به قلم : دکتر سحر فصحتی ، عضو گروه تغذیه بالینی دانشگاه علوم پزشکی شیراز
دکتر رضا امانی : استاد تمام گروه تغذیه بالینی ، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
تحریریه زندگی آنلاین : مولتیپل‌اسکلروز (ام‌اس) چیست؟
مولتیپل‌اسکلروز (ام‌اس) یک بیماری مزمن تحلیل‌برنده سیستم اعصاب مرکزی با واسطه ایمنی است. در این بیماری سیستم ایمنی بدن به غلاف محافظ نورون ها (میلین) حمله کرده و منجر به ایجاد بافت اسکار و اختلال در ارتباط بین مغز و سایر نقاط بدن می گردد. تفاوت بین یک نورون سالم و یک نورون آسیب دیده در شکل 1 نشان داده شده است. از علائم ام‌اس می توان به بی‌حسی و ضعف در اندام‌ها، خستگی، لرزش و مورمور شدن، مشکل در هماهنگی اندام‌ها یا راه رفتن، لکنت زبان، مشکل در عملکرد مثانه یا روده و مشکلات بینایی مانند دوبینی و تاری دید اشاره نمود. میزان بروز برخی از علائم ام‌اس در شکل 2 نشان داده شده است. شیوع ام‌اس در ایران حدود 30 نفر به ازای هر 100000 نفر تخمین زده شده است و بیش از 8/2 میلیون نفر در سراسر جهان به آن مبتلا می باشند. خطر ابتلا به این بیماری در زنان حدود سه تا چهار برابر بیشتر از مردان است. سن شروع ام‌اس معمولاً بین 20 تا 40 سالگی است.
تشخیص آن توسط متخصص مغز و اعصاب و بر اساس آخرین ویرایش معیار های McDonald صورت می گیرد. از نظر سیر بالینی، بیماری ام‌اس به چهار نوع مختلف شامل سندرم مجزای بالینی، ام‌اس عودکننده - فروکش کننده، ام‌اس پیشرونده اولیه و ام‌اس پیشرونده ثانویه تقسیم می گردد. اکثریت مبتلایان از نوع عودکننده - فروکش کننده رنج می‌برند؛ یعنی دچار حملاتی می شوند و سپس علائم بهبود می یابند یا کاملاً ناپدید می گردند. متاسفانه، تا به امروز درمانی برای ام‌اس کشف نشده است و داروهای تجویزی صرفاً به کنترل سیر بالینی آن کمک می نمایند، لذا این بیماری به عنوان اولین دلیل ناتوانی غیرتروماتیک در بزرگسالان جوان محسوب می شود و منجر به افت شدید کیفیت زندگی جسمانی و روانی در مبتلایان می گردد. پاتوفیزیولوژی ام‌اس به خوبی شناخته نشده است؛ اما به نظر می رسد که عوامل ژنتیکی و محیطی متعددی از جمله تغذیه در ایجاد آن نقش دارند.
بیشتربخوانید:
در چه سنی ام اس سراغمان می‌آید؟ + ۵ علائم اولیه
غذاهای فراسودمند چیست؟
غذاهای فراسودمند یا عملکردی (functional foods) داراي اثرات مفیدی فراتر از ارزش تغذیه اي و محتواي مواد مغذي خود بر سلامتی انسان هستند. بر اساس تعریف دپارتمان کشاورزی ایالت متحده آمریکا (USDA)، مواد غذايی فراسودمند به گونه ای طراحی شده اند که علاوه بر خواص تغذيه اي پايه دارای مزایای فیزیولوژیک باشند و یا خطر ابتلا به بیماری های مزمن را کاهش دهند. این مفهوم اولین بار در ژاپن در دهه 1980 به منظور تلاش برای بهبود وضعیت سلامتی مردم مطرح شد. غذاهای فراسودمند به دو دسته کلی شامل مواد غذایی اصلاح شده مانند ماست سین بیوتیک یا مواد غذایی متعارف و طبیعی مانند بذر کتان تقسیم بندی می گردند. امروزه، استفاده از هر دو دسته مواد غذایی فراسودمند در جامعه به شدت مورد توجه قرار گرفته و بخش عظیمی از تحقیقات حوزه علوم تغذیه را به خود اختصاص داده است.
کدامیک از مواد غذایی فراسودمند در کنترل ام اس نقش دارند؟
زنجبیل
زنجبیل دارای خواص ضدالتهابی، آنتی اکسیدانی، تعدیل کننده سیستم ایمنی و محافظت کننده سیستم عصبی می باشد. در یک مطالعه کارآزمایی بالینی ملاحظه شد که مصرف 5/1 گرم زنجبیل برای مدت سه ماه منجر به بهبود کیفیت زندگی،
اینترلوکین - 17، نسبت نوتروفیل به لنفوسیت، پلی پپتید سبک نوروفیلامنت، نیتریک اکسید، علائم گوارشی و ناتوانی در مبتلایان به ام اس عود کننده - فروکش کننده گردید. مکانیسم اثر زنجبیل بر بهبود علائم بالینی ام اس در شکل 3 نشان داده شده است.
بیشتربخوانید:
کنترل ام‌اس با تغذیه
پروبیوتیک ها
پروبیوتیک ها و سین بیوتیک ها (ترکیب پروبیوتیک ها و پره بیوتیک ها) می توانند با مهار نمودن نفوذ سلول های T به سیستم اعصاب مرکزی از طریق تنظیم دیس بیوز میکروبیوتای روده منجر به بهبود ام اس گردند. یک مطالعه متاآنالیز گزارش کرده است که مکمل یاری با پروبیوتیک ها قادر به برطرف نمودن خستگی، کاهش علائم استرس و افسردگی، بهبود بیومارکرهای التهابی و اکسیدانی و ارتقای سلامت عمومی در مبتلایان به ام اس می باشد.
زردچوبه
زردچوبه حاوی ترکیبی به نام کورکومین است که به طور بالقوه خواص ضدالتهابی و آنتی اکسیدانی دارد. در یک پژوهش کارآزمایی بالینی نشان داده شده است که مصرف کپسول نانوکورکومین با دوز روزانه 80 میلی گرم برای مدت شش ماه از طریق اثر بر واسطه های التهابی و ایمنی منجر به کاهش پیشرفت بیماری ام اس عود کننده - فروکش کننده در مبتلایان گردید.
زعفران
در یک مطالعه مروری نظام مند از کارآزمایی های بالینی نشان داده شده است که مکمل یاری با زعفران می تواند بر سیستم ردوکس بدن تأثیر بگذارد و وضعیت روانی و شناختی مبتلایان به ام اس را بهبود دهد. به علاوه، زعفران ممکن است از طریق کاهش آسیب های اکسیداتیو منجر به برطرف نمودن علائم خستگی و افزایش کیفیت زندگی مبتلایان به ام اس گردد. خواص مفید زعفران به ماده مؤثره آن یعنی کروسین که یک کاروتنوئید با ظرفیت آنتی اکسیدانی بسیار قوی است، نسبت داده می شود.
بیشتربخوانید:
درمان "ام‌اس" با راهکارهای طب سنتی
دارچین
اثرات مفید مواد مؤثره دارچین بر بیماری های مغز و اعصاب در مطالعات انسانی و حیوانی مختلف مشاهده شده است. ترکیبات زیست فعال دارچین شامل کومارین، اسید سینامیک، سینامالدهید و پلیمرهای پروسیانیدین نوع A می باشد. دارچین ممکن است از طریق تحریک سلول های T تنظیمی و سرکوب T کمک کننده نوع 1 و 2 موفق به کاهش التهاب نورون‌ها و حفظ یکپارچگی سد خونی مغزی و سد خونی - نخاعی در بیماران مبتلا به ام اس گردد.
چای سبز
چای سبز حاوی ترکیباتی مانند اپی گالوکاتچین گالات با خواص آنتی اکسیدانی، ضدالتهابی و محافظت کننده نورونی است. مصرف چای سبز می تواند با کاهش تولید سیتوکین‌های پیش‌التهابی و ارتقای فعالیت سلول‌های T تنظیم‌کننده در پیشگیری از وقوع حملات خودایمنی به سیستم عصبی اثر داشته باشد. به علاوه، چای سبز از نورون ها در برابر آسیب محافظت می کند و منجر به ترمیم و بازسازی آن ها می شود. برخی مطالعات نشان داده اند که مصرف چای سبز می تواند به بهبود علائم ام اس مانند خستگی، ضعف عضلانی و اختلالات شناختی کمک نماید.
شکلات تلخ
شکلات تلخ غنی از فلاونوئیدها مانند اپی کاتچین و کاتچین و پروسیانیدین است. یک مرور نظام مند نشان داده که مکمل یاری با فلاونوئیدها قادر به کاهش شدت بیماری ام اس در مدل های حیوانی می باشد. به علاوه، در مطالعات انسانی ملاحظه شده است که مصرف شکلات تلخ در بهبود خلق و خوی بیماران مبتلا به افسردگی و بهبود حافظه میانسالان و سالمندان مؤثر می باشد. همچنین، کاهش خستگی به دنبال مصرف شکلات تلخ در کارآزمایی های بالینی انجام شده بر روی بیماران مبتلا به ام اس گزارش شده است، بنابراین به نظر می رسد که مصرف شکلات تلخ برای مبتلایان به ام اس مفید باشد.
محصولات سرشار از آنتی اکسیدان
وضعیت ردوکس بدن بر عملکرد سلول های T تاثیرگذار و به شدت با پاتوژنز بیماری ام اس مرتبط است. در حقیقت، گونه های فعال اکسیژن در دمیلینه شدن سیستم اعصاب مرکزی و افزایش التهاب در بیماران مبتلا به ام اس نقشی کلیدی دارند. وجود بیومارکرهای استرس اکسیداتیو در مبتلایان به ام اس و مدل های حیوانی آن تأیید شده است. از همین روی، مصرف مواد غذایی غنی از آنتی اکسیدان مانند میوه ها، سبزیجات، دانه ها، مغزها و حبوبات ممکن است از طریق خنثی سازی گونه های فعال اکسیژن در بهبود علائم بیماران مبتلا به ام اس مفید باشد.
