زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : مائده محمدی ، دانشجوی کارشناسی علوم تغذیه ، دانشگاه علوم پزشکی لرستان

زیر نظر: پروفسور  ابراهیم فلاحی ، متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی و استاد دانشگاه علوم پزشکی لرستان

تحریریه زندگی آنلاین : کورکومین ماده موثر و اصلی گیاه زردچوبه با نام انگلیسی turmeric و نام علمی curcoma longa می‌باشد. این فرآورده گیاهی به رنگ زرد می‌باشد، البته علاوه بر کورکومین ترکیبات دیگر مانند دسمتوکسی کورکومین و بیس‌دسمتوکسی نیز در زردچوبه وجود دارد. زردچوبه به عنوان چاشنی به فراوانی در غذا در کشورهای مختلف استفاده می‌شود. کورکومین یکی از ترکیبات مهم با منشأ گیاهی می‌باشد که حتی داروی قدیمی برای درمان بسیاری از بیماری‌ها می‌باشد، به طوری که از زردچوبه در طب سنتی در برخی از کشورها مانند هند و ایران برای درمان بیماری‌های تنفسی، كبدی، سینوزیت، گوارشی، خشک شدن زخم و کاهش درد استفاده می‌شد.

سرطان، رشد خارج از کنترل بعضی از سلول‌های بدن می‌باشد که ممکن است به سایر قسمت‌های بدن نیز گسترش پیدا کند. علت اصلی این بیماری، جهش‌ها یا تغییرات DNA در سلول‌های بدن است. سرطان دومین علت مرگ و میر جهانی است. شایع‌ترین سرطان‌ها عبارتند از: ریه (2/09 میلیون مورد)، پستان (2/09 میلیون مورد)، کولورکتال (1/80 میلیون مورد)، پروستات (1/28 میلیون مورد)، سرطان پوست (غیر ملانوم) (1/04 میلیون مورد) و معده (1/03 میلیون مورد).

شایع‌ترین علل مرگ توسط سرطان عبارتند از سرطان‌های ریه (1/76 میلیون مرگ)، کولورکتال (862000 مرگ)، معده (783000 مرگ)، کبد (782000 مرگ و میر) و پستان (627000 مرگ). حدود یک‌سوم مرگ و میر ناشی از سرطان به علت 5 عامل عمده رفتاری و رژیم غذایی است: شاخص توده بدنی بالا، مصرف میوه و سبزی کم، عدم فعالیت فیزیکی، مصرف دخانیات و مصرف الکل. سالانه ۱۱۲ هزار نفر در کشور ایران به انواع سرطان مبتلا می‌شوند و این بیماری تا ۱۵ سال آینده علت ۸۰ درصد مرگ و میرها در ایران خواهد بود. سرطان در ایران رو به افزایش است. به طوری که به ازای هر ۱۰ هزار نفر در مردان ۱۷۷ نفر و در زنان به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر ۱۴۰نفر به این بیماری مبتلا هستند.

بیشتربخوانید:

اهمییت تغذیه سالم در کاهش خطر سرطان

مکانیسم‌های اثر کورکومین در مهار پاسخ‌های التهابی

کورکومین اثر ضد التهابی داشته و با تعداد زیادی از مولکول‌های مؤثر در پاسخ‌های التهابی تداخل دارد که می‌توان به کاهش فعالیت سیکلواکسیژناز 2 (COX2)، لیپواکسیژناز 2، آنزیم‌های نیتریک اکسیدسنتتاز، مهار تولید سیتوکین‌های التـهابی مانند نکروز تومـوری آلفا (α-TNF) و اینترلوکین‌ها و همچنین کاهش کینازهای مسیرهای سلولی اشاره کرد. کورکومین فعالیت فاکتـور هستـه‌ای کاپانی (kB-NF) و ژن‌های پیش التهابی را سرکوب می‌کند. kB-NF و سیکلواکسیژناز 2 نقش بسزایی در التهاب، تمایز و تکثیر سلولی و سرطانزایی دارند. کورکومین با مهار kB-NF و سیکلواکسیژناز 2 موجب مهار فرآیندهای التهابی و سرطانزایی می‌شود. کورکومین با به دام انداختن گونه‌های فعال اکسیژن مانند آنیون سوپراکسید، هیدروژن پراکساید و رادیکال نیتریت که توسط ماکروفاژها تولید می‌شوند نقش بسزایی در مقابله با التهاب دارد.

اثرات آنتی‌اکسیدانتی

فعالیت آنتی‌اکسیدانتی و جاروب رادیکال آزاد توسط کورکومین به دلیل ساختار شیمیایی  آن است. کورکومین دارای ساختار فنوکسی و پیوندهای دوگانه کونژوگه می‌باشد که می‌تواند رادیکال‌های آزاد مانند رادیکال هیدروکسیل را به خوبی به دام بیندازد و حذف نماید.

کورکومین علاوه بر حذف مستقیم رادیکال‌های آزاد، می‌تواند فعالیت آنزیم‌های داخل سلولی مانند سوپر اکسید دسموتاز، کاتالاز و گلوتاتیون پراکسیداز که نقش آنتی‌اکسیدانتی دارند را افزایش دهد.

 کورکومین با کمپلکس نمودن برخی از فلزات داخل سلولی مانند آهن و مس که نقش اکسیداتیو در داخل سلول دارند، می‌تواند نقش آنتی‌اکسیدانتی خود را ایفا کند. رادیکال‌های آزاد و محصولات سمی حاصل از استرس اکسیداتیو نقش بسزایی در ایجاد بسیاری از بیماری‌ها مانند سرطان، بیماری‌های قلبی، التهابی، دیابت و آلزایمر دارند و کورکومین با اثر آنتی‌اکسیدانتی موجب کاهش یا مهار آسیب ناشی از رادیکال‌های آزاد روی ماکرومولکول‌ های حیاتی داخل سلولی می‌شود و نقش بسزایی در پیشگیری از این بیماری‌ها دارد.

بیشتربخوانید:

ملاحظات تغذیه در درمان سرطان سینه

اثرات ضد سرطانی

مطالعات برون‌تنی نشان دادند که کورکومین در غلظت‌های خیلی کم موجب مهار رشد سلول‌های سرطانی می‌شود. کورکومین موجب القاء آپوپتوز (مرگ برنامه‌ریزی شده سلول) و مهار تکثیر سلول‌های سرطانی می‌شود. این مرگ سلولی با تکه‌تکه شدن DNA و توقف چرخه سلولی در فازهای سنتز Mو G2 اتفاق می‌افتد. القاء آپوپتوز سلول سرطانی توسط کورکومین به دلیل آزادسازی سیتوکروم C، تولید گونه‌های فعال اکسیژن و تأثیر روی پروتئین p53 می‌باشد و همچنین سیگنال‌های داخل سلولی که مسئول آسیب DNA و توقف رشد سلولی هستند را فعال می‌کند.

کورکومین در پیشگیری از سرطان

مطالعات متعدد سلولی و پیش بالینی نشان دادند که کورکومین با مهار رادیکال‌های آزاد و گونه‌های فعال اکسیژن موجب مهار آسیب‌های DNA ناشی از عوامل اکسیداتیو مانند پرتوهای یونیزان می‌شود.

در مطالعات نشان داده شد که تیمار لنفوسیت‌های خونی انسان با کورکومین، میزان آسیب ژنتیکی ناشی از ید رادیواکتیو- 131 را به طور قابل توجهی کاهش می‌دهد (kappaB-NF) نقش بسزایی در ایجاد تشکیل نیتریک اکسایدسنتتاز و استرس اکسیداتیو دارد و موجب شروع سرطان می‌شود و کورکومین با مهار آن موجب سرکوب نمودن شروع روند سرطان می‌شود. کورکومین روی آنزیم‌های فاز p450 Cytochrome کبدی که در اکسیداسیون و سمیت‌زدایی مواد سمی نقش دارد، مؤثر است، به طوری که کورکومین آنزیم enzymes I Phase را مهار می‌کند که این آنزیم در ایجاد متابولیت‌های سمی و کارسینوژن نقش دارد. همچنین کورکومین آنزیم enzymes II Phase را فعال می‌کند که این آنزیم نقش سمیت‌زدایی متابولیت‌های سمی را دارد. کورکومین با مهار و فعال‌سازی این دو آنزیم نقش ضد آغازی در شروع تومور در سلول دارد.

مصرف کورکومین همراه با شیمی‌درمانی و رادیوتراپی

 شیمی‌درمانی و رادیوتراپی دو روش موثر برای درمان سرطان هستند و امروزه از این دو روش برای از بین بردن سلول‌های سرطانی و افزایش بقای بیماران به طور گسترده استفاده می‌شود. هرچند این دو روش برای بسیاری از سرطان‌ها کارآمد هستند، ولی دو محدودیت عمده دارد؛ اولا تأثیر کم درمانی برای برخی از سرطان‌ها یا اصطلاحا مقاومت برخی تومورها به این دو روش و ثانیا عوارض جانبی ناشی از رادیوتراپی و شیمی‌درمانی در بیماران می‌باشد به طوری که بیماران سرطانی تحت درمان با این دو روش از عوارض جانبی شدید رنج برده و در برخی موارد عوارض جانبی موجب عدم ادامه درمان بیماران می‌شود. در این راستا مکمل‌هایی که همراه با این دو روش درمانی به بیماران تجویز شود و عوارض جانبی را کاهش دهد بدون اینکه کارآیی درمان را کاهش دهند بسیار ارزشمند می‌باشد. پرتوهای یونیزان با تولید رادیکال‌های آزاد در سلول‌های سالم، موجب ایجاد عوارض سوء می‌شوند. از طرف دیگر فرآورده‌های گیاهی با به دام‌اندازی مستقیم رادیکال‌های آزاد یا افزایش آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانتی در داخل سلول، اثر حفاظتی در رادیوتراپی ایجاد می‌کننـد. مطالعات بالینی متعددی تاثیر کورکومین را در بیماران سرطانی تحت رادیوتراپی و شیمی‌درمانی مورد بررسی قرار دادند که نتایج برخی از این تحقیقات امیدوار‌کننده می‌باشد.

در یک مطالعه بالینی، اثر محافظتی مکمل کورکومین در مقابل عوارض رادیوتراپی در بیماران مبتلا به سرطان پروستات مورد بررسی قرار گرفت. 40 بیماری که از لحاظ هیستوپاتولوژی، به آدنوکارسینومای پروستات تایید شده مبتلا بودند، به صورت تصادفی در دو گروه شاهد و گروه مورد (کورکومین) قرارگرفتند. گروه مورد، 3 گرم کورکومین روزانه، یک هفته قبل از رادیوتراپی دریافت کردند که تا آخر دوره درمان رادیوتراپی ادامه داشت. نتایج این مطالعه نشان داد که در بیمارانی که تحت درمان با کورکومین بودند نشانه‌های ناشی از مشکلات ادراری مانند تعداد دفع ادرار شبانه، نیاز شدید به توالت و خواب نامناسب به دلیل مشکلات ادراری شبانه نسبت به گروه کنترل، خفیف‌تر بود، اما مشکلات گوارشی و دیگر مشکلات ناشی از رادیوتراپی تفاوتی نداشت. در سال 2014، تاثیر کورکومین در کاهش عوارض جانبی ناشی از شیمی‌درمانی و رادیوتراپی در بیماران مبتلا به سرطان‌های کولون، رکتوم، کبد، کلیه، معده، ریه و تخمدان مورد بررسی قرار گرفت. 80 بیمار در تحت شیمی‌درمانی و 80 بیمار تحت رادیوتراپی قرار داشتند.

بیشتر بخوانید:

جلوگیری از سرطان سینه با این مواد غذایی

گروه مورد، کورکومین را به صورت روزانه یک قرص تجاری 500 میلی‌گرم همراه با 200 میلی‌گرم لسیتین سویا، بین هفته‌های 4 و 16 پس از جراحی به مدت 60 روز دریافت کردند. در بیماران تحت شیمی‌درمانی، در گروه کورکومین شیوع عوارض جانبی مانند تهوع، استفراغ، اسهال، یبوست، عفونت، نوتروپنی، سمیت قلبی، سمیت گوش، کاهش وزن و همچنین مصرف داروهای معمول مورد نیاز برای عوارض جانبی از لحاظ آماری کمتر از گروه کنترل بود. در بیماران تحت رادیوتراپی، در گروه کورکومین نیز شیوع عوارض جانبی مانند ضایعات پوستی، زخم‌های دهان و حلق، مشکلات بلع، تهوع، استفراغ، خستگی، ضعف و داروهای معمول مورد نیاز برای عوارض جانبی از لحاظ آماری کمتر از گروه کنترل بود. هرچند دوز کورکومین در این مطالعه کم بود، ولی همراهی کورکومین با لستین موجب مشاهده اثرات حافظتی شده است که احتمالا لستین جذب خوراکی کورکومین را افزایش داده است. در بیماران مبتلا به سرطان پانکراس مقاوم به درمان با جیمسیتابین میانگین بقا در بیماران 70 روز می‌باشد. در مطالعه‌ای در ژاپن کورکومین همراه با جیمسیتابین در 21 بیمار با سرطان پانکراس مقاوم به درمان بررسی شد. میانگین بقا در بیماران 161 روز مشاهده شد که نتایج امیدبخش می‌باشد. دوز تجویزی کورکومین 8 گرم در روز بود. عوارض پوستی ناشی از رادیوتراپی در بیش از 95 درصد از بیماران مبتلا به سرطان سینه که تحت رادیوتراپی قرار می‌گیرند، مشاهده می‌شود که به دلیل ویژگی رشد و تکثیر زیاد سلول‌های پوست می‌باشد که منجر می‌شود این بافت پوششی به اشعه حساس باشد.

فرآورده‌های طبیعی می‌توانند در این زمینه اثر محافظتی روی پوست داشته باشند. در مطالعه کارآزمایی بالینی در سال 2013 در آمریکا اثر محافظتی کورکومین در برابر عوارض پوستی ناشی از رادیوتراپی بررسی شد. 16 بیمار در گروه کنترل (پلاسبو) و 14 بیمار در گروه مورد (کورکومین) در مطالعه کنترل شده تصادفی شرکت کردند. گروه مورد، کورکومین را با دوز 6 گرم در روز در سه دوز منقسم به مدت 7 روز و تکرار آن در سیکل‌های بعدی تا انتهای درمان دریافت کردند. عوارض پوستی مانند شدت درماتیت (التهاب پوست) و همچنین قرمزی با درجه‌بندی از کم (امتیاز 1) تا شدید (امتیاز 4) مورد ارزیابی قرارگرفت. کورکومین به طور قابل توجهی شدت درماتیت و پوست‌اندازی (Desquamation) را کاهش داد، ولی کاهش قرمزی و درد پوست مشاهده نشد. کورکومین در این دوز و رژیم‌درمانی به خوبی در بیماران تحمل شد. تعداد کم نمونه و تعداد زیاد کپسول خوراکی محدودیت مطالعه بود (29).

 در مطالعه مشابه در ایران، 40 بیمار مبتلا به سرطان سینه در دو گروه مورد (کورکومین) در دوز 6 گرم در روز در سه دوز منقسم تا پایان رادیوتراپی و گروه کنترل (پلاسبو) قرار گرفتند. در پایان هر هفته از پرتودرمانی، بروز و شدت درماتیت بررسی و علائم بیماران دو گروه بررسی گردید. میانگین شدت درماتیت حاد در گروه کورکومین کمتر از گروه پلاسبو بود (30).

نتیجه‌گیری

با توجه به اینکه عوارض سمی خاصی از این فرآورده طبیعی (کورکومین) گزارش نشده است، مصرف این فرآورده به عنوان مکمل دارویی در رژیم‌های درمانی در بیماران سرطانی مورد توجه است، البته جذب کم خوراکی کورکومین یکی از محدودیت‌های عمده می‌باشد و موجب می‌شود که این فرآورده در دوزهای بالایی مصرف شود که باعث عدم همکاری بیمار می‌شود. در صورتی که روش‌های نوین فرمولاسیون دارویی موجب بهبود جذب خوراکی کورکومین شود مصرف آن در بیماران سرطانی و سایر بیماری‌ها نیز افزایش خواهد یافت. مطالعات انجام شده نشان دادند که مصرف کورکومین موجب کاهش عوارض سوء شیمی‌درمانی و یا رادیوتراپی می‌شود که می‌تواند کیفیت زندگی بیماران را بهبود دهد، البته مطالعات مناسبی در خصوص اثر حفاظت پرتوی کورکومین در پیشگیری از عوارض پوستی ناشی از رادیوتراپی در بیماران انجام شد که نتایج امیدوار‌کننده‌ای را به دنبال داشت. اکثر محققان در مطالعات‌شان اظهار داشتند که کورکومین در پیشگیری و درمان سرطان و همچنین کاهش عوارض سوء ناشی از شیمی‌درمانی مؤثر است، ولی نیازمند مطالعات تصادفی کنترل شده با پلاسبو و با تعداد بیشتر بیماران است تا تأثیر کورکومین را در همراهی با شیمی‌درمانی و یا رادیوتراپی نشان دهد.