زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

با توسعه‌ ساختمان‌ سازي در ايران، چالش جديدي براي مهندسان ايمني و سازمان آتش نشاني به وجود آمده است. رشد و توسعه ساختمان‌هاي بزرگ و بلند مرتبه با سرعتي بيش از مقررات و تجهيزات لازم براي ايمن سازي اين نوع ساختمان‌‌ها، پيش مي‌رود. در اين مقاله به مشكلات ايمني موجود در ساختمان‌هاي بلند و بزرگ و چالش‌هاي پيش روي سازمان‌هاي آتش نشاني پرداخته شده است.
در گذشته به علت عدم وجود تكنيك‌ها و مصالح ساختمان سازي مناسب، ساختمان‌ها با ارتفاع و حجم كم ساخته مي‌شدند و اندك ساختمان‌هايي به واسطه‌ي وجود معماران ماهر، بزرگ‌تر از ارتفاع و حجم‌هاي عادي ساخته مي‌شدند كه همه، جزو ‌آثار باستاني و شاهكارهاي معماري محسوب مي‌شوند.
از اوايل قرن حاضر به علت گسترش شهرها، افزايش جمعيت، كمبود زمين، توسعه‌ي مصالح ساختماني، تكنيك‌هاي ساخت و غيره، احداث ساختمان‌هاي بلند و بزرگ در كليه كشورها رواج يافته است. لزوم تعريف ساختمان بلند نيز با توسعه علم مهندسي حريق محسوس شده و تعاريف موجود هنوز جامع نيستند.
 تعريف ساختمان بلند
در واقع هنوز تعريف دقيق و مناسبي از ساختمان بلند و بزرگ وجود ندارد در اوايل سال 1900 ميلادي مؤسسه حفاظت از حريق امريكا و كشورهاي اروپايي كه از يك سازمان آتش نشاني توسعه يافته برخوردار گرديد، معيار ساختمان بلند را توانايي دسترسي نيروهاي آتش نشاني با بلندترين نردبان موجود آن زمان كه 18 متر بود در نظر گرفتند و در كدهاي ايمني خود به عنوان معيار قرار دادند و اين ملاك عمل ماندگار شد. در تاريخ 1/6/1351 مقرر شد كليه ساختمان‌هاي شش طبقه و بيشتر علاوه بر پله‌ ورودي، پله فرار كه مستقيما به فضاي باز ساختمان ارتباط داشته باشد، حتما پيش‌بيني شود (بند 7 صورتجلسه 94- 1/6/1351 شوراي هماهنگي). در سال 1368 نمايندگان سازمان‌هاي مسؤول ايمني در جلسات متعددي، قوانين و مقررات موجود از جمله NEPA را بررسي كردند و در سال 1371 دستورالعمل اجرايي محافظت از ساختمان‌ها در برابر آتش سوزي انتشار يافت (نشريه 112) كه در صفحه 253 بند 6 – 19 در مورد ارتفاع بنا آمده است: «هر بناي كه ارتفاع آن (فاصله قائم بين تراز كف بالاترين طبقه قابل تصرف، تا تراز پايين‌ترين سطح قابل دسترس براي ماشين‌هاي آتش نشاني) از 23 متر بيشتر باشد، عمارت‌هاي بلند محسوب مي‌شود».
البته سازه‌هايي كه مورد تصرف انسان نباشند مانند برج نگهباني، برج كنترل، مناره‌ها و نظاير آن‌ها با بار متصرف 5 نفر يا كمتر، مشمول اين تعريف نخواهند بود. در سال 1380 مبحث سوم مقررات ملي ساختمان، صفحه 68 عين عبارت نشريه 112 تكرار شده است و تا تاريخ تدوين مقاله (مهر 1387) ملاك عمل همين عبارت مي‌باشد.
به طور خلاصه مي‌توان نتيجه گرفت كه معيار تعريف ساختمان بلند، دسترسي نيروهاي آتش نشاني به وسيله خودروها و نردبان‌هاي آتش نشاني به طبقات ساختمان جهت نجات افراد در نظر گرفته شده است.
مشكلات موجود
تمايلي كه امروزه براي احداث ساختمان‌هاي بلندتر وجود دارد مهندسين طراح ايمني را با چالش‌هاي فراواني روبرو كرده است. ساختمان سازي براي پيمانكاران و سرمايه‌گذاران جذابيت‌هاي زيادي دارد زيرا بازگشت سرمايه به خصوص اگر محل مناسبي مانند مركز شهر انتخاب شود و حداكثر استفاده از زمين به عمل آيد با سود فراوان همراه خواهد بود. رشد جمعيت، كمبود زمين و تورم نيز سودآوري اين صنعت را چند برابر نموده است. با اين وجود، روش‌هاي مدرن ساخت و ساز، مصالح ساختماني قابل اشتعال، طراحي‌هاي داخلي، افزايش حجم مبلمان قابل اشتعال ساختمان‌ها، وجود داكت‌‌هاي افقي و عمودي، استفاده از موادي كه در هنگام سوختن گازهاي سمي توليد مي‌كنند، افزايش فاصله‌ دسترسي افراد به طبقه ايمن به همراه افزايش تراكم جمعيت و تنوع شرايط انواع متصرفان، مشكلات فراواني را براي متخصصان و طراحان و سازمان‌هاي مسؤول ايمني از جمله معاونت پيشگيري سازمان آتش نشاني ايجاد كرده است.
يكي از اين مشكلات، گسترش عمودي آتش سوزي است كه از طريق داكت‌ها و ساير فضاهاي خالي داخل ساختمان به سمت بالا حركت مي‌نمايد. اگر آتش سوزي از طبقه‌اي كه در آنجا شروع شده به ساير طبقات سرايت نمايد، مهار و اطفاء آن بسيار مشكل مي‌شود و معمولا تا بالاترين طبقه ساختمان توسعه مي‌يابد.
سازمان آتش نشاني تهران به جهت امداد در حوادث و آتش سوزي‌ها و مشاهده‌ عيني نابودي جان انسان‌ها و ميلياردها ريال خسارت مالي همواره دغدغه‌ ايمني در شهر را داشته و كمبودهاي موجود را در مكاتبات اداري و رسانه‌‌هاي جمعي اعلام مي‌كند تا مديريت شهري و كشوري اقدامات موثري در جهت رفع كاستي‌ها انجام دهند. به واسطه‌ اين فعاليت و وقوع بحران‌هاي مختلف كشوري و شهري، در چند سال اخير اقدامات مؤثري انجام پذيرفته است. يكي از اين اقدامات تدوين و ارتقاء قوانين و مقررات ايمني است كه در سال 71 و 81 تدوين شده است.
همان طور كه حادثه‌ي يازده سپتامبر نشان داد. برخي حوادث به سادگي قابل پيشگيري و چاره‌انديشي نيستند. البته بايد اقرار نمود كه سيستم‌هاي ايمني و حفاظت از حريق حتي در چنين شرايط فوق‌العاده‌اي نيز عملكرد خوبي داشته‌اند و تلفات حوادث را به ميزان قابل توجهي كاهش داده‌اند.
حوادث آتش سوزي‌هاي پاساژ بهمن، انبار لوازم خانگي عاج (سه راه امين حضور)، ريزش ساختمان مهر سيما در سعادت آباد و صدها مورد ديگر نيز نشان داد عدم اجراي قوانين و مقررات و نقص قوانين ايمني مي‌تواند خسارت‌هاي سنگين مالي و جاني ايجاد نمايد.
 محدوديت‌هاي قوانين و مقررات
امروزه در طراحي يك سازه مرتفع‌ مدرن براي حفظ ايمني سازه بايد الزامات بسياري رعايت شود، به ويژه راه‌هاي دسترسي خروج اضطراري، پوشش ستون‌هاي فلزي با مصالح مقاوم در برابر آتش، حوزه‌بندي ساختمان، مكان اطاق‌هاي تاسيسات، تمهيدات شناسايي سريع آتش سوزي و اطفاء آن. آتش سوزي در ساختمان‌هاي بلند نشان داده كه براي ورود مأموران آتش نشاني به ساختمان‌هاي بلند به منظور اطفاء حريق، محدوديت‌هاي غيرقابل پيش‌بيني زيادي وجود دارد. با اين حال اكثر قوانين و مقررات ايمني و حفاظت از حريق مبتني بر اطلاعاتي است كه به پنجاه سال پيش يا بيشتر باز مي‌گردد. در ساختمان‌هاي امروزي كه بخشي از مصالح به كار رفته و لوازم منزل و اداري از جنس مواد پلاستيك يا كامپوزيت هستند، مقررات مذكور ارزش كمتري دارد و لازم است مانند كشور ژاپن، اين قوانين هر ساله بازنگري شده و تجديد چاپ شوند. در حال حاضر قوانين ايمني به صورت پراكنده و ناقص هستند و افراد سودجو از شرايط موجود حداكثر بهره‌برداري را مي‌كنند كه لازم است توسط مجلس شوراي اسلامي قوانين، ساماندهي و يكپارچه شده و امكان اجرايي شدن آنها فراهم شود.
به هر صورت ساختمان‌هاي مرتفع در آينده محيط اطراف ما را در بر خواهند گرفت و به همين خاطر نياز است كه يك ارزيابي و بازنگري دقيق در مورد تمامي مقررات حاكم بر احداث اين ساختمان‌ها صورت گيرد. تنها با استفاده از اطلاعات جديد و به روز است كه مي‌توان يك محيط زندگي ايمن را براي آينده متصور شد.
تجهيزات و تكنيك‌هاي آتش نشاني
با توجه به توسعه سريع ساختمان‌هاي بزرگ و بلند، لازم است سازمان آتش‌نشاني خود را به تجهيزات و امكانات و آموزش‌هاي كافي لازم تجهيز كنند تا در هنگام حوادث و بحران‌ها امكان ايمن سازي و نجات سريع جان هم‌وطنان و جلوگيري از گسترش خسارت فراهم باشد.
در آتش سوزي كارخانه‌ي داروگر شاهد بوديم كه حريق از سوله‌ شرقي شروع شده و پس از رسيدن نيروهاي آتش نشاني سه سوله بزرگ ديگر نيز طعمه حريق مي‌شوند كه نشان مي‌دهد، لازم است تكنيك‌ها و تجهيزات ارتقاء يابند.
لباس‌هاي ضدحريق كه امروزه توسط مامورين آتش نشاني در عمليات مورد استفاده قرار مي‌گيرد، نسبت به نسل گذشته اين لباس‌ها در مقابل حرارت و آتش بسيار مقاوم‌تر هستند و باعث مي‌شود دماي داخلي بدن يك امدادگر در تعادل بهتري حفظ شود و از دماي بالاي محيط، آسيب‌پذيري كمتري داشته باشد. هم‌چنين دستگاه‌هاي تنفسي جديد، امدادگر را از استنشاق انواع محصولات گازي سمي تا حد زيادي مصون مي‌‌كند. درك بهتر اثرات حرارت بر روي آتش نشانان موجب شده است كه در بسياري از كشورها يك بازنگري كلي در تاكتيك‌هاي اطفاء حريق صورت پذيرد.
روش‌هاي ساخت و ساز
با بررسي ساختمان‌ها در كشورهاي مختلف جهان در مي‌يابيم كه روش‌هاي ساخت متفاوت و متنوعي به خصوص در مورد سازه‌ها و ساختمان‌هاي مرتفع در نقاط مختلف دنيا وجود دارد. برخي از ساختمان‌ها از جنس فولاد و شيشه هستند و برخي از جنس بتون و برخي از تركيب هر دو.
اگر مقررات كشورها را بررسي كنيم، درمي‌يابيم كه مي‌توان با استفاده از اين قوانين مجوز ساخت يك سازه كاملا چوبي بيش از ده طبقه را نيز به دست آورد. البته خوشبختانه احداث چنين ساختماني بسيار گران تمام مي‌شود و صرفه اقتصادي ندارد.
ستون‌هاي فلزي در سازه‌‌هاي فلزي بسيار آسيب‌پذير هستند، به علت آنكه در دماي بين 500 تا 600 درجه سانتيگراد نصف تحمل و ايستايي خود را از دست داده و نرم مي‌شوند. در طبقات زيرين كه وزن سازه بر روي ستون‌ها است، اين خطر بيشتر بوده و در صورت وقوع آتش سوزي به علت انحناي تير فلزي، با ريزش ساختمان و سازه مواجه مي‌شويم. آتش سوزي پاساژ رازي تهران نمونه‌اي از اين نوع مي‌باشد.
در ساختمان‌هاي جديد، عبور لوله و كابل كشي‌ها باعث ايجاد سقف‌هاي كاذب و داكت‌هاي بسيار زيادي در ساختمان مي‌شود كه موجب توسعه و گسترش آتش سوزي مي‌شود. ايجاد سيستم‌هاي تهويه در ساختمان مستلزم پيش‌بيني داكت‌هاي بسياري مي‌باشد كه اين فضاها، چالش‌هاي فراوني را براي طراحان ايمني به وجود مي‌آورد. توسعه آتش سوزي از طريق داكت‌ها در فروشگاه رفاه آزادي تهران در مرداد سال 87 باعث ايجاد خسارت 5/2 ميليارد توماني شد.
استفاده‌ روزافزون از تجهيزات الكترونيكي در ساختمان‌هاي امروزي مستلزم استفاده از حجم زيادي سيم و كابل است كه بسيار بيشتر از ساختمان‌هاي يك يا دو نسل گذشته است و چون اغلب سيم‌كشي‌ها از ديد پنهان است، اين بخش معمولا ناديده گرفته مي‌شود.
يك ساختمان به علت استفاده از مصالح غيرقابل اشتعال در طبقه‌بندي NEPA و BS ممكن است در دريف I ياII يا NEPA20 يا رده(‌A (BS به عنوان ساختمان غيرقابل اشتعال طبقه‌بندي شود اما مطمئنا چنين ساختماني به علت وجود لوازم منزل قابل اشتعال عملا در رده پايين‌تري قرار مي‌گيرد. استفاده از مواد خشكي كه در حريق توليد گازهاي سمي مي‌كند، مشكل ديگري است.
آتش سوزي ساختمان اداري جولما در سائوپولو در سال 1960 نمونه‌اي از اين مورد است. اسكلت اين ساختمان از جنس فولاد و بتن بود و پوشش‌ها و لوازم داخلي آن تقريبا نابود شد و تلفات جاني زيادي به بار آورد. همچنين اين آتش سوزي ثابت كرد اطفاء حريق از خارج ساختمان سطح خيابان كاري غيرممكن است.
 نتيجه‌گيري
امروزه در ساختمان‌هاي بلند و بزرگ ايمن سازي راه‌پله و فضاهاي خالي داخل ساختمان يك ضرورت به حساب مي‌آيد و در اين روش‌هاي مختلفي وجود دارد. تاسيسات مدرن ساختماني به وجود داكت‌ها و كانال‌هايي براي جريان هوا و سيالات و كابل‌ها نياز دارند كه اين مجاري مي‌توانند عاملي براي توسعه آتش سوزي و گسترش آن به ساير طبقات باشند لذا همواره بايد با تحقيقات، قوانين و مقررات ملي ساختمان سازي و دانش متخصصان ايمني را توسعه داد.