لیکوپن و اثرات آن بر سلامتی
لیکوپن متعلق به گروه کاروتنوئیدها و عامل اصلی رنگ قرمز روشن در برخی مواد غذایی خاص مانند گوجه فرنگی، هندوانه و گریپ فروت صورتی است. اهمیت این ماده به دلیل خواص آنتی‌اکسیدانی و پیشگیری از سرطان می‌باشد. این رنگدانه قرمز محلول در چربی، در گیاهان و میکروارگانیسم‌ها وجود دارد و جهت محافظت این موجودات در مقابل اثرات سمی رادیکال‌های آزاد و نور مورد استفاده قرار می‌گیرد. لیکوپن نوعی کاروتینوئید است كه در سرم، کبد، غدد فوق کلیوی، ریه، پروستات، روده بزرگ، پوست و در سطوحی بالاتر از سایر کاروتنوئیدها یافت می‌شود. لیکوپن برای بدن انسان ضروری نیست، اما مطمئنا می‌تواند در مبارزه با تعدادی از بیماری‌ها به بدن کمک کند. پزشکان استفاده از لیکوپن را به عنوان روشی برای پیشگیری در برابر انواع مختلفی از سرطانها پیشنهاد می‌کنند.
منابع غذایی لیکوپن
از منابع عمده لیکوپن می‌توان به گوجه فرنگی، گریپ فروت (صورتی)، هندوانه و پاپایا اشاره کرد. فرآورده‌های گوجه فرنگی، از جمله سس گوجه فرنگی، آب گوجه فرنگی و سس پیتزا، غنی‌ترین منابع لیکوپن در رژیم غذایی هستند.محصولات فرآوری شده گوجه فرنگی (مانند گوجه فرنگی کنسرو شده و سس گوجه فرنگی) حاوی لیکوپن بیشتری نسبت به گوجه فرنگی خام می‌باشند، زیرا فرایند حرارتی منجر به شکست دیواره سلولی و آزادشدن آنها و نیز افزایش غلظت کاروتنوئیدها می‌شود.
مزایای لیکوپن
لیکوپن به عنوان یک آنتی‌اکسیدان قوی، به خنثی کردن رادیکال‌های آزاد مضر که در سرطان، بیماری‌های قلبی، دژنراسیون ماکولا و دیگر بیماری‌های مرتبط با افزایش سن نقش دارند، کمک می‌کند. شواهدی از نقش این کاروتنوئید در پیشگیری از ابتلا به سرطان پروستات، ریه و معده، لوزالمعده، روده بزرگ، راست روده، مری، دهان، سینه و دهانه رحم وجود دارد. لیکوپن به‌طور کلی ایمن و غیر سمی بوده و مصرف آن معمولا بدون عوارض جانبی است. شواهد علمی برای استفاده از لیکوپن در دوران بارداری در دسترس نیست، اما هیچ عوارض جانبی در ارتباط با مصرف غذاهای حاوی لیکوپن در دوران بارداری منتشر نشده است. مهم‌ترین اثرات لیکوپن روی سلامتی عبارتند از:
1)پیشگیری از سرطان، خصوصا سرطان پروستات و دهان
2) پیشگیری از پیری پوست
3) کنترل مشکلاتی از قبیل دیابت و مشکلات قلبی عروقی
4) احتمال پیشگیری از پوکی استخوان
5) مقابله با مشکلات باروری در مردان
نتیجه‌گیری
مطالعات نشان می‌دهند که مصرف روزانه 600-400 گرم سبزی و میوه می‌تواند موجب کاهش خطر ابتلا به سرطان شود. سطوح سرمی لیکوپن و سایر کاروتنوئیدها با کاهش خطر سرطان ریه، حتی در افراد سیگاری، همراه بوده است. مصرف 500 گرم میوه و سبزی در روز می‌تواند منجر به تغییرات معنی‌داری در سطوح مارکرهای بیوشیمیایی، مانند اسید فولیک و هموسیستئین شود و با پیشگیری از بیماری‌هایی مانند بیماری‌های قلبی- عروقی، دیابت، فشار خون و احتمالاً سرطان و بیماری‌های دیگر، به سلامتی كمك كند.
موارد درمانیلیکوپن و سرطان: پزشکان معتقدند که نتایج مثبت رژیم غذایی حاوی لیکوپن بالا، به دلیل خواص آنتی‌اکسیدانی آن است. سلول‌های سرطانی زمانی گسترش می‌یابند که در معرض رادیکال‌های آزاد قرار گیرند. لیکوپن به عنوان یک خط دفاعی موجب حذف رادیکال‌های آزاد شده و از برخی سرطانها و بیماری‌های مرتبط با دژنراسیون سلولی پیشگیری می‌کند. به نظر می‌رسد این ماده روی سرطان پروستات و سینه موثر باشد.
لیکوپن و بیماری‌های قلبی- عروقی: این آنتی‌اکسیدان می‌تواند موجب کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی شود. همچنین سطوح کلسترول بد را کاهش می‌دهد.
لیکوپن و سلامت پوست: انسان هر روزبا اشعه مضر ماوراء بنفش مواجه می‌شود وسلول‌های پوستی مدام در معرض تابش نور خورشید و آلاینده‌های مضر هستند كه لیکوپن می‌تواند این آسیب‌ها را کاهش دهد. بسیاری از دانشمندان و پزشکان یک رژیم غذایی سرشار از سس گوجه فرنگی و محصولات گوجه فرنگی پخته شده را توصیه می‌کنند.
پیشگیری از دژنراسیون ماکولای وابسته به سن: بر اساس مطالعات آزمایشگاهی، خواص آنتی اکسیدانی لیکوپن می‌تواند یک درمان پیشگیرانه برای بیماری دژنراسیون وابسته به سن ماکولا باشد؛ اما در این زمینه به تحقیقات بیشتری نیاز است.
تصلب شرائین و کلسترول بالا: پژوهش‌ها نشان داده است که لیکوپن به دلیل خواص آنتی اکسیدانی برای افراد مبتلا به آترواسکلروز یا کلسترول بالا مفید است.
ناباروری: بر اساس یک مطالعه اولیه، به نظر می‌رسد لیکوپن می‌تواند در درمان ناباروری ایدیوپاتیک در مردان موثر باشد.
پیشگیری از سرطان روده بزرگ: مطالعات متعددی برای بررسی اینکه آیا مصرف گوجه فرنگی یا محصولات آن در پیشگیری از سرطان‌های دستگاه گوارش از جمله دهان، حلق، مری، معده، روده بزرگ و راست روده نقش دارد، انجام شده كه نتایج این مطالعات متناقض بوده است؛ به این معنا كه برخی مطالعات تأثیرات قابل ملاحظه‌ای را گزارش کردند و برخی دیگر هیچ اثر قابل ملاحظه‌ای را نشان ندادند.
فشار خون حاملگی (پره‌اکلامپسی): بر اساس یک مطالعه اولیه، لیکوپن ممكن است گسترش پره‌اکلامپسی و عقب‌ماندگی رشد داخل رحمی را در زنانی که برای اولین بار حامله شده‌اند، کاهش دهد.
پیشگیری از سرطان ریه و پروستات: تعداد زیادی از مطالعات جمعیتی بزرگ، کاهش خطر ابتلا به سرطان‌های ریه و پروستات را در افرادی که به طور منظم از گوجه فرنگی استفاده می‌کردند، نشان دادند.
محافظت در برابر آفتاب: لیکوپن در ترکیب با دیگر آنتی‌اکسیدان‌ها، مانند بتا کاروتن، ویتامین C، ویتامین E، سلنیوم و پروآنتوسیانیدین‌ها می‌تواند در کاهش سوزش ناشی از آفتاب موثر باشد. اثرات محافظتی در برابراشعه ماوراء بنفش، در مطالعات محدود و کوتاه‌مدت مشخص شده است.
تحریک سیستم ایمنی: احتمال می‌رود که لیکوپن و سایر کاروتنوئیدها، مانند بتا کاروتن، سیستم ایمنی را تحریک کنند.
