دکتر محمدحسین صالحی سورمقی : متخصص فارماکوگنوزی ؛ استاد دانشکده داروسازی
تحریریه زندگی آنلاین : كشاورزان در هنگام كشت كاسنی، ریشه آن را در شرایطی قرار می‌دهند تا در پاییز و زمستان دو نوع برگ تولید كند كه به صورت سبز به كار می‌رود. برگ گیاه جوان، به عنوان گیاه ادویه‌ای، مانند اسفناج پخته و برگ گیاه قدیمی‌تر، بعد از پوست كندن مانند كرفس مصرف می‌شود. ریشه كاسنی پس از پختن با كره به كار می‌رود.
ریشه این گیاه همچنین بو داده شده و به قهوه یا چای طعم تلخ و جاافتاده‌ای می‌دهد و یا به جای قهوه استفاده می‌شود. كاسنی جزء گیاهان مورد تایید سازمان دارو و غذای آمریكا است.
بیشتربخوانید:
خواص بی نظیر کاسنی؛ از سلامت روده تا کاهش وزن
گیاه‌شناسی:
كاسنی گیاهی است علفی كه ارتفاع آن تا 5/1 متر می‌رسد. ساقه‌ی كاسنی استوانه‌ای و باریك است و انشعابات آن در پایین بیشتر از بالاست. برگ‌های پائین و بالای ساقه با هم تفاوت دارند. برگ‌های قاعده‌ی گیاه دراز، دارای بریدگی‌های عمیق، منتهی به قطعات مثلث‌مانند و لبه‌ی آنها نیز دندانه‌دار است؛ اما هر چقدر به بالای ساقه نزدیك می‌شوند، برگ‌ها كوچك‌تر، لبه‌ی آنها تقریباً ساده و به شكل ساقه‌ی آغوش می‌باشند.
برگ‌ها به صورت متناوب هستند و تارهای زیادی در اطراف گلبرگ اصلی دارند. گل‌های كاسنی به رنگ آبی زیبا و به تعداد زیاد در طول گیاه می‌روید؛ به همین دلیل وقتی گل‌ها باز هستند (گل‌ها در آفتاب باز و در شب و هوای بارانی بسته می‌شوند) زیبایی خاصی به گیاه می‌بخشند.
گل‌ها به صورت كاپیتول بوده و دارای حدود 20 گل زبانه‌ای دندانه‌دار می‌باشند. ریشه‌ی كاسنی قطور و محكم است كه قطر آن به 1 سانتی‌متر و طولش تا 1 متر می‌رسد. رنگ بیرونی ریشه قهوه‌ای، ولی داخل آن سفید است و شیرابه‌ای سفیدرنگ دارد.
كاسنی بسته به شرایط جغرافیایی و آب و هوایی محل رویش می‌تواند یكساله، دوساله و یا چند ساله باشد. قسمت مورد استفاده‌ی كاسنی ریشه و تمام قسمت هوایی آن است كه اثرات درمانی زیادی دارد. كاسنی در بسیاری از نقاط جهان، از جمله در مناطق زیادی از ایران، به طور خودرو می‌روید.
تركیبات مهم:
گل‌های كاسنی حاوی ماده‌ای به نام شیكورین می‌باشند كه مشتقی از كومارین به نام 6 و 7 گلوكو هیدروكسی كومارین است. ریشه حاوی تا 8 درصد اینولین (پلی‌ساكارید)، لاكتوسین، لاكتوكوپیكرین، اسید شیكوریك، فلاونوئیدها، تانن‌ها، گلوكزیدها، كربوهیدرات‌ها، تری‌ترپن‌ها، استرول‌های اشباع‌نشده، سس‌كویی‌ترپن لاكتون‌ها و اسید تارتاریك می‌باشد. ریشه‌ی كاسنی در صورتی كه حرارت داده و یا به اصطلاح بو داده شود، بویی مشابه قهوه دارد؛ زیرا اینولین در اثر حرارت به اكسی‌متیل فوفورول تبدیل می‌شود كه بوی آن كاملاً شبیه قهوه است.
بیشتر بخوانید:
فواید اسطوخودوس؛ از تقویت حافظه تا خواب عمیق
داروشناختی و اثرات مهم:
مواد محلول در آب كاسنی دارای خواص تسكین‌دهنده سیستم عصبی مركزی و اثرات آنتاگوتیست قهوه و چای را دارد. به احتمال زیاد لاكتوسین و مشتقات وابسته‌ی آن موجب اثرات مسكن كاسنی می‌باشند. الیگوساكاریدهای متعدد موجود در كاسنی به عنوان«پروبیوتیك»های داخلی عمل می‌كنند كه باعث تخمیرهای متعدد در سیستم روده می‌شوند. این گونه فعالیت‌‌های میكروبی در روده اهمیت بسیار زیادی برای سلامت سیستم روده‌ای – معده‌ای دارند.
در بعضی نقاط دنیا ریشه و برگ كاسنی مانند سبزیجات مصرف می‌شود. ریشه‌های كاسنی پس از بو دادن، مانند قهوه برای نوشیدن استفاده می‌شود. كاسنی همچنین مسكن و مقوی قلب است. اینولین و تركیبات وابسته‌ی موجود در ریشه‌ی كاسنی می‌توانند از یبوست جلوگیری كنند. از دیگر اثرات مهم كاسنی می‌توان ضد اسهال، ضد سرطان و اشتهاآور بودن آن را نام برد.
طریقه و میزان مصرف:
روزانه 3 تا 5 گرم پودر ریشه در 150 تا 250 میلی‌لیتر آب میل شود. همچنین می‌توان معادل 10 گرم (دو قاشق غذاخوری) از برگ و ساقه و گل كاسنی را خرد یا له كرد و با یك لیوان آب به مدت 5 تا 10 دقیقه جوشاند و پس از صاف كردن مصرف نمود. این جوشانده را می‌توان با كمی شكر، نبات یا عسل شیرین كرد و روزی یك تا دو نوبت از آن خورد.
بیشتر بخوانید:
خواص و فواید دارویی و درمانی گیاه پنیرک
عوارض جانبی:
تماس با گیاه كاسنی ممكن است باعث درماتیت شود.
احتیاط:
افرادی كه سنگ كلیه دارند باید با مشورت پزشك از كاسنی استفاده كنند.
مهم‌ترین اثرات گزارش‌شده:
ضد باكتری، صفراآور، ضد التهاب، ضد موتاژن، ضد نفخ، مقوی قلب، ملین، مسهل، ادرارآور، هضم‌كننده، شیرافزا، محافظ كبد، كاهش‌دهنده‌ی كلسترول، مسكن، تقویت‌كننده‌ی معده، تقویت‌كننده‌ی اعصاب و كاهش‌دهنده‌ی قند خون.
نكات قابل توجه:
بهترین ریشه‌ی كاسنی برای مصرف، ریشه‌ی گیاه یكساله است، زیرا ریشه در سال‌های بعد ضخیم و چوبی می‌شود.
كاسنی گونه‌های مختلفی دارد كه از همه‌ی آنها استفاده می‌كنند. این گونه‌ها ممكن است از نظر رنگ گل و یا شكل برگ‌ها با هم متفاوت باشند.
برگ‌های كاسنی را باید در تابستان چید تا هم رشد كافی كرده باشند و هم به گیاه آسیب نرسد. همچنین، نباید همه‌ی برگ‌ها را چید.
كاسنی را می‌توان با دانه‌ی آن كاشت. زمینی كه كاسنی در آن كشت می‌شود باید دارای رطوبت كافی باشد، و بهتر است كشت آن در اردیبهشت‌ماه صورت گیرد.
كاسنی از قدیم در بسیاری از نقاط دنیا به عنوان گیاهی مفید برای كبد مشهور بوده است. همچنین، از این گیاه برای درمان قولنج‌های كبدی، یرقان، نارسایی‌های كبد و به عنوان صفراآور استفاده می‌كردند و در حال حاضر نیز برای رفع مشكلات كبد مصرف زیادی در جهان دارد.
بسیاری از اثرات كاسنی، به‌خصوص در مشكلات كبدی، مربوط به تركیبات سنگینی است كه این تركیبات در عرق كاسنی وجود ندارد و در عصاره و یا فرآورده‌هایی مانند جوشانده‌ی آن وجود دارد؛ لذا عرق كاسنی موجود در بازار اكثر خواص ذ كرشده در این كتاب را ندارد و باید از فرآورده‌های صنعتی و یا جوشانده‌ی آن استفاده كرد.
