زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : دکترعمار صالحی ، متخصص تغذیه بالینی و رژیم درمانی

تحریریه زندگی آنلاین : صرع یک بیماری عصبی است که مغز فرد را درگیر و بیمار را به تشنج‌های مکرر غیرقابل تحریک مبتلا می‌کند. این بیماری یکی از شایع‌ترین اختلالات سیستم عصبی به شمار می‌رود و افراد را در هر سن، نژاد و جنسیتی تحت تاثیر قرار می‌دهد. خوب است بدانید که هر چیزی که ارتباط طبیعی بین سلول‌های عصبی در مغز را قطع کند، می‌تواند باعث تشنج شود. برای مثال تب بالا، قند خون پایین، مصرف الکل یا مواد مخدر و ضربه مغزی از جمله مواردی است که تشنج را به همراه دارد، البته در چنین شرایطی هر فرد ممکن است یک یا چند تشنج داشته باشد. با این حال، زمانی که فردی دو یا چند تشنج مکرر و غیرقابل‌تحریک داشته باشد، او را مبتلا به صرع می‌دانند. علت‌های احتمالی زیادی برای صرع نام برده شده است که می‌توان به عدم تعادل مواد شیمیایی در انتقال‌دهنده‌های عصبی، تومورها، سکته مغزی، آسیب مغزی ناشی از بیماری یا جراحت، یا ترکیبی از این‌ها اشاره کرد، هرچند ممکن است هیچ دلیل قابل تشخیصی برای صرع وجود نداشته باشد.

در بسیاری از بیماران مبتلا به صرع عامل تحریک‌کننده مشخصی برای ایجاد تشنج وجود ندارد، ولی عواملی از جمله استرس، خستگی و هیجانات شدید می‌توانند باعث کاهش مقاومت بدن شده و احتمال بروز تشنج را زیاد کنند .در تعداد کمی از افراد مبتلا به صرع می‌توان عوامل تحریک‌کننده مشخصی را برای بروز تشنج پیدا کرد. برخی از این عوامل عبارتند از: نور، صدای بلند، تب و قاعدگی (در زنان). در این بیماران توصیه‌های خاصی برای پیشگیری از تشنج‌ها وجود دارد که بهتر است با پزشک خود مشورت کنید.

تا کنون هیچ شواهد علمی حاکی از تشدید تشنج به دلیل مصرف غذاهای رایج مانند (لبنیات) وجود ندارد و باورهای غلط نباید باعث محرومیت بیمار از مصرف غذاهای مفید مانند ماست و شیر بشود، ولی توصیه‌های تغذیه‌ای خاصی برای بیماران مبتلا به تشنج و صرع وجود دارد که اهم آنها در ذیل مطرح شده‌اند:

توصیه اول

همه بیمارانی که از داروهای ضد تشنج استفاده می‌کنند، باید برای پیشگیری از ابتلا به پوکی‌استخوان که از عوارض اکثر داروهای ضد تشنج است، توصیه‌های زیر را جدی بگیرند:  فعالیت ورزشی روزانه (با رعایت احتیاط‌های لازم) بسیار مفید است.  رژیم غذایی مناسب که سرشار از کلسیم و ویتامین D باشد (مانند لبنیات) بسیار مفید و لازم است.  عدم کشیدن سیگار، چرا که باعث تشدید پوکی‌استخوان می‌شود.  مصرف زیاد کافئین (موجود در چای، قهوه، نوشابه‌های گازدار و شکلات) مضر است.  عدم مصرف الکل.

بیشتربخوانید:

مهم ترین راهکار در مواجه با افراد دارای تشنج

توصیه دوم

آیا ویتامین‌ها یا محصولات گیاهی می‌توانند به جلوگیری از تشنج کمک کنند؟

در حال حاضر هیچ‌گونه شواهدی دال بر موثر بودن مواد گیاهی در جلوگیری از تشنج وجود ندارد. در مورد ویتامین‌ها و املاح باید گفت که در موارد نادری کمبود ویتامینB6، منیزیم یا کلسیم منجر به تشنج می‌شود که در موارد فوق، مصرف این مواد توصیه می‌شود. با این حال مصرف انواع ویتامین‌ها بدون نظر پزشک توصیه نمی‌شود، البته گاهی پزشک ترکیبات ویتامین را به عنوان مکمل برای بیمارش تجویز می‌کند که اغلب برای جبران کمبود ویتامین‌های ناشی از مصرف داروهای ضد تشنج است.

 توصیه سوم

نکات اختصاصی در مورد داروهای ضد تشنج

 اگر توپیرامات و زونیساماید مصرف می‌کنید: زیاد آب بنوشید. از عوارض توپیرامات ابتلا به سنگ کلیه است و مصرف زیاد آب (۶ تا ۸ لیوان در شبانه‌روز) از تشکیل سنگ کلیه جلوگیری می‌کند.

 اگر کاربامازپین مصرف می‌کنید: از مصرف انار و گریپ‌فروت بپرهیزید. این میوه‌ها با داروی شما تداخل دارند و مصرف آنها ممکن است باعث مسمومیت دارویی شود.

 بیشتربخوانید:

راه های كنترل صرع در مدرسه

توصیه چهارم

نکات متفرقه

 از مصرف آمینواسیدها (موجود در مکمل‌های ورزشی) بپرهیزید. این مواد ممکن است باعث بروز تشنج شوند.

 از مصرف زیاد آسپارتام (شیرین‌کننده مصنوعی موجود در غذاهای رژیمی) بپرهیزید. این ماده ممکن است باعث بروز تشنج شود.

  اگر آلرژی (حساسیت) غذایی خاصی دارید، از مصرف آن ماده غذایی پرهیز کنید. آن غذا ممکن است باعث بروز تشنج شود.

 داروهای دیگر را با مشورت پزشکان مصرف نمایید. به طور مثال بوپروپیون و یا ماپروتیلین خاصیت تشنج‌زایی زیادی دارند.

صرع و رژیم‌درمانی

رژیم غذایی بر اساس سن و نوع فعالیت بیمار تنظیم می‌گردد.

 پروتئین‌ها در حد تامین نیاز بیمار در نظر گرفته می‌شود (هشت‌دهم گرم تا یک گرم برای هر کیلوگرم وزن بدن)

 رژیم بیماران صرعی (کتوژنیک) با کربوهیدرات پایین، پروتئین کافی و چربی بالا در نظر گرفته می‌شود.

 بسته به شرایط بیمار ممکن است رژیم‌های کتوژنیک بیشتر و بهتر تجویز گردد.

 روغن‌های MCT (با زنجیره متوسط اسید چرب) به دلیل جذب بالا جهت بیماران در نظر گرفته می‌شود.

کولاها، الکل، قهوه و چای در رژیم کتوژنیک توصیه نمی‌گردد.

 مکمل‌هایی مانند کلسیم و ویتامین D توصیه می‌شود.

 یک رژیم پر فیبر (سبزیجات) و مایعات برای جلوگیری از یبوست مفید است.

 داروهایی که کربوهیدرات بالایی دارند، در صورت استفاده از رژیم کتوژنیک، باید مانیتور شوند.

 پسیلیوم و جنسینگ نباید با داروی  (Depakote)مصرف شوند.

رژیم غذایی کتوژنیک چگونه به کاهش علائم کمک می‌کند؟

مکانیسم دقیق رژیم کتوژنیک علیرغم تحقیقات فراوان هنوز به‌طور کامل شناخته ‌نشده است. بررسی‌هایی که بر روی مدل‌های حیوانی انجام ‌شده، مشخص نموده که مکانیسم آن از مکانیسم داروهای ضد تشنج متفاوت است.

رژیم کتوژنیک منجر به کاهش قند خون و تولید اجسام کتونی در اثر بتا اکسیداسیون چـربی می‌گردد. در مطالعه‌ای بر روی موش‌ها مشخص‌شده که تحریک‌پذیری هیپوکامپ با مکانیسم تنظیمی وابسته به گلوکز، کاهش می‌یابد.

یکی از مکانیسم‌های مطرح‌شده افزایش استون و استواستات است. این مواد در مدل‌های حیوانی خاصیت ضد تشنجی داشته‌اند. همچنین در MRS مغز بیماران صرعی که پاسخ مناسبی به رژیم کتـوژنیک داده‌اند، افزایش سطح استون مشخص ‌شده است. مکانسیم دیگری که اخیرا مورد توجه قرار گرفته است، نقش اسیدهای چرب اشباع‌ نشده است. پس از درمان با رژیم کتوژنیک سطح اسیدهای چرب اشباع ‌نشده خاصی مانند آراشیدونیک اسید و دوکوزاهگزانوئیک اسید در سرم و مغز بالا می‌رود. این مواد منجر به بیان پروتئین‌های خاصی در میتوکندری‌ها شده که باعث کاهش تولید انواع اکسیژن فعال می‌شود. با توجه به اینکه شرایط استرس اکسیداتیو می‌تواند مستعد‌کننده تشنج باشد، کاهش رادیکال‌های آزاد با مکانیسم ذکر شده می‌تواند از بروز تشنج جلوگیری کند. کاپریک اسید نیز که جزء اسیدهای چرب می‌باشد، در مطالعات حیوانی اثرات ضد تشنجی از خود نشان داده است.

مکانیسم دیگر مطرح ‌شده بهبود انرژی‌رسانی به مغز با رژیم کتوژنیک است. افزایش ذخیره انرژی در مغز می‌تواند مقاومت به تشنج را افزایش دهد. در مطالعات انجام ‌شده در بیماران درمان شده با رژیم کتوژنیک بهبود متابولیسم انرژی مشخص‌شده است.

یکی دیگر از مکانیسم‌های مشخص ‌شده در مطالعات حیوانی، اثر نوروپروتکتیوی اجسام کتونی (محافظت از نورون‌ها) با افزایش تولید گابا می‌باشد.

اهمیت تجویز رژیم کتوژنیک برای درمان بیماری صرع

با توجه به شیوع نسبتا بالای انواع صرع مقاوم و مشکلات عدیده که برای بیمار و خانواده بیمار به وجود می آید و از طرفی در دسترس نبودن، هزینه سنگین و عوارض ناشی از روش‌های جراحی، استفاده از یک روش آسان و کم‌هزینه مانند تغییر در رژیم غذایی می‌تواند یک روش جایگزین مفید باشد.

انواع رژیم کتوژنیک برای درمان تشنج و صرع

رژیم کتوژنیک کلاسیک محتوی نسبت ۴ به ۱ از چربی به هیدرات‌کربن به علاوه پروتئین می‌باشد و ۹۰ درصد کالری موردنیاز در این رژیـم از چربـی تهیـه می‌شود. نسبت‌های پائین‌تر مثل ۳ به ۱ نیز به خصوص در کودکان کوچک‌تر ممکن است مورد استفاده قرار گیرد. کل کالری مصرفی در روز به ۸۰ تا ۹۰ درصد کالری موردنیاز برای سن و جنس تقلیل می‌یابد. محدودیت مایعات برای کاهش عوارض، توصیه نمی‌شود. رژیم غذایی باید برای هر شخص به‌صورت جداگانه بر اساس وضعیت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگ غذایی خانواده تنظیم گردد.