زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر محمدحسین صالحی سورمقی : متخصص فارماکوگنوزی ؛  استاد دانشکده داروسازی

تحریریه زندگی آنلاین :

نام علمی: Foeniculum vulgare

نام عمومی: Fennel

نام انگلیسی: Fennel seed

نام عربی: شمر (Chamar)

نام فرانسوی: Fenouil

نام آلمانی:Fenchel

نام‌های مترادف:Foeniculum officinale, Anethum foeniculum, Meum foeniculum , Foeniculum capillaceum

نام خانواده: Umbelliferae (چتریان)

 بیشتر بخوانید:

آشنایی با خواص و مضرات رازیانه

گیاه‌شناسی

رازیانه گیاهی است علفی دو یا چندساله به ارتفاع تا دو متر و دارای برگ‌هایی با بریدگی‌های زیاد؛ به طوری كه به صورت نخی‌شكل درآمده‌اند. دم‌برگ‌ها در اتصال به ساقه به صورت غلاف‌مانند هستند.

گل‌ها به رنگ زرد و به صورت چتر مركب قرار گرفته‌اند. اشعه‌ چترها نسبتاً بلند و از نظر طول نامساوی‌اند. میوه‌های رازیانه كوچك و به طول تا 12 و عرض تا 4 میلی‌متر می‌باشند همه‌ قسمت‌های گیاه معطر است. قسمت مورد استفاده گیاه بیشتر میوه‌ است، ولی از ریشه‌و برگ آن نیز استفاده به عمل می‌آید.

محل رویش گیاه در ایران شامل گرگان، مازندران، گیلان، آذربایجان، كردستان، كرمان و خراسان است.

 بیشتر بخوانید:

آشنایی با خواص و مضرات رازیانه

دمنوش رازیانه ؛ قاتل چربی شکم !

تاریخچه

طبق افسانه‌‌های یونان، دانش از كوه المپیوس به بشر رسیده است. آنان دانش را شبیه زغالی سوزان می‌دانستند كه در ساقه‌ای از رازیانه محصور شده است. تمدن‌های كهن مصر، هند، چین و یونان این گیاه دارویی را می‌شناختند، برای نمونه، پلینی آن را برای بهتر شدن بینایی توصیه كرد.

 در هند هم معتقدند مصرف رازیانه برای دید چشم مفید است و در روم باستان نیز به همین منظور از آن استفاده می‌كردند. در قرون وسطی، این گیاه بسیار کاربرد داشت. ثروتمندان دانه‌ رازیانه را به ماهی و غذاهای گیاهی خود اضافه می‌كردند و فقرا به عنوان بازدارنده‌ اشتها برای اعیاد مذهبی آن را نگه می‌داشتند. رازیانه توسط كشیشان اسپانیایی به آمریكای شمالی برده شد و انگلیسی‌ها آن را به مستعمرات اولیه خود در ویرجینیا بردند.

تمام قسمت‌های گیاه برای چاشنی و ساقه‌های‌ آن به صورت سبزی مصرف می‌شده است. دانه‌ رازیانه در طب سنتی به عنوان ضدنفخ معروف است. رازیانه به عنوان طعم‌دهنده در شكلات، لیكورها، دارو و غذا و به‌ویژه در نان شیرینی، ترشی‌های شیرین  و ماهی مصرف می‌شود.

روغن رازیانه برای مراقبت از سبزیجات و میوه‌های انبارشده در برابر نفوذ قارچ‌های بیماری‌زا به كار می‌رود. زنبورداران این گیاه را برای تولید عسل می‌كارند. مدعیان بهداشت، ‌مصرف آن را به عنوان پادزهری برای گیاهان سمی، قارچ‌ها و مارگزیدگی، توصیه می‌كنند. همچنین برای درمان ورم معده و روده و سوءهاضمه به كار می‌رود.

افزون بر آن، به عنوان شیرافزا، خلط‌آور و قاعده‌آور، موثر شمرده می‌شود. چای حاصل از دانه‌های خردشده رازیانه برای شست‌وشوی چشم مفید است و طبق شواهد، رازیانه پودرشده كك را از لانه سگ و طویله دور می‌كند.

 بیشتر بخوانید:

این "عرق" را فقط خانم‌ها بنوشند!

منشأ جغرافیایی

رازیانه بومی نواحی مدیترانه بوده و در اروپا، آسیا، قسمت‌هایی از آفریقا و آمریكای جنوبی كشت می‌شود. این گیاه از چین، مصر، بلغارستان، مجارستان و رومانی صادر می‌گردد.

 تركیبات مهم

میوه‌های رازیانه حاوی 6-2 درصد اسانس هستند كه مهم‌ترین تركیبات آن شامل 70-50 درصد ترانس آنتول است. میوه‌ها به دلیل داشتن آنتول كمی شیرینند. تركیبات دیگر شامل استروژن دی‌انتول، روغن ثابت، فلاونوئید، اسیدهای آلی و پروتئین است.

 داروشناختی و اثرات مهم

ضدنفخ، ضداسپاسم، آنتی‌سپتیك، خلط‌آور و همچنین جهت تسكین كرامپ‌ها به بعضی از فرآورده‌های ضدیبوست اضافه می‌شود. در طب عوام به عنوان زیادكننده‌ شیر مصرف دارد. همچنین رازیانه را به بعضی از طعم‌دهنده‌ها می‌افزایند.

 فرآورده‌های گیاهی

این فرآورده‌ها به صورت تی‌بگ حاوی 2 گرم پودر میوه، شربت یا قطره‌های ضدسرفه، خلط‌آور، مقوی معده و ضدنفخ، به‌خصوص جهت كودكان وجود دارد. همچنین محصولاتی نظیر دراژه،‌ شربت‌های شیرین و آب‌میوه‌ها از آن تهیه و عرضه شده‌اند.

 عوارض جانبی

مصرف رازیانه در حد دارویی دارای عارضه نیست؛ ولی مصارف بیش از حد آن ممكن است باعث استفراغ یا حساسیت فوری شود. همچنین مصرف آن در زنان باردار توصیه نمی‌گردد و در افرادی كه سرطان وابسته به استروژن دارند نیز نباید مصرف شود.

طریقه و میزان مصرف:

مقادیر مصرف رازیانه در مناطق مختلف متغیر و از 7-1 گرم میوه‌ خشك در روز توصیه شده است. برای مصرف باید میزان مذكور را با آسیاب پودر نمود و به طور مستقیم با غذا مصرف کرد یا در یك لیوان آب جوش حل کرده پس از 15 دقیقه صاف و سپس میل كرد.

 مهم‌ترین اثرات گزارش‌شده:

ضددرد، ضدباكتری، ضدآندروژن، ‌ضدورم، ضدسم، ضدنفخ، ضداسپاسم، ضدویروس، ضدسرفه، افزایش‌دهنده‌ میل جنسی، ‌مقوی قلب، كاهش‌دهنده پرفشاری خون، هضم‌كننده، معرق، ادرارآور، خلط‌آور، قارچ‌كش، استروژنیك، محرك معده، افزایش‌دهنده‌ شیر، مسهل، مقوی معده، كرم‌كش و ناركوتیك.

نكات قابل توجه

برگ رازیانه، بعضی از خواص میوه رازیانه، از جمله اثرات ضدنفخ، ضدباكتری، ضداسپاسم و قاعده‌آور را دارد.

ریشه‌ رازیانه دارای خاصیت ادرارآوری قوی است. همچنین اشتهاآور نیز هست.

با توجه به تركیبات استروژنی موجود در رازیانه می‌توان آن را به عنوان مكمل غذایی زنان یائسه مصرف نمود؛ ولی به عنوان یك داروی مستقل هورمونی كه بتواند جایگزین داروهای هورمونی شیمیایی گردد، توصیه نمی‌شود. به همین دلیل از رازیانه داروی مستقل گیاهی برطرف كننده اختلالات هورمونی تولید نشده است.

برای برطرف كردن اختلالات هورمونی زنان، ‌داروهای گیاهی مستقلی وجود دارند كه می‌توانند به‌خوبی جایگزین هورمون‌درمانی شوند. یكی از بهترین و مؤثرترین نمونه‌ها، داروی گیاهی «ویتاگنوس» است كه به صورت قطره و قرص ارائه شده است. این دارو از میوه‌‌های گیاه پنج‌انگشت تهیه شده كه در توضیحات این گیاه به طور مفصل شرح داده شده است.

یك پژوهش آزمایشگاهی نشان داده است كه عصاره دانه رازیانه در درمان آب مروارید حیوانات مؤثر بوده است.

بر اساس پژوهشی كه در سال 1379 توسط صالحی سورمقی و همكاران در دانشكده داروسازی تهران روی اسانس رازیانه انجام شد، مهم‌ترین اجسام آن ترانس آنتول (Trans anethol) به میزان 80درصد، فنشون (Fenchone) به میزان 8 درصد و لیمونن (Limonene) به میزان 5 درصد بود كه از نظر كیفیت مشابه با بهترین رازیانه در سطح جهان است.

ده كشور اول تولیدكننده رازیانه در سال 2008 شامل هند، مكزیك، چین، ایران، بلغارستان، سوریه، مراكش‌، مصر، كانادا و افغانستان هستند كه میزان 415027 تن تولید کرده‌اند.