاهد کدر بودن ادرار باشید یا هنگام رابطه جنسی و انزال، مقدار کمی مایع یا هیچ مایعی از آلت تناسلی خارج نشود.

علل ناباروری ژنتیکی

علل ناباروری اعم از مشکلات هورمونی و چاقی تا غیر طبیعی بودن سلول‌های جنسی (تخمک و اسپرم) همگی می‌تواند به نوعی تحت تاثیر عوامل ژنتیکی باشد. امروزه مطالعات بر روی ژن‌های خاص در انسان و مدل‌های آزمایشگاهی تا حدودی تاثیر عوامل ژنتیکی بر ناباروری را آشکار ساخته اند.

بعضی از عوامل ژنتیکی بر ناباروری مردان تاثیر می‌گذارند، در حالی که بعضی عوامل دیگر بر روی هر دو جنس و یا فقط بر روی زنان تاثیر گذارند. برای مثال جابجایی‌های کروموزومی می‌تواند بر روی مردان و زنان تاثیر بگذارد، اما سندروم کلاین فلتر که در آن ترکیب کروموزوم‌های جنسی به صورت XXY در می‌آید تنها مختص مردان است و سندروم ترنر که در آن بیمار فقط دارای کروموزوم جنسی X است تنها مختص زنان است.

عوامل ناشناخته

گاه ممكن است پس از يك معاينه دقيق پزشكي، زن و شوهر كاملا‌ سالم تشخيص داده شوند، ولي به علل ناشناخته بارور نشوند. اگرچه معمولا بعد از دو سال تعداد زيادي از اين زوج‌ها بچه‌دار مي‌شوند، اما تعدادي از آنها حتي بعد از گذشت سه سال بدون استفاده از روش‌هاي پيشگيري بچه‌دار نمي‌شوند، در اين صورت بايد تحت درمان قرار بگيرند.

برخی از مواردی که می‌تواند تأثیر منفی بر توانایی باروری مرد داشته باشد، در زیر آورده شده است:

 مصرف دخانیات و مواد مخدر

 مصرف نوشیدنی‌های الکلی

 مصرف دارو‌های استروئیدهای آنابولیک مورد استفاده بدن‌ساز‌ها

 مصرف داروهای حاوی تستوسترون یا داروهای درمان آرتروز، فشار خون، افسردگی، سرطان، عفونت یا اختلالات گوارشی

 بیماری مزمن مثل دیابت، سرطان یا بیماری تیروئید

 تغذیه نامناسب

 اضافه وزن زیاد

 قرار گرفتن در معرض سموم نظیر آفت‌کش‌ها یا سرب

 بیضه نهفته در سنین نوزادی یا کودکی

 ابتلا به فتق بیضه

 سابقه ابتلا به بیماری آمیزشی نظیر کلامیدیا یا سوزاک

بیشتر بخوانید:

خواص حبوبات برای بارداری و یائسگی