زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر اکرم صالحی -  طب سنتی

 

تحریریه زندگی آنلاین : راه‌های درمان یبوست شدید و مزمن

کاهش تعداد دفعات اجابت مزاج یا دشواری در دفع مدفوع به مدت چند هفته یا بیشتر را یبوست مزمن گویند. چنانچه دفع مدفوع کمتر از سه بار در هفته صورت گیرد، شخص دچار این مشکل شده است. اگرچه شکل مزمن این بیماری بسیار رایج است، اما این عارضه مانع انجام وظایف روزانه برخی اشخاص می‌شود و همچنین باعث می‌شود تا فرد هنگام دفع فشار زیادی را تحمل کند و بروز نشانه‌ها و علائم دیگری را تجربه کند. در یبوست شدید یا مزمن با توجه به علت اصلی دامن زننده به این عارضه درمان یبوست تجویز می‌شود؛ هر چند در بعضی موارد هیچ دلیلی یافت نمی‌شود.

 بیشتربخوانید:

ساده ترین روش های خانگی درمان یبوست

 یبوست و رژیم غذایی

 

 

 

علائم

یبوست با علائم گوناگونی همراه است که در هر بیمار با توجه به عادت‌های رودهای، رژیم غذایی و سن تغییر می‌کند، علائم برای تجویز درمان یبوست مهم می‌باشد. شماری از متداول‌ترین علائم یبوست عبارت‌اند از:

- دشواری در شروع یا پایان عمل دفع

- کاهش تعداد دفعات اجابت مزاج و دشواری در عمل دفع

- خروج سخت مدفوع پس از فشار آوردن شدید

- بیمار در صورت ابتلا به سندرم روده تحریک‌پذیر با درد شکمی ناشی از انقباض روده، وجود گاز بیش از اندازه، احساس نفخ و تغییر در عادت‌های رودهای نیز مواجه می‌شود.

-  انسداد روده حالت تهوع، استفراغ، از کار افتادن روده و ناتوانی در خارج کردن گاز روده را به دنبال دارد.

- باد کردن شکم، سردرد و کاهش اشتها

- احساس بار شدن زبان، نفس بدبو و طعم ناخوشایند دهان

 

علت

ابتلا به یبوست دلایل مختلفی دارد که از آن جمله می‌توان به رژیم غذایی نامناسب، عادت‌های رودهای آسیب زننده یا مشکل در دفع مدفوع، خواه فیزیکی یا عملکردی خواه خودخواسته، اشاره کرد. رایج‌ترین علت یبوست عبارت‌اند از:

 

رژیم غذایی نامناسب:

خوردن غذاهای سرشار از چربی‌های حیوانی (فراورده‌های لبنی، گوشت و تخم‌مرغ) یا شکر تصفیه شده و دارای فیبر اندک (غلات، میوه و سبزی).

 

مصرف اندک مایعات:

ننوشیدن آب کافی باعث خشک و سفت شدن مدفوع می‌شود. مایعات در روده جذب می‌شوند و چنانچه شخصی آب کافی نیاشامد، احتمالاً آب به میزانی به روده نمی‌رسد که مدفوع نرم بماند و یبوست رخ می‌دهد.

 

کافئین و الکل:

این مواد مدر هستند و تا حدی به دلیل افزایش جذب آب از روده باعث از دست رفتن آب بدن می‌شوند. کاهش آب بدن نیز به‌نوبه خود به یبوست یعنی حالتی می‌انجامد که مایع کافی در مدفوع وجود ندارد.

 

عادت‌های بد روده:

به تأخیر انداختن عمل دفع می‌تواند آغازگر دوره بیماری باشد و عوارضی را به وجود آورد که در زیر ذکر شده است: پس از یک دوره زمانی، بیمار دیگر احساس دفع نمی‌کند. در نتیجه یبوست پیشرونده ایجاد می‌شود. برای مثال برخی اشخاص تمایلی به استفاده از سرویس‌های بهداشتی عمومی ندارند یا عمل دفع را به دلیل مشغله زیاد به تأخیر می‌اندازند.

 بیشتربخوانید:

علائم ، دلایل و راه‌های درمان یبوست

 

 

دارو:

  داروهای بسیاری باعث بروز یبوست می‌شوند.

 آنتی‌اسیدهای حاوی هیدرواکسید آلومینیوم (آلترناژل، کپسول آلومینیوم، قرص آلومینیوم، امفوژل و…) و کربنات کلسیم (رولاید، مالوکس و…)

 داروهای ضد گرفتگی (ضد اسپاسم)

 ضد افسردگی‌ها

 قرص آهن

 داروهای ضد تشنج

 مدرها (به دلیل داشتن تأثیری مانند کافئین و الکل)

 

سفر:

تغییر سبک زندگی، کاهش مصرف مایعات و خوردن غذاهای آماده به منجر به یبوست مزمن می‌شود.

 

سندرم‌روده تحریک پذیر (IBS، اسپاسم روده بزرگ):

بیمار مبتلا به این اختلال، به دلیل تغییر عملکرد روده، از درد شکمی ناشی از انقباض روده، وجود گاز زیاد در روده، نفخ، یبوست شدید و گاهی اوقات اسهال رنج می‌برد.

 

سوءمصرف ملین‌ها (ضد یبوست‌ها):

زیاده‌روی در مصرف ملین‌ها به‌تدریج باعث وابستگی به این داروها می‌شود و باعث عوارضی از قبل زیر می‌شود:

بیمار در نهایت مجبور می‌شود تا برای انجام عمل دفع میزان ملین را افزایش دهد.

روده در بعضی موارد واکنشی به ملین نشان نمی‌دهد و بیمار حتی علیرغم مصرف دارو نمی‌تواند عمل دفع را انجام دهد.

بیشتربخوانید:

ساده ترین روش های خانگی درمان یبوست

 

 

بارداری:

یبوست در بارداری یکی از عوارض متداول حاملگی و ناشی از عامل‌های متعدد است. بعضی از عوارض اشاره شده در زیر باعث بروز درد شدید هنگام خروج مدفوع می‌شوند و در پیامد آن، اسپاسم واکنشی عضله اسفنکتر مقعدی رخ می‌دهد. این اسپاسم عمل دفع را به تأخیر می‌اندازد و در واکنشی طبیعی به‌منظور جلوگیری از بروز درد در مقعد تمایل به گشودن روده کاهش می‌یابد از جمله عوامل این درد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

  وارد شدن فشار مکانیکی روی روده توسط رحم سنگین

 تغییرهای هورمونی در طول بارداری

  تغییر رژیم غذایی

  شقاق مقعد (شکاف در ناحیه مقعد)

 هموروئید دردناک (بواسیر)

 تنگ شدن مقعد

 

مشکلات مکانیکی مقعد و راست روده:

که در آن، راست روده از مقعد (پرولاپس یا افتادگی رکتوم یا بخش تحتانی روده بزرگ) یا درون مهبل خارج می‌شود.

 

آسیب دیدن عصب‌های داخل روده:

از جمله اینم آسیب‌ها می‌توان اشاره کرد به تومورهای نخاعی، ام.اس. یا صدمه دیدن نخاع به دلیل ایجاد تداخل در عملکرد عصب‌های موجود در روده.

 

بیماری‌های بافت همبند:

عارضه‌هایی مانند لوپوس و اسکلرودرمی باعث بروز یبوست می‌شود.

 

 نامناسب غده تیروئید:

کاهش تولید تیروکسین، هورمون ترشح شده توسط غده تیروئید، کم‌کاری تیروئید نیز از علل بروز یبوست به شمار می‌رود.

 

مسمومیت با سرب:

دیگر اختلال‌های مربوط به سوخت‌وساز بدن

 بیشتربخوانید:

یبوست و رژیم غذایی

 

 

سن:

سالمندان به دلایل زیر بیشتر مستعد ابتلا به یبوست هستند:

   رژیم غذایی نامناسب و کاهش جذب مایعات

 فعالیت جسمی کم

  اثرهای جانبی داروهای تجویزی مورد مصرف برای عارضه‌های دیگر

  عادت‌های بد روده‌ای

  استراحت مطلق (خوابیدن در تخت) طولانی‌مدت برای مثال پس از تصادف کردن یا در طول بیماری

- مصرف بیش از اندازه ملین‌ها

- شایان ذکر است که، به‌رغم این فهرست بلند از علل احتمالی ترسناک یبوست، اکثر موارد یبوست مزمن صرفاً پیامد جذب اندک آب و فیبر از رژیم غذایی است و می‌توان اقدام به درمان یبوست به‌سادگی با افزایش مصرف این دو ماده مدیریت کرد.

 

زمان مراجعه به پزشک

در صورت رویارویی با موارد زیر برای درمان یبوست مزمن یا شدید به پزشک مراجعه کنید:

- تحمل علائم یبوست شدید به مدت بیش از سه هفته

- بروز تغییری قابل توجه در عادت‌های رودهای ظرف چند هفته گذشته

- درد شدید مقعد هنگام اجابت مزاج

- علائم بیماری‌های دیگر علاوه بر علائم یبوست (مانند خستگی، خستگی مزمن و بیحالی، کاهش تحمل هوای سرد بیانگر ضرورت ارزیابی عملکرد تیروئید و بررسی - ابتلا به کم‌کاری تیروئید است.)

- ابتلا به این بیماری همراه با درد شکم به مدت دو هفته یا بیشتر می‌تواند نشانه مسمومیت با سرب باشد. اگر اقدامی برای درمان یبوست شدید و مزمن نشود می‌تواند عوارض بدی را به همراه داشته باشد به همین دلیل در صورت بروز علائم ذکر شده باید به پزشک مراجعه کنید.

 

تشخیص

آزمایش‌ها و فرایندهای تشخیص یبوست مزمن شامل موارد زیر می‌شود:

معاینه راست روده و بخش تحتانی (سیگموئید یا خم روده)

 

روده بزرگ (سیگموئیدوسکوپی):

پزشک در این عمل لوله‌ی انعطاف‌پذیر مجهز به منبع نوری را برای معاینه راست روده و بخش تحتانی روده بزرگ وارد مقعد می‌کند.

 

معاینه راست روده و کل روده بزرگ (کولونوسکوپی):

پزشک در این عمل تشخیصی تمام روده را به وسیله لوله منعطف مجهز به دوربین می‌بیند تا بتواند علت یبوست را پیدا کند.

 

ارزیابی عملکرد عضله اسفنکتر مقعد (مانومتری آنورکتال):

پزشک در این عمل لوله منعطف باریکی را وارد مقعد و راست روده می‌کند و سپس بالون کوچک واقع در انتهای لوله را باد می‌کند. پس از آن این وسیله از انتها به ابتدای عضله اسفنکتر به عقب کشیده می‌شود تا پزشک بتواند هماهنگی عضله‌های مورد استفاده در تخلیه شکم را اندازه‌گیری کند.

 

ارزیابی چگونگی حرکت غذا در روده بزرگ (بررسی انتقال روده بزرگ):

بیمار کپسولی حاوی نشانگرهایی را می‌بلعد که در پرتونگاری (اشعه ایکس) چند روز آینده مشخص خواهد شد. پزشک نشانه‌های نقص عملکرد عضله روده و چگونگی حرکت غذا در روده بزرگ را بررسی می‌کند.

 

پرتونگاری (اشعه ایکس) راست روده هنگام تخلیه شکم (دفکوگرافی):

پزشک در این عمل خمیر نرمی را وارد مقعد می‌کند که پس از مدتی همراه مدفوع دفع می‌شود. باریم در پرتونگاری مشخص می‌شود و افتادگی یا مشکلات مربوط به عملکرد عضله و هماهنگی عضلانی را نشان می‌دهد.

 

درمان

راه‌های درمان یبوست مزمن معمولاً با اصلاح رژیم غذایی و ایجاد تغییر در سبک زندگی به منظور افزایش سرعت حرکت مدفوع در روده شروع می‌شود. پزشک در صورت مؤثر نبودن این تغییرها مصرف دارو یا انجام جراحی را پیشنهاد خواهد کرد.

 

درمان‌های خانگی

چنانچه این مشکل صرفاً ناراحتی‌ باشد که هرازگاه رخ می‌کند، راهکارهای متعددی برای جلوگیری و درمان یبوست وجود دارد.

 

مصرف فیبر بیشتر:

فیبر باعث نرم و حجیم شدن مدفوع و در نتیجه دفع آسان‌تر آن می‌شود. فیبر در میوه، سبزی و غلات موجود است. هنگام خرید خواربار برچسب روی بسته‌بندی‌ها را بخوانید و نان‌ها و محصولات دارای بیشترین فیبر را انتخاب کنید. این روش شاید ساده به نظر بیاید اما در درمان یبوست مزمن می‌تواند مفید باشد.

 

نوشیدن مایعات:

مایعات محیط روده بزرگ را روان و مدفوع را حجیم می‌کند. هر چه آب مدفوع بیشتر باشد، نرم‌تر خواهد بود و بنابراین آسان‌تر دفع خواهد شد. آب و آب‌میوه بهترین منبع مایعات به شمار می‌روند.

 

ورزش کردن منظم:

فعالیت بدنی سبب کاهش مدت‌زمانی می‌شود که طی آن مواد غذایی طول روده بزرگ را طی می‌کند این امر سبب می‌شود که زمان کمتری برای جذب آب از مواد داخل روده وجود داشته باشد و در نتیجه در انتهای روده مدفوع نرم‌تر باشد. از سوی دیگر ورزش‌های هوازی سبب تقویت ضربان قلب و سرعت و عمق تنفس می‌شوند و این امر سبب تقویت قدرت انقباض عضلات روده می‌گردد که این امر به دفع مدفوع کمک شایانی می‌کند. لازم است حداقل یک ساعت بعد از صرف غذا به ورزش بپردازید. پس از صرف غذا جریان خونی که به معده و روده می‌رود افزایش می‌یابد تا هضم و جذب غذا بهتر انجام شود. به همین دلیل چنانچه پس از مصرف غذا بلافاصله به انجام ورزش بپردازید خون بجای معده و روده به سمت عضلات و قلب منحرف خواهد شد و جریان خون رسیده به معده و روده به سمت عضلات و قلب منحرف خواهد شد و جریان خون رسیده به معده و روده کاهش خواهد یافت و قدرت انقباض عضلات روده و قدرت ترشح آنزیم‌های روده کاهش خواهد یافت و غذا مدت بیشتری را در روده باقی می‌ماند و نه تنها در این شرایط ورزش سبب بهبود یبوست در شما نمی‌شود بلکه آنرا تشدید هم خواهد نمود و منجر به عوارضی چون نفخ شکم و احساس ناراحتی و ترش کردن خواهد شد. یک برنامه پیاده‌روی منظم به مدت ۱۵-۱۰ دقیقه چند بار در روز به شما و سیستم گوارشی شما در رسیدن به حداکثر فعالیتش کمک بسیاری خواهد نمود. چنانچه از نظر بدنی آمادگی نسبی دارید انجام ورزش‌های هوازی را به شما توصیه می‌کنیم. نمونه این ورزش‌ها شامل دویدن، پیاده‌روی سریع، شنا و ورزش‌هایی مثل بسکتبال و اسکیت می‌باشد. ورزش‌های کششی مثل یوگا در درمان این بیماری بسیار مؤثر بوده‌اند.

 

به تأخیر نیانداختن دفع:

عادت‌های رفتاری بر یبوست تأثیر می‌گذارند. چنانچه احساس دفع دارید، صبر نکنید و به‌سرعت سری به سرویس بهداشتی بزنید؛ اما اگر نشسته‌اید و هیچ اتفاقی نمی‌افتد و دفع انجام نمی‌شود، “زور نزنید.” بلند شوید، چون با زور زدن و فشار آوردن باعث می‌شوید که بدن به این کار عادت کند. پس بهتر است اجازه دهید که مدفوع به‌طور طبیعی خارج شود.

 

دارو

چند نوع داروی درمان یبوست وجود دارد که هر کدام به شیوهای نسبتاً متفاوت تخلیه شکم را آسان‌تر می‌کند. در ادامه به معرفی بعضی ملین‌ها می‌پردازیم:

 

مکمل‌های فیبر:

مکمل‌های فیبری مدفوع را حجیم‌تر می‌سازند. متیل سلولز، پسیلیوم، پلیکربوفیل کلسیم و گوارگام از مواد رایج فیبری به شمار می‌روند که توسط کارخانه‌هایی چون فیبرکن، متاموکی، کنسیل و سیتروسل تولید می‌شوند، در درمان یبوست مفید هستند.

 

ملین‌های اسمزی:

ملین‌های اسمزی، مانند شیر منیزیم، سیترات منیزیم، لاکتولوز، پلیاتیلن گلیکول (میرالاکس) و تنقیه با فسفات سدیم (تنقیه فلیت) به حرکت مایعات در روده بزرگ کمک می‌کنند.

 

روان کننده‌ها:

روان کننده‌هایی مانند روغن معدنی حرکت مدفوع در روده بزرگ را آسان‌تر می‌سازند.

 

نرم‌کننده‌های مدفوع:

نرم کننده‌های مدفوع، مانند سورفاک، با کشیدن آب از روده مدفوع را نرم می‌کنند.

 

داروهای افزایش دهنده آب روده:

داروهای تجویزی لوبیپروستون (امیتیزا) و لیناکلوتید (لینزس) به روش‌های متفاوت آب را به سمت روده می‌کشند و حرکت مدفوع را تسریع می‌کنند. پزشک احتمالاً این داروها را در صورت مؤثر نبودن ملین‌های غیرتجویزی برای درمان یبوست مزمن پیشنهاد خواهد کرد.

 

درمان نوزادان و کودکان

چنانچه نوزاد شیرخواری که هنوز غذای جامد نمی‌خورد، دچار یبوست شد، دادن آب بیشتر بین نوبت‌های شیردهی اولین روش درمان یبوست است. اگر نوزاد از شیر خشک تغذیه می‌کند، شیر را باید طبق دستور نوشته شده روی قوطی به نوزاد داد و آن را رقیق نکرد. همچنین می‌توان برای تحریک روده پاهای نوزاد را با ملایمت با حرکت دوچرخه تکان داد یا شکمش را با دقت ماساژ داد.

اگر کودکی که غذای جامد می‌خورد دچار یبوست شد، باید آب بیشتر یا آب‌میوه رقیق شده به او خوراند و او را به خوردن میوه، به صورت پوره یا تکه تکه بسته به توانایی جویدن کودک، تشویق کرد. اما اگر کودک همچنان پس از ایجاد این تغییرها در رژیم غذایی از این بیماری رنج می‌برد، احتمالاً پزشک ملین تجویز خواهد کرد. برای درمان یبوست کودکان ملین‌ها غالباً در کنار مواد غذایی مفید برای بیمار تجویز می‌شوند. معمولاً در ابتدا ملین‌های اسمزی و سپس در صورت لزوم تحریک کننده‌ها امتحان می‌شوند. کودکان در سنین بالاتر علاوه بر خوردن میوه باید رژیم غذایی متعادلی حاوی سبزی و غذاهای دارای غلات کامل مانند پاستا و نان سبوس‌دار را رعایت کنند.

 

درمان در بارداری و شیردهی

روش‌های ایمنی برای درمان یبوست در حاملگی وجود دارد که هیچ‌گونه خطری برای مادر یا نوزاد ندارد. پزشک عمومی در ابتدا از مادر می‌خواهد تا فیبر و مایعات بیشتری مصرف کند و ورزش ملایم انجام دهد. اما اگر تغییر در سبک زندگی و رژیم غذایی تأثیرگذار نبود، ملین برای دفع منظم و آسان مدفوع تجویز می‌شود. مصرف اکثر ملین‌ها برای بانوان باردار بدون خطر است، چون آنها توسط دستگاه گوارش جذب نمی‌شوند. بنابراین این داروها اثر جانبی بر روی نوزاد نخواهند داشت.

 

جراحی

در صورت موفقیت‌آمیز نبودن دیگر روش‌های درمان یبوست و مواجهه با یبوست ناشی از رکتوسل و شقاق یا تنگی و زخم شدن مقعد به ناچار به عمل جراحی روی آورده می‌شود. همانطور که گفته شد در صورت نتیجه‌بخش نبودن درمان‌های دیگر و آهسته بودن غیرطبیعی حرکت مدفوع در روده بزرگ طی عمل جراحی بخشی از روده برداشته می‌شود. البته انجام عمل جراحی به منظور برداشتن روده بزرگ به‌ندرت ضرورت می‌یابد.

 

عوارض

عوارض یبوست مزمن و شدید عبارتند از:

 

تورم سیاهرگ‌های مقعد (بواسیر):

زور زدن و فشار هنگام اجابت مزاج باعث تورم سیاهرگ‌های داخل و اطراف مقعد می‌شود.

 

پاره شدن پوست مقعد (شقاق مقعد):

مدفوع بزرگ یا سفت پارگی‌های بسیار کوچکی را درون مقعد به وجود می‌آورد.

 

خارج نشدن مدفوع (فشرده شدن مدفوع):

یبوست مزمن موجب انباشته شدن مدفوع سفت شده‌ای می‌شود که درون روده گیر می‌کند.

 

خارج شدن روده از مقعد (افتادگی راست روده یا پرولاپس رکتوم):

فشار دادن هنگام دفع باعث می‌شود تا بخش کوچکی از راست روده کشیده شود و از مقعد خارج شود. به منظور پیشگیری از این مشکل بهتر است ابتدا از غذاهای یبوست‌زا به میزان زیاد مصرف نکنید و از کم آب شدن بدن جلوگیری کنید. این مشکل در هرسنی اعم از بزرگسالان و کودکان و حتی در بارداری نیز رخ می‌دهد. درمان یبوست ابتدا به تغذیه مناسب صورت می‌گیرد سپس پزشک دارو تجویز می‌کند و در صورت موفقیت‌آمیز نبودن آنها درمان جراحی تنها در مورد تعداد کمی از بیماران توصیه می‌شود.