دکتر شهین یاراحمدی دکترای تخصصی غدد و متابولیسم
دیابت قندی یکی از شایع‌‌ترین بیماری‌های آندوکرین است. این بیماری یک سندرم اختلال متابولیکی همراه هیپرگلیسمی به علت کاهش یا عدم وجود ترشح انسولین و یا کاهش فعالیت بیولوژیکی انسولین و یا هر دو می‌باشد.
حدود سه میلیون ایرانی مبتلا به دیابت ملتیوس هستند. حدود 15-10 درصد از افراد دیابتی مبتلا به IDDM یا دیابت وابسته به انسولین هستند که معمولا قبل از چهل سالگی تشخیص داده میشوند و بیشتر بیماران به NIDDM یا دیابت غیروابسته به انسولین مبتلا می‌باشند که معمولا بعد از چهل سالگی تشخیص داده میشوند که این گروه معمولا با داروهای خوراکی کنترل میشوند، اما ممکن است تحت درمان با انسولین نیز قرار گیرند.
عوارض دیابت ممکن است حاد یا ویروسی باشند. عوارض حاد متابولیک دیابت علاوه بر هیپوگلیسمی، شامل کتواسیدوز دیابتی و کمای هیپراسولار غیرکتونیک است.
عوارض دیررس دیابت در بسیاری از ارگان‌ها، به خصوص چشم، کلیه، سیستم‌های عصبی، قلبی – عروقی، پوست و استخوان‌ها، مفاصل و... بروز می‌کند.
رتینوپاتی دیابتی عارضه دیرررس، شایع و مهم دیابت ملیتوس می‌باشد و می‌تواند موجب از کارافتادگی بیماران به دلیل کاهش بینایی شود که متعاقب آن آسیب اقتصادی و اجتماعی قابل توجهی به شخص و کل جامعه وارد می‌آید.
طول مدت تشخیص دیابت، کنترل قندخون، میزان فشار خون و میزان LDL سرم با وجود رتینوپاتی رابطه مستقیم و میزان HDL با وجود رتینوپاتی رابطه عکس دارد. میزان پروتئین ادرار 24 ساعته و سابقه بیماری‌های قلبی – عروقی، فشارخون و هیپرلیپیدمی با شدت رتینوپاتی رابطه مستقیم دارند.
هر چند اغلب بیماران با اختلال تست تحمل گلوکز هرگز دچار دیابت نمی‌شوند، ولی بیشتر از افراد طبیعی در معرض هیپرگلیسمی ناشتا یا دیابت قندی آشکار هستند. ثابت شده که عوارض بیماری ممکن است در افراد با دیابت بدون علامت و غیرقابل تشخیص، علیرغم فقدان هیپرگلیسمی ناشتا، ایجاد شود. این امر منجر به ارائه آزمایش تحمل گلوکز به منظور بیماریابی در مقیاس وسیع شده است.
شواهد بسیاری نشان می‌دهند که تشخیص دیابت با استفاده از آزمایش متداول تحمل به گلوکز خوراکی بیش از موارد واقعی است. این امر احتمالا به علت استرس‌های مختلفی است که باعث ایجاد یک پاسخ غیرطبیعی میشوند.
به نظر می‌رسد مکانیسم برانگیزنده ترشح اپی نفرین است. اپی نفرین ترشح انسولین را مهار و عمل آن را در بافت‌های هدف مختل می‌کند؛ بنابراین تولید کبدی گلوکز افزایش می‌یابد و ظرفیت لازم برای مصرف با گلوکز خارجی مختل می‌شود.
بیماری همراه، تغذیه ناکافی و استرس، به ایجاد پاسخ مثبت کاذب کمک می‌کند. در يك مطالعه اين رشد در ايران، 4/32 درصد بیماران مورد مطالعه مبتلا به ریتینوپاتی بودند که 2/47 درصد بیماران مبتلا به NPDR و 53 درصد مبتلا به PDR بودند.
در مطالعات قبلی در کشورهای دیگر شیوع رتینوپاتی دیابتی در بیماران دیابتی، 42 تا 47 درصد بوده است.
پایین‌تر بودن شیوع رتینوپاتی در مطالعه ما می‌تواند به علل زیر باشد
1- مقاومت ژنتیکی بیماران ایرانی نسبت به رتینوپاتی دیابتی
2- عدم مهارت چشم‌پزشکان یا عدم دقت ایشان در تشخیص رتینوپاتی دیابتی
3- مراجعه بیمارانی که کمتر دچار رتینوپاتی دیابتی بوده‌اند، به طور تصادفی به کلینیک دیابت
در مطالعات انجام‌شده 8/82 درصد بیماران مبتلا به PDR و 8/78 درصد بیمارانی که مبتلا به NPDR بودند، فشارخون بالاتر از 90/140 میلی‌متر جیوه داشتند. که مشابه مطالعات قبلی در کشورهای دیگر است.
4/72 درصد بیماران مبتلا به PDR و 3/27 درصد مبتلایان به NPDR پروتئین ادرار 24 ساعته بیشتر از 100 میلی‌گرم در دسی‌لیتر داشتند. یعنی بیشتر افراد مبتلا به PDR، مبتلا به میکروآلبومینوری هم بودند که با مطالعات انجام‌شده در دیگر کشورها تفاوتی ندارد.
(Lee-KU etal, 1995, Kordonoun – o et al, 1996) همچنین بیشتر بیماران مبتلا به PDR سابقه‌ای از بیماری‌های ایسکمیک قلبی، فشارخون و هیپرلیپدمی داشتند.
نتایج به دست آمده از پردازش آماری نشان داد که طول مدت تشخیص دیابت، کنترل بد وضعیت قندخون، میزان بالای فشارخون و LDL سرم به صورت مستقیم و میزان HDL سرم به طور غیرمستقیم با وجود رتینوپاتی رابطه معنی‌دار و مشخص دارند.
همچنین، پروتئین ادرار 24 ساعته و سابقه بیماری قلبی و عروقی، فشارخون و هیپرلیپدمی با شدت رتینوپاتی مرتبط است که تناقضی با مطالعات قبلی ندارد. از این میان بیشترین رابطه را با وجود رتینوپاتی طول مدت تشخیصث ددیابت و با شدت رتینوپاتی میزان پروتئین ادرار 24 ساعته دارند.
با توجه به مطالب ذکر شده با تشخیص بموقع دیابت، کنترل دقیق قند خون، فشار خون و همچنین کنترل میزان چربی خون بیماران، چه با دارو چه رژیم و یا ورزش و نیز پیگیری بیماران در جهت ایجاد رتینوپاتی دیابتی توسط چشم‌پزشک ماهر و دادن اطلاعات کافی به بیماران در مورد بیماری و درمان آن می‌توان از بروز رتینوپاتی دیابتی جلوگیری کرد یا آن را به تعویق انداخت و یا دست‌کم مانع از پیشرفت آن شد.
این امر موجب صرفه‌جویی اقتصادی در هزینه‌های بهداشتی – درمانی کشور نیز خواهد شد.
