مهندس مسعود خبازی
قاووت که در لهجه کرمانی «قووتو» نا میده می‌شود، نوعی فرآورده غذایی سنتی کرمان است که از مخلوط چند بذر گیاهی وگیاهان دارویی که پس از بودادن به صورت مخلوط با شکر آسیاب و پودر می‌گردند، تهیه می‌شود.
قاووت دارای طبیعت گرم و آرامبخش بوده و موارد مصرف آن بیشتر به عنوان فرآورده نیروبخش، مقوی و به‌طور کلی به عنوان تنقلات می‌باشد. معمولا رسم است هنگامی‌که خانمی‌زایمان می‌کند جهت تقویت به او قاووت می‌دهند و از مهمانانش نیز با قاووت پذیرایی می‌کنند. این مقاله به بیان ویژگی‌ها و برخی خواص قاووت می‌پردازد.
ترکیبات
قاووت در انواع مختلفی (با توجه به نوع ترکیبات) تولید شده و طعم‌های متفاوتی دارد. معروف‌ترین و کامل ترین نوع قاووت کرمان، قهوه ای رنگ است که مواد تشکیل دهنده آن شامل تخم آفتابگردان، بذر جو، تخم خرفه، بذر کاهو، بذر کنف یا شاهدانه، بذر کتان، مورد دانه، سیاه دانه، تخم گشنیز، دانه خشخاش، کنجد، هل باد، هل رسمی، فلفل سیاه، قهوه و شکر می‌باشد.
از دیگر اجزایی که در ترکیبات قاووت ممکن است استفاده شود، عبارتند از گندم، دارچین، تخم خربزه، زنجبیل، مغز پسته، نخود چی و میخک درختی. برای بعضی از مواد ممکن است طعم ناخوشایند (تلخی وتندی) در قاووت ایجاد کنند. حد مجاز (حداکثر بر حسب درصد وزنی) به شرح ذیل تعیین شده است:
خواص مواد تشکیل دهنده قاووت
تخم خرفه: دارای طبیعت سرد، مدر و ضد کرم کدو
تخم گشنیز: طبیعت سرد و هضم کننده غذا، نیرو دهنده، ضد تشنج، ضد صرع و ضد کرم
بذر کتان: طبیعت گرم، افزایش دهنده ادرار و رفع کننده یبوست
بذر جو: طبیعت سرد، درمان بیماری‌های قلبی، یبوست و دیگر اختلالات هاضمه و کاهش دهنده کلسترول
بذر کاهو: طبیعت سرد، شیرزا، ضد درد، مدر، التیام دهنده زخم و بواسیر، رفع کننده ناراحتی‌های کبد و خواب آور
هل: طبیعت کمی‌گرم و خشک، تقویت کننده معده، مفید برای درمان تهوع، نفخ، سنگ کلیه و کیسه صفرا و بطور کلی مقوی
سیاه دانه: طبیعت خیلی گرم، بادشکن، ملین و دافع سموم
تخم آفتابگردان: مدر و به علت دارا بودن ویتامین A مفید برای قوه بینایی
کنجد: طبیعت گرم، نرم کننده صدا و روده، رفع کننده خشونت حلق و غنی از ید
مورد دانه: طبیعت معتدل، تقویت کننده و مقوی معده و مفید برای درمان خونروی از اعضاء، مفید در درمان روماتیسم، اسهال و بیماری‌های مجاری تنفسی
بذر کنف: طبیعت گرم و خشک، نیرو بخش، ملین، مدر، ضد انگل و تسکین دهنده اعصاب
فلفل سیاه: طبیعت خیلی گرم و خشک، مقوی معده و محرک اشتهاء و ضد مسمومیت
قهوه: طبیعت سرد و خشک، نیرو بخش و تقویت‌کننده و موثر در درمان بیماری‌های ریوی، حصبه و...
دانه خشخاش: طبیعت سرد، خواب آور، مخدر، افزایش دهنده وزن، تقویت کننده حواس و مفید برای کلیه، کبد و درمان اسهال
ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی
بو و مزه: قاووت باید فاقد بو و مزه غیرطبیعی باشد. بو و مزه ناخوشایند ممکن است به دلایل گوناگون در قاووت به وجود آید. مانند مزه تلخی و تندی بیش از حد، بوی تندی ناشی از اکسید شدن چربی‌ها، مزه و بوی سوختگی و یا بو و مزه حاصل از شرایط محیطی مثل بوی نفت و خاک و...
اندازه ذرات: تمامی‌ذرات باید از الک 35 مش عبور کند (اندازه ذرات کوچکتر از 45 میکرون باشد).
مواد خارجی: قاووت باید فاقد شن، سنگ ریزه، خاشاک، چوب، اشیای فلزی، لاشه و قطعات بدن حشرات، فضولات، موی بدن جوندگان و ... باشد.
چربی: میزان چربی حداقل 3 درصد وزنی باشد.
پراکسید چربی استخراجی: حداكثر 5 میلی‌اکی والان بر کیلوگرم باشد.
خاکسترغیر محلول در اسید: حداكثر 2/0 درصد وزنی باشد.
بسته‌بندی
جنس بسته‌بندی قاووت باید طوری باشد که برای مواد غذایی مناسب و بر روی محتویات خود بی‌اثر باشد و آن را از رطوبت و کاهش مواد فرار (اسانس) حفظ نماید. بسته‌ها باید دارای شکل و وزن یکسان باشند.
وسایل و مواد بسته‌بندی باید نو، سالم، تمیز، خشک و بدون هرگونه بو باشند.
در موقع بسته‌بندی باید تا حد امکان هوای داخل بسته‌بندی خارج گردد.
بسته‌بندی باید غیر قابل نفوذ نسبت به اکسیژن و رطوبت باشد.
خواص دارویی و درمانی قاووت
برخی خواص دارویی و درمانی گزارش شده قاووت به شرح زیر است:
رفع بی‌خوابی، سرگیجه، استخوان درد و کمر درد، تقویت چشم و اعصاب، تقویت قوای جسمانی، جلوگیری از ریزش مو و ابرو، رفع درد دندان، مسهل، ضد نفخ، ضد باکتری، رفع خستگی، تقویت حافظه، افزایش مقاومت زنان در زمان بارداری، موثر در رشد جنین، موثر در کاهش درد برای زنان در زمان قاعدگی، کاهش ضعف و ناتوانی در افراد کهنسال، دارای ویتامین A و E و امگا -3 و افزایش شیر در زنان شیرده.
با توجه به فواید زیاد قاووت می‌توان این فرآورده را جایگزین مناسبی برای شیرینی‌ها و سایر تنقلات در نظر گرفت.
نشانه‌گذاری
بر روی هر بسته قاووت باید موارد زیر با خط خوانا و پاک نشدنی به زبان فارسی چاپ شود:
نام و نوع محصول
نام و نشانی تولیدکننده و یا علامت تجارتی
نام مواد اولیه تشکیل دهنده
شماره پروانه ساخت وزارت بهداشت
شماره سری ساخت
تاریخ تولید و انقضاء قابلیت مصرف (روز، ماه و سال)
ویژگی‌های میکروبی
ویژگی‌های میکروبیولوژیكی قاووت به شرح جدول زیر می‌باشد:
نوع میکروارگانیسم حداکثر مجاز در یک گرم
شمارش باکتری‌های مزوفیل 105
باسیلوس سرئوس 103
کپک 103
کلی فرم 10
اشرشیاكلی منفی
