زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

همسو با سياست‌هاي كلان شهرداري تهران و به منظور بهينه‌سازي سيستم جمع‌آوري و حمل پسماندهاي جامد شهر تهران، حوزه معاونت خدمات شهري شهرداري تهران در اواخر سال 1384، اجراي طرح مكانيزاسيون جمع‌آوري و حمل پسماندهاي جامد شهر تهران را در دستور كار خود قرار داد و در شهرداري تهران، نسبت به نصب مخازن 660 ليتري ويژه جمع‌آوري پسماندهاي تر در سطح 35 ناحيه شهر تهران اقدام كرد.
حوزه معاونت خدمات شهري شهرداري تهران در نظر دارد تا در سال 1385 تمام تلاش خود را در جهت گسترش اين امر در سطح 75 ناحيه باقي‌مانده متمركز سازد و نهايتا همگام با توسعه سيستم‌هاي تفكيك از مبدا فرايند جمع‌آوري پسماندهاي خشك توليدي در شهر تهران را با نصب مخازن ويژه خشك تكميل كند.
توسعه بي‌رويه شهر و شهرنشيني و تغييرات ايجاد شده در الگوهاي مصرف در عصر حاضر موجب گرديده است تا انسان با انواع پديده‌هاي انسان ساخت (آنتروپوژنيك) دست به گريبان گردد. يكي از دستاوردهاي انسان ساخت در چنگ‌اندازي به منابع طبيعي و رفع عطش سيري‌ناپذير مصرف، توليد روزافزون انواع پسماندها در كميت‌ها و كيفيت‌هاي مختلف است.اهميت كنترل و حفظ بهداشت محيط زيست انساني در جوامع شهري از يك سو و ضرورت بالا بردن سطح بهره‌وري سيستماتيك در كليه مراحل مديريت پسماند از سوي ديگر، امروزه موجب گرديده است تا مديريت كلانشهرهاي دنيا استفاده از سيستم‌هاي جديد مديريت اجرايي پسماندهاي جامد را به عنوان وظيفه‌اي محلي و ملي، در دستور كار خود قرار دهند و در اين چارچوب با توجه به سياست‌ها و راهبردهاي علمي و عملي در نظر گرفته شده، برنامه‌ها و راهكارهاي موثر را در زمينه سيستم‌هاي جمع‌آوري، حمل ونقل، پردازش و دفع پسماندها تدوين كنند.
از آنجا كه عمده بودجه مديريت پسماندهاي جامد صرف هزينه‌هاي جمع‌آوري و حمل اين گونه پسماندها مي‌گردد، هرگونه تغيير و برنامه‌ريزي هدفمند مي‌تواند با ارتقاي سطح سيستم عملياتي و فني موجبات ارتقاي بهداشت محيط زيست جامعه، بهداشت روحي و رواني جامعه و نيز رضايت‌مندي خدمات گيرندگان را فراهم سازد.
قرار گرفتن راهبرد اصلي تفكيك و جداسازي پسماندها در سرلوحه فعاليت‌هاي مديريت اجرايي پسماندهاي شهر تهران از يك سو، و ضرورت ارتقاي سيستماتيك مديريت پسماند متناسب با شأن و منزلت در خور پايتخت اسلامي ايران از سوي ديگر، موجب گرديد تا سازمان بازيافت و تبديل مواد شهرداري تهران به نيابت از حوزه معاونت خدمات شهري، موظف گردد تا با همكاري سازمان خدمات موتوري، به طراحي و اجراي اين سيستم در سطح مناطق شهري تهران بپردازد و در قدم اول با توجه به اجراي طرح تفكيك از مبداء، به جمع‌آوري مكانيزه جزء تر پسماندهاي جامد شهر تهران اقدام كند.
در زمان حاضر شهرداري تهران با اتكا به توان نيروهاي تخصصي خود، ضمن اجراي طرح در 35 ناحيه شهري تهران، مشغول برنامه‌ريزي اجرايي براي توسعه اين طرح در سطح 85 ناحيه ديگر شهر تهران است و اميد مي‌رود كه پس از توسعه طرح تفكيك از مبداء در سطح شهر تهران، اين سيستم با نصب مخازن ويژه ذخيره‌سازي جزء خشك پسماندهاي جامد، تكميل گردد.
در ادامه و پيش از ورود به مطلب، ابتدا به طور خلاصه به شرح جمع‌آوري، انواع روش‌هاي جمع‌آوري و وضعيت آن در شهر تهران پرداخته مي‌شود و سپس برآوردهاي طراحي در زمينه تعداد مخازن و ماشين‌آلات ذكر مي‌گردد.
جمع‌آوري و حمل پسماندهاي جامد
جمع‌آوري و حمل پسماندهاي جامد، سومين فعاليت در مجموع فعاليت‌هاي مديريت پسماندهاي جامد به شمار مي‌آيد. اصطلاح جمع‌آوري، به عمليات برداشت پسماندهاي جامد و حمل مستقيم و يا غيرمستقيم آن از طريق ايستگاه‌هاي انتقال به مبادي دفع و يا پردازش، اطلاق مي‌گردد.
انواع سيستم‌هاي جمع‌آوري پسماندهاي جامد
به طور كلي سيستم‌هاي جمع‌آوري براساس عملكرد به دو دسته تقسيم شده‌اند:
الف- سيستم‌هاي با ظروف متحرك (H.C.S)
در اين سيستم‌ها، ظروف مورد استفاده براي ذخيره محلي مواد به نقطه دفع حمل مي‌گردند و بعد از تخليه مواد، دوباره به جاي مناسب ديگري برگردانده مي‌شوند. اين سيستم‌ها براي مكان‌هايي كه نرخ توليد مواد بالاست ايده‌آل هستند، زيرا در آنها از ظروف نسبتا بزرگ استفاده مي‌شود. استفاده از ظروف بزرگ، زمان جابه‌جايي را حذف مي‌كنند و ديگر به چندين ظرف كوچك كه معمولا باعث ايجاد شرايط غيربهداشتي و منظره نامطلوب مي‌شوند، نيازي نيست. در اين سيستم، فقط به يك راننده و كمك راننده براي تكميل چرخه جمع‌آوري نياز است. براي هر ظرف، يك سفر رفت و برگشت از مبدا توليد تا محل دفع انجام مي‌شود. در نتيجه اندازه ظرف و نحوه استفاده از تمام حجم آن از نظر اقتصادي اهميت فراوان دارد.
به طور كلي انواع سيستم‌هاي متداول در اين نوع جمع‌آوري، اينها هستند:
- كاميون بالابر
- تريلر ويژه زباله
- جمع‌آوري با مكانيسم بارگيري چارچوب شيبدار
- سيستم غلطان
ب- سيستم‌هاي با ظروف ثابت (S.C.S)
در اين سيستم‌ها ظروف مورد استفاده براي ذخيره محلي مواد در نقطه توليد مواد و در جايگاه خود ثابت مي‌مانند از اين روش مي‌توان براي جمع‌آوري كليه انواع پسماندهاي جامد بهره گرفت. همچنين اين سيستم با توجه به نوع و كميت پسماندهاي توليدشده و تعداد نقاطي كه پسماند در آن توليد مي‌شود، متفاوت است. كاربرد عمومي تجهيزات فشرده‌ساز داخل ماشين‌آلات مورد استفاده در اين سيستم، موجب بالا بردن راندمان عمليات جمع‌آوري مي‌گردد. از سوي ديگر اندازه وكاربرد مخازن ويژه ذخيره‌سازي پسماندها در اين گونه سيستم‌ها در صورت وجود تجهيزات فشرده‌سازي داخلي، تاثير عمده‌اي در عمليات جمع‌آوري ندارد. به طور كلي انواع سيستم‌هاي متداول در اين نوع جمع‌آوري اينهاهستند:
- بارگيري مكانيكي
- بارگيري از طريق مكش
- بارگيري دستي.
سيستم‌هاي جمع‌آوري با بارگيري مكانيكي
يكي از انواع سيستم‌هاي جمع‌آوري كانتينر ثابت، سيستم جمع‌آوري با بارگيري مكانيكي است. در اين سيستم، اندازه ظروف و بهره‌وري آنها در مقايسه با سيستم‌هاي جمع‌آوري با فشرده‌ساز بالابر، اهميت خاصي ندارد. بعد از اينكه محتويات تعدادي از ظروف در كاميون تخليه شوند و ظرفيت تكميل گردد، كاميون به طرف محل دفع پسماند، ايستگاه انتقال و يا ايستگاه پروسه حركت خواهد كرد. به همين دليل در اين روش بيشتر از سيستم با تريلر مخصوص پسماندكش، به همكاري راننده نياز است. براي اين سيستم، مخازن با اندازه‌هاي مختلف وجود دارند. اندازه اين ظروف از 80 ليتر شروع مي‌شود و به مخازن بزرگ با ظرفيت 1100 ليتر در سيستم‌هاي بالابر مي‌رسد. استفاده از ظروف با حجم كوچك‌تر، قدرت مانور و انعطاف‌پذيري را از نظر شكل، سهولت بارگيري و انواع ظروف در دسترس افزايش مي‌دهد. با انتخاب ظروف كوچك با بارگيري ساده‌تر، بهره‌وري ظروف نيز افزايش پيدا مي‌كند. اين سيستم‌ها همچنين مي‌توانند براي جمع‌آوري پسماند مناطق مسكوني مورد استفاده قرار گيرند. اين سيستم‌ها براي جمع‌آوري پسماندهاي صنايع سنگين و پسماندهاي حجيم، مانند نخاله‌هاي ساختماني حاصل از ساخت و يا تخريب ساختمان‌ها مناسبت ندارند. اين سيستم‌ها براي مناطقي كه حجم زيادي از پسماندهاي جامد توليد مي‌كنند مناسب نيستند، زيرا بدين ترتيب به تعداد زيادي ظرف نياز است.
امروزه ماشين‌آلات و تجهيزات مورد استفاده در اين سيستم با توجه به نيازهاي مكاني و عملياتي، مجهز به انواع مختلفي از سيستم‌هاي بارگيري مكانيكي شده‌اند، همچون بارگيري از جلو، بارگيري از كناره‌ها و بارگيري از عقب.
جمع‌آوري پسماندهاي جامد شهر تهران
در شهر تهران پسماندهاي جامد پس از برداشت به شيوه كنار جدولي به داخل خودروهاي ويژه جمع‌آوري بارگيري، و براي انتقال به ايستگاه‌هاي خدمات شهري حمل مي‌گردند. ساختار فيزيكي و شكل معابر شهري در تهران موجب گرديده است كه در اين شهر براي جمع‌آوري پسماندها از انواع مختلفي از سيستم‌هاي جمع آوري به شرح ذيل بهره‌جويي گردد:
الف- سيستم جمع‌آوري دستي؛ ب- سيستم جمع‌آوري نيمه مكانيزه؛ ج- سيستم جمع‌آوري مكانيزه.
بررسي‌هاي انجام شده نشان مي‌دهند كه اين مديريت با توجه به گستره 700 كيلومتر مربعي شهر تهران، به خاطر مسئوليت‌هاي خود در امر جمع‌آوري پسماندهاي جامد، از بيش از 1600 خودرو در اشكال و ظرفيت‌هاي عملياتي مختلف استفاده مي‌كند.
معيارها و برآوردهاي طراحي مخازن و ماشين‌آلات مورد نياز طرح
به طور كلي معيارها – و در نهايت برآوردهاي طراحي درخصوص نوع و تعداد مخازن و خودروهاي موظف به جمع‌آوري مكانيزه پسماندهاي جامد شهر تهران، به شرحي است كه در پي مي‌آيد.
الف- شبكه ترافيكي محدوده‌هاي شهري تهران:
شناخت وضعيت ترافيكي از مهم‌ترين فاكتورها در طراحي سيستم جمع‌آوري پسماندهاي جامد محسوب مي‌گردد، به گونه‌اي كه عرض معابر و دسترسي آنها به شريان‌هاي درجه يك و دو شهري از مهم‌ترين محدوديت‌ها در انتخاب سيستم جمع‌آوري پسماندهاي جامد و ارتقاي آن به شيوه مكانيزه محسوب مي‌گردد.
تجارب گذشته نشان داده است كه با توجه به نوع، ابعاد و اندازه‌هاي خودروهاي موظف سيستم جمع‌آوري جامد شهر تهران، استفاده از اين سيستم جمع‌آوري در معابر با عرض كمتر از 8 متر از نظر عملياتي با مشكل روبه‌روست، به گونه‌اي كه از نظر اجرايي كاربرد اين سيستم در اين محدوده‌ها از نظر فني و اقتصادي ممكن نيست و گاه با توجه به بازخورهاي منفي اجتماعي، موجبات نارضايتي شهروندان را فراهم مي‌سازد. بر اين اساس و با توجه به بررسي‌هاي به عمل آمده در زمان حاضر در سطح شبكه ترافيكي شهر تهران تنها با استفاده از تمهيداتي در روش‌هاي دستي و نيمه مكانيزه و يا تلفيقي از سيستم‌هاي مكانيزه و نيمه مكانيزه، مي‌توان 85 درصد از سطوح مناطق شهري را با استفاده از سيستم‌هاي جمع‌آوري مكانيزه تحت پوشش مديريت جمع‌آوري و حمل درآورد.
ب- كيفيت پسماندهاي قابل جمع‌آوري و حمل مكانيزه در سطح شهر تهران
بررسي تركيبات و آناليزهاي فيزيكي انجام پذيرفته در واحد كنترل كيفيت كارخانه كمپوست تهران، نشان از آن دارد كه 67/82 درصد وزني پسماندهاي جامد توليدي در مناطق شهري تهران را پسماندهاي غذايي (پسماندهاي جامد تر) و 32/18 درصد وزني آن را ديگر انواع پسماندها (پسماندهاي خشك) تشكيل داده‌اند.
ج- كميت پسماندهاي قابل جمع‌آوري و حمل مكانيزه در سطح شهر تهران
براساس اطلاعات و آمار حمل پسماندهاي جامد مناطق شهري تهران، طي 6 ماهه اول سال 1383 روزانه به طور متوسط 6521 تن پسماندهاي جامد توليدي شهر تهران به مركز دفن كهريزك منتقل شده‌اند. براساس اين اطلاعات و با توجه به در نظر گرفتن ميزان 85 درصدي درخصوص كميت پسماندهاي جامد قابل جمع‌آوري به شيوه مكانيزه، ميزان كمي پسماندهاي جامد قابل جمع‌آوري مكانيزه در سطح مناطق شهر تهران به شرح جدول شماره 1 است.
د- سيستم ذخيره‌سازي پسماندهاي جامد قابل جمع‌آوري مكانيزه
انتخاب مخازن ذخيره‌سازي پسماند جامد و تناسب آن با سيستم جمع‌آوري، از مهم‌ترين فاكتورها در توفيق اجراي بهينه سيستم جمع‌آوري مكانيزه پسماندهاي جامد محسوب مي‌گردد. بررسي‌ها نشان داده است كه در انتخاب مخازن ذخيره‌سازي پسماندهاي جامد، علاوه بر نگرش بر روش غالب جمع‌آوري، مي‌بايست به پارامترهاي ديگري نيز توجه كرد، همچون:
- شناخت منابع توليد پسماند
- شناخت انواع پسماندهاي توليدي
- كميت و كيفيت پسماندهاي توليدي
- تناوب جمع‌آوري
- شرايط اقليمي و آب و هوايي
- ساختار محيط جمع‌آوري
- رعايت مقوله‌هاي زيبايي شناختي
- وجود يا فقدان سياست جداسازي در مبدا
در زمان حاضر انواع مختلفي از مخازن با قابليت بارگيري مكانيزه در اشكال و ظرفيت‌هاي گوناگون از جنس پلاستيك، فلز و يا فايبرگلاس طراحي و در سطح محدوده‌هاي شهري تهران به كار گرفته شده‌اند. تجارب گذشته در استفاده از مخازن فلزي 800 ليتري در مناطق 8 و 20، مويد آن است كه استفاده از اين نوع مخازن به دليل پاره‌اي مسائل، عملا ناموفق بوده و نارضايتي اجتماعي را به دنبال داشته است، كه از آن جمله‌اند:
- عدم استفاده از مصالح مناسب در ساخت فنر در يا سرپوش؛
- حذف در به دليل خرابي فنر ساعتي بازكننده آن؛
- تجمع حشرات و جانوران موذي به دليل فقدان دريا سرپوش؛
- پتانسيل بالاي زنگ زدگي فلز و عمر مفيد پايين؛
- قيمت نسبتا بالاي مخازن در قياس با ديگر مخازن موجود؛
- ايجاد سر و صداي زياد در هنگام بارگيري به خودروهاي جمع‌آوري؛
- ابعاد بزرگ مخزن و ايجاد سد معبر در محيط جمع‌آوري؛
- انعطاف‌پذيري در كم يا زياد كردن ظرفيت ذخيره‌سازي طرح.
از سوي ديگر، بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه استفاده از مخازن 750 ليتري فايبرگلاس در محدوده خيابان‌هاي زرتشت و ولي عصر نيز به دليل وجود برخي مشكلات، ناموفق بوده است، كه از آن دست‌اند:
- استفاده از فنر لول در ساخت در يا سرپوش؛
- سرقت فنر لول و تخريب كامل در؛
- طراحي نامناسب پدال بازكننده در و تخريب آن؛
- خرد شدن قطعات در حين عمليات بارگيري و پايين بودن عمر مفيد مخازن؛
- قابليت بالاي اشتعال مخازن در اثر استفاده نامناسب برخي از استفاده‌كنندگان؛
- ابعاد بزرگ مخزن و ايجاد سد معبر در محيط جمع‌آوري؛
- عدم انعطاف در كم يا زياد كردن ظرفيت ذخيره‌سازي طرح استفاده از مخازن پلاستيكي در سطح مناطق شهري تهران نيز غالبا با مشكلاتي همراه است، چون:
- فقدان فرآيند ساخت مناسب (فرآيند پاششي)؛
- عدم استفاده از تركيبات افزودني به منظور محافظت مخزن در برابر پرتو ماوراي بنفش و آتش‌سوزي؛ و
- شكننده شدن مخازن در اثر تابش مستقيم نور خورشيد.
استفاده از مخازن پلاستيكي داراي مزايايي است، مانند:
- عمر مفيد بالا در قياس با ديگر مخازن؛
- زيبا بودن طرح‌هاي استفاده شده در ساخت اين‌گونه مخازن؛
- عدم توليد آلودگي صوتي در هنگام تخليه؛
- امكان توليد مخازن با احجام مختلف؛ و
- قابليت انعطاف در كم يا زياد كردن ظرفيت ذخيره‌سازي طرح.
همين مزايا موجب گرديدند تا در اين طرح استفاده از مخازن پلاستيكي چرخدار در ظرفيت‌هاي مختلف به جاي ديگر انواع مخازن به عنوان اولويت مطرح گردد و با توجه به توسعه فرآيندهاي ساخت مناسب (فرآيندهاي تزريقي) و قابليت بهره‌گيري از افزودني ضد ماوراي بنفش و آتش‌سوزي و در نظر گرفتن عواملي كه در پي مي‌آيند، به عنوان سيستم ذخيره‌سازي طرح انتخاب گردد:
- تكنولوژي موجود و در دسترس در كشور (از لحاظ ماشين‌آلات تزريق و قالب‌هاي موجود)؛ و
- ملاحظات فني و اجتماعي و اقتصادي.
هـ - بسامد برداشت مخازن ذخيره‌سازي پسماندهاي طرح
وضعيت آب و هوايي شهر تهران و ماهيت فسادپذير پسماندهاي توليدي در شهر تهران از ديرباز موجب گرديده است تا بسامد برداشت و جمع‌آوري پسماندها به صورت هر روز در نظر گرفته شود، به گونه‌اي كه در كاهش اين دوره به دو يا سه روز در ميان، انتشار بو و تعفن پسماندهاي ذخيره شده، نارضايتي شديد شهروندان را باعث مي‌گردد. بر اين اساس در اين طرح با توجه به جداسازي پسماندها به دو جزء تر و خشك و نيز با توجه به تجارب ناشي از طرح‌هاي گذشته، بسامد برداشت پسماندها هر روز در نظر گرفته شده است.
ارائه گزينه‌هاي طراحي سيستم جمع‌آوري مكانيزه جزء تر پسماندهاي جامد شهر تهران
الف- برآورد تعداد مخازن ذخيره‌سازي پسماندهاي تر طرح
با توجه به بسامد برداشت پسماندهاي تر و ضرورت استفاده از تجهيزات ذخيره‌سازي متناسب با به اجراي اين امر در محدوده مناطق شهري تهران، در اين طرح بهره‌گيري از مخازن چرخدار پلاستيكي 660 ليتري به منظور ذخيره‌سازي پسماندهاي جامدتر مناسب تشخيص داده شد، كه برآورد حجم و تعداد مخازن موردنياز هر يك از مناطق شهرداري تهران در جدول‌هاي شماره 2 و 3 آمده است.
ب- برآورد تعداد خودروهاي جمع‌آوري مكانيزه پسماندهاي (تر و خشك)
با توجه به در نظر گرفتن تعداد مخازن طرح و نيز پارامترهاي زماني درخصوص زمان برداشت، زمان حمل، زمان توقف در ايستگاه و زمان تلف شده، ظرفيت حمل خودروهاي موظف جمع‌آوري مكانيزه پسماندهاي جامد شهر تهران، و نيز درصد فشردگي پسماندها در اين خودروها، تعداد خودروهاي مورد نياز براي اجراي عمليات جمع‌آوري پسماند  به صورت تر و خشك به شرح جدول 4 است.
به طور كلي با توجه به تعداد مخازن و ماشين‌آلات برآورد شده براي اجراي طرح، هزينه سرمايه‌گذاري طرح مذكور به شرح ذيل است:
دستاوردهاي اجرايي طرح جمع‌آوري مكانيزه پسماندهاي جامد شهر تهران
با توجه به گذشت زماني كوتاه از اجراي اين طرح، بررسي نتايج و دستاوردهاي بسيار، دور از انتظار است؛ اما مسلما طرح مورد بحث با توجه به نحوه اجراي آن در زمان حاضر نتايجي بدين شرح را در مجموعه مديريت شهري تهران به همراه داشته است:
- بهبود وضعيت نظافت شهري؛
- پخش نشدن پسماندها در معابر؛
- عدم دسترسي جانوران به پسماندها در معابر؛
- حذف مناظر ناپسند در سطح معابر شهري؛
- بهبود كيفي عمليات جمع‌آوري پسماندهاي جامد؛
- كاهش تعداد ماشين‌آلات جمع‌آوري؛
- حذف جداسازي غيرمجاز، به دست عوامل جمع‌آوري؛ و
- رضايت‌مندي شهروندان تهران.