دكتر رامتین مهدیزاده؛ پزشك و مشاور انجمن دیابت ایران
امرزوه، بیماری دیابت در جهان با سرعت بالایی گسترش یافته و می‌توان گفت بیش از 300 میلیون نفر در جهان به بیماری دیابت مبتلا هستند که در صد بالایی از این افراد در قاره آسیا زندگی می‌کنند. پیش بینی می‌شود این رقم در سال 2035 به دو برابر افزایش یابد و سرعت افزایش مبتلایان به دیابت در طی 20 سال آینده در قاره آسیا 96 درصد پیش بینی شده است. با توجه به این موضوع، می‌توان گفت که ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی خود در قاره آسیا می‌تواند درصد بالایی از این افراد را در آینده‌ای نه چندان دور شامل شود. قابل ذکر است که دیابت نوع یک کمتر از 10 درصد بیماران دیابتی را شامل می‌شود. به همین دلیل، تغییر شیوه زندگی و اصلاح عادت‌های غلط غذایی و همچنین فعالیت مداوم روزانه و کنترل قند خون، می‌توانند به کنترل بهتر این بیماری در آینده کمک کنند. در این بین کنترل قند خون و میزان هموگلوبین A1c از اهمیت بالایی برخوردار هستند، چرا که دیابت می‌تواند بیماری خاموش نیز باشد یعنی بدون علایم مشخص، پیشرفت کند و زمانی فرد متوجه بیماری خود شود که زمان زیادی برای کنترل از دست داده است.
چگونه می‌توان دیابت خود را كنترل كرد؟
رعایت برنامه غذایی درست، فعالیت بدنی منظم و کنترل وزن، راه‌های کنترل بیماری دیابت هستند. نگهداری وزن در میزان طبیعی به كنترل چربی‌های خون و كاهش فشار خون نیز كمك می‌كند.كنترل قندخون= فعالیت بدنی منظم+ برنامه غذایی درست. برنامه غذایی درست، در واقع برنامه غذایی است که تنوع، تعادل و تناسب داشته باشد که این موارد در قالب هرم غذایی گنجانده شده است. برنامه غذایی روزانه شما باید تمام گروه‌های غذایی را داشته باشد تا بتوانید تمام مواد مغذی و ویتامین‌های خود را تامین کنید. همچنین رژیم غذایی شما باید از نظر انرژی و درصد مواد مغذی متعادل و متناسب با نیازهای بدنی شما باشند چرا که به هم خوردن تعادل، چاقی و اضافه وزن را به دنبال دارد.
قند موجود در ترکیبات غذایی
در طبیعت 3 نوع قند خوراکی در قالب ساکارز (قند موجود در قند و شکر خوراکی)، فروکتوز (قند میوه) و لاکتوز (قند شیر) در ترکیبات غذایی وجود دارد. در بدن ترکیبات دو قندی فوق به گلوکز تبدیل می‌شوند که این متابولیسم در کبد انجام می‌شود و سپس به صورت گلوکز به خون وارد می‌شود که همان قندخون است.ساکارز و فروکتوز در مسیر متابولیسم توانایی افزایش تری‌گلیسیرید و چربی خون را دارند، لذا باید در مصرف این منابع محتاط بود. قند میوه چون همراه فیبر مصرف می‌شود می تواند قند خون را آرام تر از ساکارز افزایش دهد ولی اگر چند نوع میوه همزمان مصرف شود یا آب میوه به جای خود میوه مورد استفاده قرار گیرد، به دلیل افزایش مقدار قند، سریع‌تر جذب شده و قندخون را بالا می‌برد. به همین دلیل اصول مصرف میوه این است که به صورت تک و در میان وعده ها گنجانده شود. از این رو بارها مشاهده شده است که وقتی فرد دیابتی به جای مصرف شام، چند نوع میوه را مصرف می‌کند و از نظر خود، رژیم غذایی مناسبی دارد، بر خلاف تصور خود، قند ناشتای بالاتری دارد. قند میوه در مقادیر بالا چون سبب افزایش تری‌گلیسیرید و چربی خون می‌شود، می‌تواند سبب چاقی و اضافه وزن نیز باشد به همین دلیل در روز باید 2 تا 4 واحد از گروه میوه‌جات مصرف شود و نمی‌توان مصرف این گروه غذایی را آزاد گذاشت. در مورد ساکارز که قند موجود در قند و شکر است، باید گفت که باید از مصرف آن خودداری کرد چرا که پس از مصرف به دلیل عدم وجود فیبر، سریع هضم و جذب شده و قندخون را افزایش می‌دهد. بهتر است به جای قند ساده، از قند میوه مانند توت خشک و کشمش که حاوی فیبر هستند در مقدار کم استفاده شود تا کنترل قندخون راحت‌تر صورت گیرد. از طرف دیگر مواد غذایی دیگر مانند بستنی و شکلات و کیک‌ها که در تهیه آن‌ها از شکر استفاده می‌شود، باید محدود شوند و شکلات تلخ و بیسکویت‌های سبوسدار جایگزین شیرینی و کیک‌ها باشند.
انواع قندها
قندی که در منابع نشاسته‌ای مانند نان و برنج است از پیوند شیمیایی گلوکز حاصل می‌شود و پس از هضم به صورت گلوکز وارد خون می‌شود از این رو چون نیازی به متابولیسم قندی نیست سریع‌تر قندخون را افزایش می‌دهد. از طرف دیگر اگر این منابع از غلات کامل و سبوسدار انتخاب شوند، سرعت هضم و جذب کاهش می‌یابد و سبب می‌شود قند خون به سرعت بالا نرود.لاکتوز یا قند شیر، به دلیل همراه بودن با پروتئین و چربی شیر، دیرتر هضم شده و نمی‌تواند سریع سبب بالارفتن قند خون شود. اگر در بیمار دیابتی قندخون بعد از خوردن شیر افزایش یافت می‌توان از شیر بدون لاکتوز استفاده کرد یا در هر وعده مقدار کمتری مصرف شود به طور مثال یک لیوان شیر در روز می‌تواند در قالب دو وعده و هر وعده نصف لیوان شیر باشد.
نتیجه‌گیری
شیر و لبنیات و میوه‌جات و نان و غلات، در رژیم غذایی روزانه، تامین کننده ویتامین و املاح و انرژی مورد نیاز بدن ما هستند و نباید از رژیم غذایی به دلیل قند موجود در آن‌ها حذف شوند ولی می‌توان با رعایت مقدار و زمان مصرف، هم از مواد مغذی آن‌ها بهره‌مند شد هم قندخون را در بیماران دیابتی کنترل کرد. مواد قندی (نوشابه، شربت، مربا، شكر و عسل، آب‌نبات، شكلات) در رأس هرم مواد غذایی قرار دارند، بنابراین باید از این مواد به مقدار بسیار كم مصرف نمایید (تا حدامكان مصرف نكنید). این مواد سبب تولید انرژی در فرد می‌شود اما هیچ ماده مغذی به بدن نمی‌رسانند. بعضی از مواد قندی مثل كیك، دسرها و انواع شیرینی‌ها حاوی مقدار زیادی چربی نیز می‌باشند. مصرف كم این مواد نیز به كاهش وزن كمك می‌كند و قند خونتان را نیز كنترل می‌نماید.
