دکتررضا امانی؛ دانشیار و مدیر گروه آموزشی تغذیه دانشگاه جندی شاپور
زنان تشکیل دهنده نیمی از جمعیت جهان هستند و میتوان گفت سعادت جامعه با سلامت زنان گره خورده است. تأثیر سلامت زنان بر تندرستی نسل آینده از جمله عللی است که بر اهمیت حفظ سلامت و بهداشت آنان تأکید دارد. امروزه سرطان پستان مهمترین عامل تهدید کننده سلامت زنان است، زیرا شایعترین نوع سرطان بوده و پس از سرطان ریه، دومین عامل مرگ و میر ناشی از سرطان در میان آنان محسوب میشود.
سالانه صد و هشتاد هزار زن در آمریکا به سرطان سینه مبتلا میشوند و شیوع آن 30 درصد میباشد. در ایران نیز سرطان پستان یکی از سرطان‌های شایع بوده است که بیشترین شیوع آن بر اساس محل سکونت به استان چهار محال بختیاری و کمترین شیوع در استان سیستان و بلوچستان اختصاص دارد. بر اساس شواهد اپیدمیولوژیک، شیوع سرطان پستان در نواحی مختلف متفاوت است و به عوامل مختلفی از جمله وضعیت مهاجرت، تغییر الگوی اقتصادی، اجتماعی و رفتاری بستگی دارد که نشان دهنده تأثیر عوامل زمینهساز محیطی در بروز سرطان پستان است.
به عنوان نمونه، میزان بروز آن در زنان چینی ساکن آمریکا در مقایسه با زنان چینی ساکن سنگاپور و هنگ کنگ دو برابر بیشتر است. همچنین در کشورهای آسیایی نظیر ژاپن، سنگاپور و نواحی شهر نشین چین که قبلاً شیوع این بیماری پایین بوده است، همزمان با تغییر الگوی اقتصادی، رفتاری و اجتماعی به سمت الگوی غربی، شیوع آن رو به افزایش است، به گونهای که فاصله جهانی در مورد شیوع سرطان پستان از سال 1970 رو به کاهش بوده است.
عوامل خطر مربوط به این بیماری را میتوان در دو گروه غیر قابل تغییر و قابل تغییر بیان نمود:
گروه اول (عوامل غیر قابل تغییر)
1- جنس: جنسیت زن مهمترین عامل خطرساز ابتلا به سرطان پستان است. به طوری که سرطان پستان در زنان صد برابر شایعتر از مردان میباشد.
2- سن: با افزایش سن، شیوع سرطان پستان بیشتر میشود و به طور کلی در دو گروه سنی، حداکثر شیوع را دارد: حدود 20 درصد موارد در گروه سنی 49-45 سال و قریب به 75 درصد آن در گروه سنی 75-65 سال رخ میدهد.
3- نژاد: بروز این بیماری در نژاد سفید پوست بیشتر از نژاد سیاه است.
4- عوامل ژنتیکی و تاریخچه فامیلی : اين عامل به سوابق خانوادگی بر میگردد.
1-4- وجود سرطان پستان در مادر یا خواهر به ویژه در سنين زیر 40 سال؛
2-4- ابتلای دو یا چند تن از افراد خانواده که حداقل یکی از آنها زیر 50 سال باشد؛
3-4- ابتلای چندین نفر از افراد فامیل به یکی از سرطان‌های پستان، تخمدان یا روده بزرگ.
5- عوامل مرتبط با جنبههای ژینوکلوژیکی (جنبه‌هاي فيزيولوژي زنان) یا اندوکرینولوژیکی (غدد درون‌ريز): که از مهمترین عوامل خطرساز به شمار میروند.
در واقع قاعدگی زودرس و یا یائسگی دیررس، با افزایش تعداد چرخههای تولید مثل و قرار دادن فرد در معرض تماس با آثار تحریکی و سرطانزایی هورمونهای تخمدان، منجر به افزایش 50-30 درصدی خطر ابتلا به سرطان میشود. همچنین بارداری در سنین بالای 30 سالگی، شانس ابتلا به اين بيماري را تا 2 برابر افزایش میدهد.
گروه دوم ( عوامل قابل تغییر):
1- چاقی شکمی: چاقی شكمي به ویژه پس از یائسگی به علت مواجه شدن بیشتر بدن با آثار تحریکی هورمونهای تخمدانی، شانس وقوع سرطان را تا 40 درصد افزایش میدهد، زیرا پس از یائسگی تنها منبع تولید هورمونهای تخمدانی بافت چربی بدن است که به صورت چاقی شکمی ظاهر میشود. اما اضافه وزن در سنین قبل از یائسگی، نه تنها خطر ابتلا به سرطان پستان را افزایش نمیدهد، بلکه ممکن است آن را حدود 20‑10 درصد پایین آورد، زیرا اضافه وزن درسنین قبل از یائسگی سبب کاهش سطوح خونی هورمونهای تخمدانی میشود.
2- کم تحرکی: در این خصوص تحقیقات نشان میدهند که بیشترین تأثیر فعالیتهای فیزیکی بر کاهش خطر سرطان پستان در زنان لاغری که بیشتر از 4 ساعت در هفته ورزش میکنند، دیده میشود.
3- شیردهی: براساس تحقیقات صورت گرفته در چین نشان داده شده که کاهش قابل توجه خطر سرطان پستان در زنانی که فرزندان خود را به مدت 2 سال شیر دادهاند، وجود دارد.
4- درمان با هورمون پس از یائسگی: این هورمون‌ها به علت آثار تحریکی بر بافت پستان، میتوانند شانس بروز سرطان پستان را افزایش دهند.
5- مصرف قرصهای ضد بارداری خوراکی: مصرف اين قرص‌ها موجب میشود خطر وقوع سرطان پستان، حتی 10 سال پس از قطع قرص هم در این زنان بالاتر باشد.
6- شانس ایجاد سرطان پستان در زنانی که از وضعیت اجتماعی – اقتصادی پایین‌تری برخوردارند، 25 درصد بالاتر است.
7- سيگار: در مورد ارتباط کشیدن سیگار با بروز سرطان پستان نیز مطالعات زیادی انجام شده که نشان میدهند سیگار میتواند با تأثیر بر هورمونهای جنسی زنانه، احتمال ابتلا به سرطان پستان را افزایش دهد.
