دكتر سیدضیاءالدین مظهری؛ متخصص تغذیه و رژیم درمانی
افزایش تعداد و حجم سلولهای چربی
افزایش تعداد سلولهای چربی (هایپرپلازی) كه در دوران كودكی به‌علت وادار نمودن كودك به مصرف غذای اضافی رخ می‌دهد و در 2-3 سالگی كودك به اوج سرعت‌گیری خود می‌رسد و تعداد سلولهای چربی را در كودكان پرخور و یا وادار شده به پرخوری تا 3 برابر تعداد سلولهای چربی كودكان با وزن طبیعی افزایش می‌دهد.
بعضی از دانشوران محقق اعلام كرده‌اند كه در بدن یك انسان با وزن متعادل و متناسب با سن و قد، در حدود 30 میلیارد سلول چربی وجود دارد. در افراد با اضافه وزن این تعداد به صد میلیارد بالغ می‌گردد و در آنهایی كه از مرز اضافه وزن فراتر رفته و به درجات مختلفی از چاقی تغییر فرم داده‌اند.
این تعداد به 270 میلیارد بالغ می‌گردد و طبیعتا افزایش و انباشتگی این تعداد سلول مشابه بمب‌های ساعتی می‌باشد كه گاهی با عملكرد نابجا و نابهنگام خود، بیماری‌های جدید، متنوع و رنگارنگی را زمینه‌سازی می‌نمایند و یا تاثیرات عوامل محیطی را بسیار شدت می‌بخشند.
متاسفانه سلولهای افزوده‌شده ذخیره‌كننده چربی در سرتاسر عمر باقی می‌مانند و بعد از اتمام دوران تقسیم سلولی و رشد، افزایش یافتن تعداد سلولهای بدن متوقف‌شده، ولی حجم انباشتگی چربی در هر سلول تا دویست برابر افزایش‌پذیر می‌باشد كه خود تهدید جدی برای حفظ تناسب اندام تلقی می‌گردد.
اختلالات متابولیكی و غدد درون‌ریز
تغییرات حاصل در عملكرد غدد درون‌ریز (یعنی كم‌كاری و یا پركاری آنها) تحت هر عاملی منجر به عدم تعادل سوخت و ساز و هدایت چرخه‌های زیست شیمیایی بدن در قبال شكستن و پیوستن مواد مغذی و انرژی دریافتی از طریق تغذیه روزمره می‌شوند. به‌طور مثال به چند مورد از این تغییرات در قبال بعضی از غدد اشاره می‌گردد:
الف- برداشتن بیضه‌ها یا تخمدان و یا نارسایی آنها زمینه‌ساز چاقی می‌باشد. خانم‌هایی كه دارای تخمدان پلی‌كیستیك می‌باشند یا به‌علل ناشناخته‌ای به كم‌كاری یا از كار افتادگی تخمدان‌ها دچار گردیده‌اند، علاوه بر ابتلا به پرمویی یا نامرتبی سیكل ماهیانه و یا قطع كامل آن توأم با كاهش احساس میل جنسی، بسیار دم‌دمی‌مزاج و تحریك‌پذیر نیز می‌گردند.
ب- كم‌كاری تیروئید در هر دو جنس اغلب با افزایش میل به خوابیدن و دراز كشیدن، بی‌میلی شدید به تحرك بدنی و فعالیت‌های روزمره، بی‌حوصلگی و كم‌نشاطی دایمی، خشكی پوست و انباشتگی آب میان‌بافتی موجبات اضافه وزن را به میزان 10- 5 كیلوگرم فراهم می‌سازد؛ لذا تشخیص به‌موقع و رفع و درمان این رویداد از فراخوانی عوارض بعدی جلوگیری خواهد نمود.
ج-كاهش سطح تولید هورمون رشد، كم‌كاری غده هیپوفیز، سطوح غیرمتعادل هورمون گرلین (ghrelin)، ضایعات وارده بر هیپوتالاموس (كه كنترل‌كننده احساس سیری و گرسنگی می‌باشد) و غدد فوق كلیوی و لوزالمعده یا پانكراس و غیره، تغییرات مختلف و تحولات متفاوتی را موجب می‌شود و به روند چاقی و اضافه وزن سرعت می‌بخشد و قبل از هر اقدامی در جهت كاهش دادن اضافه وزن و انواع چاقی‌های به وجود آمده، باید این نارسایی‌ها تشخیص و برطرف گردد.
تئوری جدید
تئوری جدیدی ارائه شده كه در مورد سلولهای بافت چربی اظهار می‌دارد كه سلولهای چربی مثل سایر سلولهای بدن عمر مشخصی ندارند و اصولاً آنها زندگی را كماكان ادامه می‌دهند. این سلول‌ها تحت تأثیر كاهش دریافت انرژی به هر شكل و صورتی، بر علیه انباشتگی جزئی خود تا حد معینی ادامه می‌دهند، ولی كماكان منتظر فرصت باقی می‌مانند تا انرژی مازاد بر نیاز فرد به هر صورتی (در قالب قند، پروتئین و چربی) و به هر دلیلی افزون‌تر گردد تا فعالانه به انباشت مجدد خود اقدام نمایند.
از همه این موضوعات غم‌آورتر توان سلولهای بافت‌های چربی در افزایش تعداد جدید سلولهای چربی می‌باشد، چرا كه وقتی توان انباشت و متراكم‌سازی سلول‌ها به پایان می‌رسد، بدن افراد چاق دستور ساخت سلولهای چربی جدیدی را دریافت می‌دارد، در صورتی كه با كاستن از میزان دریافت انرژی، سلولهای چربی ذخایر انباشته‌شده خود را تا حد مشخصی به صورت اسیدهای چرب آزاد در جریان خون رها می‌سازند و در نقطه معینی (set point)، از تخلیه ذخایر باقیمانده خود جلوگیری كرده و منتظر فرصت می‌مانند تا مجدداً به انباشتگی قبلی خود برسند (یویوافكت و چاقی و لاغری‌های متناوب).
به‌طور قطع و یقین بروز چاقی و اضافه وزن، صرفاً ناشی از فزونی دریافت انرژی نسبت به میزان مصرف انرژی نیست. در سطور گذشته به تعدادی از فاكتورهای تاثیرگذار اشاره اجمالی نمودیم، ولی اگر بخواهیم تمامی این عوامل را برشماریم، فرصت كافی در اختیار نخواهیم داشت تا قادر به جلب توجه وافی شما به شناخت تمامی آنها باشیم، لذا به همین چند مورد بسنده كرده و به ادامه مطلب خود می‌پردازم.
اضافه وزن و چاقی‌های چندین علتی
اگر پذیرفته باشید كه افزایش وزن و چاقی‌ها چندین علتی بوده و هر فردی دنیایی متفاوت از نظر ژنتیكی و اقلیمی با دیگر افراد چاق دارد، قبول خواهید فرمود كه همه چاقی‌ها را فقط با روش كاهش میزان انرژی نمی‌توان با اطمینان و بدون هیچ عارضه به‌تدریج لاغر كرد و خطرات عدیده چاقی را از این عزیزان دور نمود، چه بسا تبعیت كوركورانه از یك توصیه غیرعلمی و من‌درآوردی و به‌ظاهر جادویی به‌جای جان‌بخشی، با ایجاد انواع بیماری‌های جدید احتمال جان‌ستانی پیدا می‌نماید، لذا توصیه و تاكید ما به شما همراهان گرانقدرمان این است:
الف: تشخیص نوع و علت چاقی
ب: انجام آزمایش كامل خون و ادرار جهت تعیین پارامترهای بیوشیمیایی و آنزیم‌های مختلف غدد درون‌ریز مثلاً تیرویید، كبد، لوزالمعده و غیره.
ج- وضعیت الكترولیت‌ها و نسبت كلسیم به فسفرخون و سایر پارامترهای مربوط به تراكم استخوان‌ها.
د- میزان آهن سرم، TIBC، فریتین و همچنین CBC و پروفایل چربی‌ها، كراتینین، اوره و اسیداوریك. به‌طور خلاصه قبل از تحلیل و برآورد آزمایش خون و ادرار اجرای هیچ رژیم غذایی كاهش وزن توصیه نمی‌شود.
