زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

گفتگو: رضا حسینمرد ی - روزنامه‌نگار

تحریریه زندگی آنلاین : دکترغلامعلی جاودان سال 1349 در شهرستان رودان از توابع استان هرمزگان متولد شد. تحصیلات مقدماتی و متوسطه را در همین شهرستان پشت سر گذاشت و سال 1370 در رشته پزشکی عمومی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان پذیرفته و در نهایت سال 1377 دانش‌آموخته طب شد. وی علاوه بر طبابت در درمانگاه‌های روستایی در ستاد دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان نیز مشغول به فعالیت بود و تا سال 1381 به همکاری‌های خود در این دانشگاه ادامه داد. سپس به دانشگاه علوم پزشکی ایران منتقل شد، البته ایشان طی مقاطع مختلف زمانی در مسئولیت‌های متعددی در این دو دانشگاه ایفای وظیفه و خدمت کرده است. دکتر جاودان برای ادامه تحصیل در سال 1387 در مقطع دکترای تخصصی تغذیه دانشگاه علوم پزشکی ایران پذیرفته و در نهایت با رتبه برتر در سال 1393 دانش‌آموخته این رشته شد. آن دوران همزمان با ادغام دانشگاه علوم پزشکی ایران و دانشگاه علوم پزشکی تهران بود.

وی پیرو یک فراخوان به عنوان هیات علمی پژوهشی در دانشگاه علوم پزشکی ایران پذیرفته و مشغول ادامه همکاری‌های خود شد. مدتی در مرکز تحقیقات سلولی و مولکولی و سپس در مرکز جراحی لاپاروسکوپیک واقع در بیمارستان حضرت رسول اکرم (ص) فعالیت کرد، البته طی این مدت به عنوان رئیس مرکز بهداشت شمال غرب تهران نیز همکاری داشت و خدمات ارزنده‌ای در حوزه ارائه کرد. در ادامه دکتر داودی از استادان تغذیه و رئیس وقت دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان در سال 1395 برای همکاری از ایشان دعوت کرد و در همین راستا به عنوان معاون بهداشتی و سپس به عنوان معاون غذا و دارو (دوره کرونا) در دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان مشغول ادامه همکاری‌ها شد که این وضعیت تا سال 1400 برقرار بود؛ ایشان در ادامه به مدت یک سال در حوزه معاونت آموزشی وزارت بهداشت فعالیت داشت و در سال 1401 با حکم وزیر بهداشت به عنوان رئیس دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان منصوب شد که تا چندی پیش نیز در همین سمت به فعالیت‌های خود ادامه داد.

 دکتر جاودان هم اکنون عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان است. با این مقدمه به گفتگو با دکتر غلامعلی جاودان پرداختیم.

بیشتربخوانید:

راهکارهای پیشگیری و درمان ریزش ابروها

لطفاً بفرمایید علت اصلی این جابجایی‌های شما، میان دو دانشگاه علوم پزشکی ایران و هرمزگان چه بوده است؟

هدف از این جابجایی‌ها راه‌اندازی رشته علوم تغذیه در دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان بوده است. استان هرمزگان کم‌برخوردار و نیازمند تلاش همه جانبه است.

 هرمزگان یکی از استان‌های پهناور کشور است و همجوار با خلیج فارس، تنگه هرمز و دریای عمان می‌باشد. چهارده جزیره ایرانی در محدوده این استان است و حدود نیمی از سواحل کشور به این استان اختصاص دارد. بشاگرد و جاسک که از مناطق محروم و کم‌برخوردار کشور محسوب می‌شوند، نیز در محدوده این استان است. به ویژه مناطق شرقی استان هرمزگان از نظر شاخص‌های تغذیه‌ای وضعیت خیلی‌خیلی نامناسبی دارند و سوء‌تغذیه از نوع سوء‌تغذیه وابسته به فقر مواد غذایی در شرق این استان مشهود است.

 مشکل به گونه‌ای وجود دارد که حتی دانش‌آموزان این استان در کنکور سراسری توان رقابت مناسب با سایر دانش‌آموزان کشور را ندارند که یکی از دلایل این موضوع سوء‌تغذیه در دوران کودکی و شیرخوارگی است. کوتاهی قد یکی از مشکلات مهم در افراد این استان محسوب می‌شود. در غرب استان هرمزگان به لحاظ ارتباط خوب با برخی از دیگر شهرستان‌ها و کشورهای حوزه خلیج‌فارس در شهرهایی مانند بندرلنگه و ... چاقی، دیابت و برخی بیماری‌های غیر واگیر بیشتر مشهود است.

استان هرمزگان در مجموع از بابت مسائل مرتبط با تغذیه و آموزش‌های عمومی در حوزه تغذیه محرومیت‌هایی دارد که شاید بتوان گفت در سیزده شهرستان این استان، در هر کدام یکی دو نفر کارشناس تغذیه وجود دارد.

با توجه به اخذ مجوزهای لازم جهت بومی‌گزینی دانشجویان برای تحصیل در مقطع کارشناسی تغذیه، تلاش برای توسعه آموزش و انتقال آموخته‌های تغذیه‌ای به مردم در شهرستان‌های محل سکونت آنان شده است.

گروه تغذیه از چه زمانی در دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان فعال شده است؟

الان حدود دو سال است که این گروه فعال شده است و در هر مقطع مجوز جذب بیست نفر دانشجو را داشتیم که در حال حاضر حدود چهل دانشجوی شاغل به تحصیل داریم، ولی نیازها بدون شک بیش از این تعداد است. حدود دویست درمانگاه در این استان داریم که اگر در این مناطق بر اساس استانداردهای وزارت بهداشت به ازای هر چند درمانگاه یک نفر کارشناس تغذیه در نظر بگیریم، حدود ده سال زمان نیاز خواهد بود تا به واسطه همین روند آموزشی نیازهای استان به دانش‌آموخته «رشته تغذیه» را تأمین کنیم.

جمعیت هرمزگان نیمی شهری و نیمی روستایی است؛ اگر نیاز بیمارستان‌های استان به کارشناس تغذیه را نیز در نظر بگیریم، پس نیاز به کارشناس و مشاور تغذیه بیش از این تعداد است. حضور کارشناس تغذیه باعث کوتاه شدن طول درمان و ترخیص سریع از بیمارستان و کنترل بهتر بیماری‌ها و فرایند درمان خواهد شد.

 سه کشور در حوزه خلیج‌فارس در همسایگی هرمزگان قرار دارند که اگر بخواهیم در موضوع دیپلماسی علمی و گردشگری سلامت بیشتر فعالیت کنیم، ظرفیت‌های بیشتری وجود خواهد داشت. جذب دانشجو از این کشورها و یا اشتغال دانش‌آموختگان ایرانی در این کشورها فرصت مناسب در آینده خواهد بود.

بیشتربخوانید:

انواع سکته های مغزی از پیشگیری تا درمان

در مورد تغذیه سالم و برنامه‌های کشوری مانند غنی‌سازی آرد با آهن و اسید فولیک اقدامات چطور پیش رفته است؟

سیاستگذار در این برنامه‌ها نقش مهمی دارد. مجلس در جایگاه اول سیاستگذاری قرار دارد و در مرحله بعد سیاست‌های ابلاغی وزارت بهداشت مطرح است. چون بیماری‌های مرتبط با سوء‌تغذیه امراض مزمنی هستند و در مقایسه با مشکلاتی مانند تصادفات و سکته‌های قلبی، امراض مزمن به صورت حاد و فوریتی رخ نمی‌دهند، در نتیجه کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند! سیاستمداران نیز در این زمینه تمایل کمتری به برنامه‌ریزی نشان می‌دهند.

بر اساس آمار بیش از ده درصد جمعیت کشور به دیابت مبتلا هستند و اگر هزینه درمان هر فرد دیابتی به طور متوسط بیست میلیون تومان در ماه باشد، اگر به واسطه مراقبت‌های تغذیه‌ای، مداخلات و توصیه‌های آموزشی بتوانیم این آمار ابتلا را ده درصد کاهش بدهیم، رقم بسیار بزرگی خواهد بود و شاید بتوان گفت با چنین سیاستگذاری و پیشگیری، مبالغ زیادی از بودجه درمان بیماری‌های مرتبط را کاهش می‌دهیم و سرمایه کشور را ذخیره می‌کنیم.

سیاستگذاران باید از این نکات به گونه‌ای استفاده کنند تا در راستای کاهش یا رفع مشکلات مردم موفق باشند.

غنی‌سازی آرد با آهن و اسید فولیک آن‌طور که باید و در ذهن داریم اجرا نمی‌شود، ولی در خصوص تولید و توزیع آرد کامل در استان یک کارخانه مجوز گرفته که آرد کامل تولید کند. سبوس حاوی فیبر، املاح معدنی، ویتامین و مقداری پروتئین است که وقتی از گندم جدا می‌شود و در نان نیست، یعنی اینکه با خوردن نان فقط یک ماده نشاسته‌ای و کربوهیدرات می‌خوریم و عملاً از سایر مواد مغذی مورد نیاز محروم هستیم که در صورت تولید آرد کامل در پیشگیری از بیماری‌های مزمنی مثل فشار خون و دیابت بسیار مؤثر خواهد بود.

با توصیه‌های دانشگاه علوم پزشکی اکنون یک کارخانه در استان ما مجوز تولید آرد کامل را اخذ کرده و قرار است تعدادی نانوایی پخت و تولید نان کامل را انجام دهند.

اگر شما یک سیاستگذار کلان بودید، برای استان خودتان در زمینه تغذیه چه تصمیمی اتخاذ می‌کردید؟

مهم‌ترین اولویت سلامت مواد غذایی مصرفی مردم است. از دیدگاه من امروزه با انفجاری از بیماری‌های غیرواگیر روبرو هستیم. مثلاً وقتی از دیابت سخن می‌گوییم، حجم بالایی از عوارض مرتبط با آن مطرح است. نابینایی، زخم پای دیابتی، نارسایی کلیه، مشکلات عروقی و ... بخشی از این عوارض است. همه این بیماری‌ها بار سنگینی از هزینه جهت درمان مورد نیاز را به همراه دارد، اما برای پیشگیری از این بیماری‌ها می‌توان با کمترین هزینه اقدام کرد.

من همیشه مطرح می‌کنم که چرا اجداد ما با طول عمر زیاد خود با امراضی مانند فشار خون، دیابت و .... روبرو نبودند؟! به طور حتم شیوه صحیح زندگی، تحرک و تغذیه سالم در گذشتگان ما متفاوت بود. امروزه دستکاری‌هایی که در غذا و صنعت مواد غذایی انجام می‌شود، مثلاً حذف سبوس از گندم، تاثیرات و پیامدهایی بر سلامت خواهد داشت.

بحث مهم دیگر از نظر من اولویت بخشیدن به موضوع آموزش عمومی مردم برای داشتن الگوی تغذیه‌ای مناسب است. باید به دانش‌آموزان مقاطع مختلف مدارس و همچنین خانواده‌ها آموزش داد. نسل ما بر اساس اصول نژادی، الگوی غذای ایرانی داشته است و در آن دوران به یاد ندارم که به عنوان مثال اکثر خانواده‌های ما توانایی داشتند که ماهانه یا به طور هفتگی برنج بخورند، البته تنوع غذایی زیاد بود، ولی امروزه به جز صبحانه اغلب مردم برنج در وعده‌های ناهار و شام میل می‌کنند. شکر، نان و مواد غذایی همین‌طور است.

اولویت بعدی از دیدگاه من توجه ویژه به اصول پیشگیری و ترجیح آن نسبت به درمان است. به دلیل اینکه مطالبه‌گری در زمینه درمان زیاد است، سیاستگذاران اولویت را موضوعات درمانی قرار می‌دهند تا به مردم رسیدگی شود، اما این موضوع که هزینه کنیم تا مردم کمتر درگیر بیماری‌ها شوند، خیلی خیلی مهم است.

بیشتربخوانید:

پیشگیری و درمان کبد چرب با تغذیه سالم

شما گفتید که استان هرمزگان از نظر دریا و ساحل پهناور است. با این دیدگاه سهم مردم از غذاهای دریایی چه مقدار است؟

توجه به غذاهای دریایی در گذشته خوب بود، ولی امروزه به دلیل مباحث اقتصادی، سهم غذاهای دریایی در سفره خانواده‌ها کم شده است. امروزه اگر بخواهیم ماهی تهیه کنیم، باید به طور تقریبی کیلویی پانصد، ششصد هزار تومن هزینه صرف نماییم و این در شرایطی است که همه مردم توان پرداخت آن را ندارند. در گذشته ماهیگیری بین مردم استان رونق خاص داشت و شاید یک روز در میان غذای مردم ماهی و میگو بود که در قالب غذاهای مختلف مصرف می‌شد، ولی امروزه این شرایط برای عموم برقرار نیست و همه خانواده‌ها توان خرید ندارند. اقتصاد دریا محور که دستور رهبر معظم انقلاب است، به شرطی که سیاستگذاران بتوانند اجرایی کنند، اقدام مهم و ارزشمندی است.

باید تکنولوژی‌های نو در اختیار قرار گیرد تا علاوه بر جلوگیری از آسیب به محیط زیست، بتوان حداکثر بهره‌برداری را انجام داد.

مثلاً جلبک یک ماده غذایی خوب است که همراه با انواع و اقسام موجودات خوراکی دریایی قابل مصرف خواهد بود. کشورهایی که تکنولوژی روز دارند، می‌توانند بیشترین بهره را از دریا و غذا‌های دریایی کسب کنند.

لطفاً در مورد پایان‌نامه‌های دانشگاهی خودتان و دانشجویان بیشتر بفرمایید.

من حدود پنجاه مقاله علمی دارم. پایان‌نامه دوره پزشکی عمومی من با توجه به علاقه خودم در زمینه موضوع «بررسی پروفایل‌های لیپیدی در بیماری کاتاراکت (آب مروارید)» بود. موضوع پایان‌نامه مقطع دکترای تخصصی تغذیه نیز در مورد «تأثیر اسید چرب کونژوگه بر ایسکمی ریپرفیوژن» بود که مقاله حاصل از آن نیز منتشر شد. همچنین در استان روی یک میوه بومی مناطق گرمسیر به نام «گوا» کار تحقیقاتی کردیم؛ این بررسی در مورد تأثیر شیوه پاستوریزاسیون نوشیدنی‌های حاوی این میوه بود که شیوه استفاده از ماکروویو را مناسب‌تر اعلام کردیم، البته برای ارائه نتایج این مقاله تحقیقاتی در یک کنگره بین‌المللی نیز از من دعوت شد. همچنین روی استخراج «امگا 3» از ماهی ساردین نیز کار کردیم.

البته من در حوزه غذا و دارو نیز فعالیت کردم؛ طی بررسی انجام شده در مورد چای‌های وارداتی متوجه شدیم که مشکل جدی و حاد در این زمینه وجود نداشت. تحقیقات در مباحث سلولی و مولکولی هم انجام دادیم. بررسی مواد معدنی و فلزات سنگین در «شیر الاغ» را با همکاران دانشگاه علوم پزشکی یزد انجام دادیم و نتایج آن نیز ارائه شد. این شیر اثرات درمانی خوبی دارد و مواد معدنی موجود در آن نیازهای مصرف‌کنندگان را برطرف می‌کند.

بررسی روی غلظت آنتی‌بیوتیک‌ها در آب‌های ساحلی بندر‌عباس را بررسی کردیم. ماندگاری و وجود آنتی‌بیوتیک «اریترومایسین» در خروجی فاضلاب‌های شهری را بررسی نمودیم تا به تأثیر آن روی آبزیان برسیم.

مطالعه کوهورتی در غرب هرمزگان روی «سندرم متابولیک» انجام دادیم که دیابت، فشار خون و بیماری‌های قلبی و عروقی در این مطالعه بررسی شد؛ نتیجه اینکه چون الگوی غذایی مردم در این منطقه از هرمزگان مشابه مردم کشورهای همسایه است، نوع غذا و تغذیه آنان می‌تواند تاثیراتی در بروز برخی از بیماری‌های متابولیک داشته باشد.

آیا همچنان موارد کم‌خونی در استان هرمزگان زیاد است؟

کم‌خونی از مشکلات شایع در استان هرمزگان است. تالاسمی در شرق استان هرمزگان زیاد بوده است، البته موارد تالاسمی ماژور تا چند سال پیش کم شده بود، ولی به لحاظ سیاست‌های جوانی جمعیت به خانواده‌هایی که هر دو زوج تالاسمی مینور دارند، توصیه می‌شود که در هر بارداری مشاوره ژنتیک را حتماً انجام دهند تا از تولد جنین دارای تالاسمی ماژور جلوگیری شود. تالاسمی مینور و کم‌خونی داسی شکل و برخی مدل‌های کم‌خونی در استان هرمزگان شیوع دارد.

سخن پایانی و توصیه تغذیه‌ای به جامعه

توصیه من این است که مردم از غذاهای کامل بیشتر مصرف کنند، یعنی اینکه نان و برنج از نوع کامل و سبوس‌دار باشد. باید سعی کنند تنوع و تعادل در استفاده از مواد غذایی مد نظر قرار گیرد. جوانان در مصرف فست‌فود‌ها دقت لازم را داشته باشند و کمتر مصرف کنند. بی‌توجهی به این نکات آینده‌ای با بروز و شیوع بیشتر بیماری‌ها خواهد بود. بدون توصیه متخصصان امر از داروهای تقویتی و مکمل‌ها استفاده نکنند؛ به خصوص در مواردی مانند درمان‌های چاقی و رفع لاغری در جهت زیبایی پوست یا رفع ریزش مو و افزایش قد و ...، اقدام نکنند. کمبود و مصرف بیش از نیاز مواد معدنی و ویتامین‌ها در هر صورت می‌تواند مانند چاقوی دو لبه برای افراد مشکلاتی ایجاد کند. امید است با رعایت اصول تغذیه مناسب شاهد رشد و شکوفایی نسل آینده کشور و کاهش موارد شیوع بیماری‌ها به خصوص امراض غیر واگیر باشیم. به واسطه رعایت اصول تغذیه‌ای می‌توان به دستیافت‌های خوبی رسید. موفق باشید.