زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

آتش نشاني از راه آسمان يكي از روش‌هاي مبارزه با آتش سوزي جنگل و مرتع است. وسيله اصلي اين گونه اطفاء حريق «ادوات پرنده» است. انواع ادوات پرنده «بال ثابت» شامل هواپيماهاي ويژه و ادوات پرنده «بال متحرك» شامل بالگردهاي مختلف در اين گونه آتش نشاني به كار برده مي‌شود.
علاوه بر آتش‌سوزي‌هاي جنگل، پس از هر آتش‌ سوزي گسترده در مناطق شهري و يا آتش سوزي‌هاي شديد صنعتي نيز اين سوال مطرح مي‌گردد، كه در صورت در اختيار داشتن هواپيما يا بالگرد آتش نشان، كارايي آنها در اين گونه حريق‌ها چگونه است. در اين مقاله سعي شده است ضمن آشنايي با «آتش نشاني از راه آسمان» به اين سوالات پاسخ داده شود.
ادوات، تجهيزات و مواد اطفاعي: انواع مختلف بالگرد، هواپيماي آتش نشان و ادوات پرنده اين گونه اطفاء حريق را تشكيل مي‌دهد. «سبد» يا «سطل» آبكشي و حمل آن تا محل حريق از ديگر تجهيزات آتش نشاني از راه آسمان است. «آب» ركن اصلي مواد اطفاعي اين گونه آتش نشاني محسوب مي‌شود، اما ديگر مواد اطفاعي مثل «مواد كند كننده اشتعال» نيز در اين گونه موارد مصرف مي‌گردد.
بالگرد آتش‌نشان: بالگردهاي مورد استفاده در «آتش‌نشاني از راه آسمان» به دو گروه عمده تقسيم مي‌شوند. گروه اول، بالگرد مجهز به مخازن داخلي و گروه دوم، حمل كننده مخازن خارجي است. در گروه اول، مخزن ثابت و گنجايش آن متناسب با قدرت بالگرد در حمل مواد است. مخزن مزبور را مي‌توان با «لوله‌ مكش» به سرعت پر نمود. به محض رسيدن به منطقه آتش سوزي، خلبان بالگرد و يا برحسب نوع آن، كاركنان مسؤول مي‌توانند با فعال كردن ساز و كار درب، يا درب‌هاي مخزن، ماده اطفاعي را به صورت يك باره و يا كمي آهسته‌تر به روي منطقه مزبور رها كنند.
از جمله اين بالگردها مي‌توان به انواع بل 204، بل 212، 64- S اشاره كرد كه نخستين بار كارخانه Erickson Air Crane بالگرد سيكورسكي 64- S اسكاي كرن كه نوع غيرنظامي بالگرد CH- 54Tarhe است، را توليد كرد.
گروه دوم بالگردهاي آتش‌نشان، شامل بالگردهايي است كه مخزن خارجي به زير آن‌ها بسته مي‌شود. بدين ترتيب آب يا ديگر مواد اطفاعي را به منطقه حريق مي‌رسانند. بيش‌تر بالگردها توانايي حمل اين گونه مخازن را دارند. كه بسيار كاربردي است و بالگرد مجهز به آنها را به ابزاري موثر براي «آتش نشاني از راه آسمان» تبديل مي‌كند.
اين مخازن كه به آنها «سبد» يا «سطل» نيز گفته مي‌شود. از مواد مختلف اعم از فلز، مواد مركب و ... ساخته شده و با گنجايش‌هاي مختلف، در حدود 20 گنجايش، از 275 ليتر تا 9840 ليتر عرضه شده‌اند. اين مخازن در حالت عادي جدا از بالگرد مربوطه نگهداري مي‌شوند، ولي در هنگام نياز، مي‌توان آن را به سرعت به زير بالگرد متصل نمود و مورد استفاده قرار داد. اين مخازن توانايي آبكشي سريع از منابع مختلف آب، اعم از دريا، درياچه، رودخانه، نهر، استخر شنا و ديگر منابع موجود حتي تانكرهاي روباز را دارد. نوعي از آنها توانايي آبكشي از منابعي به كم عمقي حدود 30 سانتيمتر را نيز دارد. (ديگر مواد اطفاعي را مي‌توان به كمك اين سبدها مورد استفاده قرار داد.) در زير اين سبدها «دريچه قابل كنترل» براي تخليه آب تعبيه شده است. لازم به تذكر است از بدو اختراع بالگرد، با توجه به قابليت‌هاي متعدد آن به ويژه امكان پرواز و فرود به صورت عمودي، استفاده از اين وسيله براي امور عام المنفعه، به ويژه وسيله پرنده امدادي اعم از آمبولانس هوايي، بالگرد ويژه جستجو و نجات، بالگرد آتش‌ نشان و ... ساخته شده است. يكي از انواع قديمي اين نوع بالگردها، كاما- اچ 43- آ نام دارد. اين بالگرد در سال 1950 ميلادي به طور اختصاصي براي شركت در عمليات اطفاء حريق و نجات (به خصوص هنگام سوانح هوايي) ساخته شد. اين بالگرد توانايي حمل خارجي وسايل آتش نشاني را داشت.
از بالگرد علاوه بر استفاده‌هاي فوق‌الذكر مي‌توان در آتش سوزي‌ها به عنوان ديده‌بان هوايي براي هدايت بهتر عمليات، جابجايي ماموران آتش‌نشاني، جابه‌جايي ابزار و تجهيزات آتش نشاني و ... نيز استفاده نمود.
هواپيماي آتش نشان:
به كارگيري از هواپيما در امور عام‌المنفعه، من جمله امور مربوط به كشاورزي به سال‌هاي اوليه اختراع هواپيما باز مي‌گردد. سال‌هاي متمادي است كه انواع «هواپيماي سم‌پاش» خدمات موثري در حوزه مربوط به كشاورزي ارائه نموده‌اند. از آن‌جايي كه اين گونه هواپيماها به مخزن داخلي مجهز بوده، قادر بودند مواد مختلف را از ارتفاع مناسب به روي مناطق مورد نظر بپاشند، توجه مسؤولان مبارزه با آتش سوزي جنگل را براي استفاده در امر اطفاء حريق به خود جلب نمودند. بدين ترتيب، فكر توليد هواپيماهاي ويژه آتش نشاني شكل گرفت. در ابتدا انواع كوچك اين نوع هواپيماهاي ويژه آتش نشاني شكل گرفت. در ابتدا انواع كوچك اين نوع هواپيما شامل تانكرهاي پرنده تك موتوره ابداع و مورد استفاده قرار گرفت. مخزن داخلي آنها گنجايش 3000 ليتر، (800 گالن) آب يا ساير مواد اطفاعي را داشت؛ سپس تانكرهاي پرنده «متوسط» نيز به كار گرفته شد. از اين گروه مي‌توان به هواپيماي
  Trackey -S2 اشاره نمود. اين هواپيما به موتورهاي توربوپراپ (جت ملخ‌دار) مجهز بود. هواپيماهايي هستند كه به صورت تانكرهاي سنگين براي اطفاء حريق تجهيز شدند. مخزن آب تانكرهاي سنگين هوايي تا 27000 ليتر (7200 گالن) گنجايش داشت. تانكر 910، DC10 به مخازن به ظرفيت 45420 ليتر (12000 گالن) تجهيز شدند. وزارت موقعيت‌هاي اضطراري روسيه هواپيماي 76- IL را به كار گرفت كه مخزن آن 56775 ليتر (15000 گالن) آب يا ديگر مواد آتش نشاني، گنجايش داشت. بوينگ 747 كه براي «آتش نشاني از راه آسمان» تجهيز گرديد، مخزني به گنجايش 90840 ليتر (24000 گالن) در اختيار داشت. اما از ميان تمام تانكرهاي پرنده كه براي آتش نشاني از راه آسمان تجهيز شدند، هواپيماي كاملا تخصصي كانادا اير 215- CL شهرت جهاني دارد. ساخت اين هواپيما بنا به درخواست اداره جنگلباني كانادا انجام گرفت. لازم به ذكر است در كشور كانادا صنايع چوب از جمله صنايع بسيار مهم به شمار مي‌رود. هزاران نفر در اين صنعت و صنايع وابسته به آن مشغول به كاراند. كانادا هر ساله مبلغ هنگفتي بابت صادرات فرآورده‌هاي چوبي، انواع الوار و ... درآمد دارد.
از اين جهت محافظت از جنگل‌ها در برابر آتش سوزي اهميت فوق‌العاده‌اي داشته و دارد. در نتيجه از سال‌هاي قبل سيستمي مركب از شبكه نظارت و كشف آتش سوزي به كمك سيستم كامپيوتري و ماهواره‌هاي ويژه، نيروهاي آتش نشان واكنش سريع، انواع وسايل و تجهيزات مختلف آتش نشاني جنگل در نظر گرفته شده است. در اختيار داشتن هواپيماي ويژه آتش نشاني امر بسيار حائز اهميتي بود كه به آن نيز توجه شد.
اداره جنگلباني كانادا از صنايع هواپيماسازي كشور ساخت اين گونه هواپيماها را در خواست نمود. دو فروند از اين هواپيماها در 23 اكتبر سال 1967 مورد آزمايش قرار گرفت و در سپتامبر 1967 به بازار عرضه شد. اين هواپيما 215- CL نام دارد و نخستين مدل از سري هواپيماهاي آتش نشاني  است كه براساس «قايق‌هاي پرنده» به صورت آبي- خاكي ساخته شد. نمونه اوليه اين هواپيما به دو موتور ملخ‌دار مجهز بود. هر كدام اين موتورها از 2100 تا 2500 اسب بخار قدرت داشت. ظرفيت هواپيما شامل 2 نفر خدمه و 5299 ليتر (1400 گالن) «آب» يا 6123 كيلوگرم «مواد شيميايي» مي‌گرديد. به زودي 215- CL با كارايي فوق‌العاده خود در مبارزه با آتش سوزي‌هاي جنگل، شهرت بسياري يافت. به طوري كه كارخانه سازنده آن، علاوه بر اداره جنگلباني كانادا از ديگر كشورهاي جهان نيز سفارش خريد گرفت. به طوري كه در حال حاضر علاوه بر كشور كانادا بسياري از كشورهاي جهان مثل فرانسه، اسپانيا، ايتاليا، پرتغال، تايلند، ونزوئلا، يوگسلاوي، يونان و ... از اين نوع هواپيماي آتش نشان در اختيار داشته، براي مبارزه با آتش سوزي‌هاي جنگل مورد استفاده قرار مي‌دهند.
215- CL براي پرواز مي‌تواند از باند زميني، همچنين دريا و درياچه استفاده نمايد. ساز و كار ويژه دريچه‌هاي آبكشي تعبيه شده در اين هواپيما آن را قادر ساخته تا هنگام پرواز و ضمن حركت روي آب، ظرف 10 ثانيه از آب پر شود. البته، اين امكان كه در مخزن هواپيما مواد شيميايي اطفاء حريق ذخيره شود نيز وجود دارد.
در اين صورت بديهي است مواد شيميايي مربوطه در باند زميني و با تانكر حمل اين گونه مواد به مخزن هواپيما تخليه خواهد شد.
215 – CL علاوه بر نوع آتش نشان در انواع گشت دريايي، جستجو و نجات، نفربر هوايي و ترابري هوايي نيز ساخته شده است. در اين گونه مدل‌ها به جاي «مخزن»، فضاي كافي براي نصب صندلي مسافر، فضاي بار و ... در نظر گرفته شده است.
در سال‌هاي بعد موتور اين هواپيما با انواع قدرتمند‌تر جهت ملخ‌دار (توربوپراپ) تعويض گرديد. اين مدل به T215- CL معروف است. اين نوع هواپيماي آتش نشان تا سال 1990 توليد مي‌گشت. از آن سال به جاي آن، نوع پيشرفته‌تر به نام 415- CL توليد مي‌گردد.
نحوه عمليات:
به طور معمول هنگام وقوع آتش سوزي جنگل، حتي چنانچه شرايط خيلي خطرناك نباشد؛ دو فروند هواپيماي 215- CL عمليات اطفاء حريق را انجام مي‌دهند؛ البته، نه به اين صورت كه هر دو هواپيما همزمان مواد اطفاعي خود را به روي منطقه آتش‌سوزي خالي كنند. بلكه عمليات آنها به صورت «چرخه‌اي» انجام مي‌گيرد؛ به عبارت روشن‌تر زماني كه يكي از هواپيماهاي آتش نشان به منطقه آتش سوزي رسيده، مشغول اجراي عمليات آب‌پاشي به روي هدف مي‌باشد؛ يك فروند ديگر هواپيماي آتش نشان در حال آبگيري و رساندن سريع خود به محل مزبور است. دو فروند هواپيماي درگير در حادثه تا خاتمه‌ي آتش سوزي، اين عمليات را تكرار مي‌كنند.
هر هواپيماي 215- CL مي‌تواند با توجه به دوري يا نزديكي محل آتش سوزي تا محل آبگيري، در هر ساعت چندين بار عمل آبگيري و آتش نشاني را انجام دهد. اين عدد در كانادا به ميزان 31 بار در هر ساعت و در يوگسلاوي 215 بار در طي روز مي‌باشد.

آتش نشاني از راه آسمان و ديگر آتش سوزي‌ها
همچنان كه در طي مطالب ذكر شده، بارها تكرار شد، هواپيما و بالگرد آتش نشان فقط به منظور مقابله با آتش سوزي جنگل و مرتع مورد استفاده قرار مي‌گيرد؛ زيرا اساسا اين ادوات پرنده آتش نشاني با توجه به خصوصيات آتش سوزي جنگل طراحي و ساخته شده‌اند؛ بنابراين، استفاده از آنها در مبارزه با آتش سوزي‌هاي شهري و صنعتي مي‌تواند ضمن اطفاء آتش، باعث خسارت به تاسيسات همجوار محل حادثه گردد، اما با وجود اين در چند مورد استثنايي، از اين گونه ادوات براي مقابله با حوادث آتش‌سوزي شهري و صنعتي استفاده شده است. كمك به اطفاي آتش سوزي پالايشگاه شهر ازميت تركيه يكي از اين موارد است. در تاريخ 17 اوت 1999 ميلادي، زمين لرزه‌اي به قدرت 4/7 ريشتر شهر ازميت و استانبول تركيه را به لرزه درآورد. در اثر اين زمين لرزه علاوه بر خسارت مالي زياد بيش از 17000 نفر كشته شدند. زمين لرزه باعث وقوع آتش سوزي در پالايشگاه شهر ازميت شد و يكي از مخازن پالايشگاه دچار حريق مهيبي شده بود. گرماي شديد ناشي از اين آتش سوزي قدرت هرگونه عمليات مناسب را از آتش نشانان گرفته بود. تا اين كه هواپيماي آتش نشان اعزامي از يك كشور اروپايي به كمك آمد. اين هواپيما با پاشش آب از ارتفاع باعث كاهش دماي محيط شد و در نتيجه، ماموران آتش نشاني توانستند به گونه‌اي مطمئن به حريق نزديك شده و آن را اطفاء نمايند.
با توجه به كاربرد فوق‌العاده ارزنده «آتش نشاني از راه آسمان» در ماموريت‌هاي محوله، در كشورهاي مختلف جهان، اقدامات بسياري براي ساخت انواع ادوات پرنده متناسب با آتش سوزي‌هاي شهري و صنعتي در دست اجرا است. به ويژه طي چند سال اخير در اين زمينه موفقيت‌هايي نيز حاصل گرديده كه نويدبخش عملياتي شدن اين گونه ادوات طي سال‌هاي آينده است.