گفتگو: رضا حسینمردی - خبرنگار
تحریریه زندگی آنلاین : بهرام مبشر، در سال ۱۳۳۷ در تهران متولد شد و زاده منطقه " فشم" استان تهران است. وی دکترای فیزیک کیهان‌شناسی دارد. ملیت ایرانی دارد و تاکنون بیش از ٢٠٠ مقاله علمی نوشته و به موفقیت‌های بسیاری دست‌یافته است.
هشت سال تدریس در کالج سلطنتی لندن به‌عنوان استاد.
عضو عالی مؤسسه علوم تلسکوپ فضایی وابسته به سازمان ناسا (تلسکوپ‌هابل)
نماینده سازمان فضایی اروپا (ESA) در سازمان تلسکوپ فضایی
مسئول آشکارساز nikmouse تلسکوپ فضایی هابل
عضو اصلی تیمی که توسط تلسکوپ فضایی هابل توانست تصویر فراژرف کهکشان را برای نخستین بار به تصویر بکشد.
عضویت در تیمی که موفق به تصویر کشیدن موقعیت تغییر کهکشان‌های کوچک‌شده است.
توسعه تحقیقات اطلاعات وسیع (Big Data) و آموزش موسوم به FIELS. در قالب این همکاری گسترده، آژانس فضانوردی آمریکا کمک قابل‌توجه ۴.۵ میلیون دلاری به تیم تحت امر پروفسور مبشر اعطا کرد.
سال ۲۰۰۲: جایزه ناسا برای دستاوردهای برجسته فنی در سومین مأموریت تعمیر تلسکوپ فضایی هابل –
سال ۰۵-۲۰۰۴: قرار گرفتن در بین ۵ درصد از دانشمندان موسسه علوم تلسکوپ فضایی (STScl) با بالاترین موفقیت علمی
سال ۰۵-۲۰۰۴: قرار گرفتن در بین سه عضو برتر دانشمندان STScl
سال ۲۰۰۴: دریافت جایزه دستاورد علمی از آژانس فضایی اروپا
سال ۲۰۰۷: دریافت جایزه جشنواره بین‌المللی خوارزمی
سال ۲۰۰۸ تاکنون: دانشیار موسسه فناوری کالیفرنیا
سال ۲۰۰۸ تاکنون: استاد کمک در پژوهشکده دانش‌های بنیادی (IPM) تهران.
این‌ها بخشی از سوابق و افتخارات این چهره نامدار و ایرانی وطن‌پرست است.
بیشتربخوانید:
عاملی برای پیشگیری از آلزایمر
دکتر بهرام مبشر حدود بیست سال در کشور انگلستان تحصیل وزندگی کرد و در کالج‌های انگلیس تدریس کرده است و اکنون نیز بیشتر از بیست سال است که در آمریکا زندگی، تحقیق و تدریس می‌کند.وی چندی پیش با دعوت جامعه جراحان ایران به‌منظور سخنرانی در خصوص یافته‌های جدید تلسکوپ فضایی "جیمز وب" به کشور آمد؛ شما در این شماره بخشی از صحبت‌های اختصاصی ایشان با خبرنگار مجله دنیای سلامت پس از سخنرانی در مراسم افتتاحیه چهل و پنجمین کنگره علمی سالیانه جامعه جراحان ایران مصادف با چهلمین سالگرد تأسیس جامعه جراحان ایران، مورخ 17 اردیبهشت 1403 در مرکز همایش‌های رازی دانشگاه علوم پزشکی ایران را می‌خوانید:
استاد عزیز لطفاً برای شروع صحبت‌ها در مورد زندگی شخصی و فرزندان خودتان برایمان بگویید.
من حدود سی‌وچهار سال پیش ازدواج کردم و یک پسر24 ساله و یک دختر 22ساله دارم. پسرم درزمینهٔ کامپیوتر و هوش مصنوعی فعالیت می‌کند و دخترم خبرنگار (روزنامه‌نگار) است که درزمینهٔ حقوق اجتماعی و حقوق زنان فعالیت دارد.
من سال‌ها نماینده سازمان فضایی اروپا در "ناسا" بودم و حدود هشت سال در تلسکوپ فضایی "هابل" کار و فعالیت علمی پژوهشی کردم و خیلی از پروژه‌ها را آنجا شروع کردیم؛ به‌عنوان‌مثال پروژه "فراژرف هابل" که عمیق‌ترین تصویری که بشر از جهان‌دیده را آنجا شروع کردم. سپس به دانشگاه کالیفرنیا رفتم و به‌عنوان استاد برجسته و ممتاز دانشگاه کالیفرنیا مشغول فعالیت علمی ، پژوهشی و آموزشی شدم. من بخش عمده‌ای از موفقیت خودم را مدیون همراهی و محبت‌های همسرم"آذین مبشر" که یک ویروس‌شناس است، میدانم.
آیا با این جایگاه علمی، درآمد و حقوق ماهیانه شما خوب و رضایت‌بخش است؟
درآمد و حقوق ماهانه من در سطح خیلی بالایی در میان استادان دانشگاه‌های آمریکا است و حتی شاید حقوق من در سطح حقوق وزرا است.
به اعتقاد من یکی از مسائلی که باعث نگرانی و بی‌انگیزگی در زندگی حرفه‌ای در ایران شده همین درآمد کم و غیر منطبق با هزینه‌های مردم است. همین نکته باعث بی‌انگیزگی و مهاجرت خواهد شد. البته هر فرد از اینکه در کشور خود موقعیت و جایگاه مناسب با درآمد خوب داشته باشد استقبال می‌کنند.
علاقه شخصی شما در چه زمینه‌ای از علوم است؟
علاقه من روی عملکرد مغز و چگونگی فعالیت آن همچنین هوش مصنوعی است که روی این موضوع و نوروساینس نیز تدریس می‌کنم، البته به ادبیات فارسی هم علاقه دارم. من کتابی تحت عنوان "اوریجین" یا مبدأ و اصلیت نوشتم؛ در این کتاب به مبدأ به وجود آمد هر چیز در جهان اشاره کردم. پیرامون به وجود آمدن، ماده و انرژی ، کهکشان‌ها و ستاره‌ها، سپس در خصوص به وجود آمدن حیات و تمدن در این کتاب نوشتم. دانشگاه کالیفرنیا به دنبال ایجاد دوره آنلاین برای این موضوع مهم است و من تدریس آنلاین در این خصوص انجام می‌دهم و هر دوره حدود پانصد دانشجوی علاقه‌مند به این دانش دارم. وجود انسان و ساختار ژنتیکی بدن ما از مولکول‌هایی است که با کاتالیزوری مانند خاک رس مخلوط شده و این مولکول‌هایی هستند که حیات را به وجود می‌آورند. همین مولکول‌های شیمیایی که سوخت‌وساز و انرژی بدن را به وجود می‌آورند موسوم به "آ.ت.پ" (آدنوزین تری فسفات) شامل کربن ، هیدروژن، فسفر، اکسیژن... اگر کنار هم باشند می‌توانند در به وجود آمدن چرخه حیات کمک کنند ولی با این علم هنوز نتوانستیم یک سلول توانمند را آن‌طور که باید در محیط آزمایشگاه بوجودآوریم!
انسان‌های اولیه در آفریقا به وجود آمدند و صد هزار سال پیش به بقیه نقاط دنیا پخش شدند. یعنی یک گروهی از آفریقا بیرون آمدند و به اروپا و شرق رفته‌اند و درنهایت پخش‌شده‌اند. وقتی فسیل‌ها را کشف می‌کنند به‌طورکلی منشأ حیات انسان‌ها به قاره آفریقا بازمی‌گردد. الان تا دویست هزار سال قبل را می‌توان بررسی کرد و به رد پای به وجود آمدن انسان‌ها بیشتر پی برد.
بیشتربخوانید:
پنج بیماری نادر که از وجود آن خبر نداشتید
به اعتقاد شما منشأ شیوع و گسترش برخی بیماری‌ها چگونه است؟ آیا سال‌های خیلی دورهم همین مقدار بیماری وجود داشته است؟
درگذشته‌های دور نیز همیشه انواعی از بیماری‌ها وجود داشته ولی به دلیل محدودیت‌های ارتباطی، انتقال و گسترشی برای آن وجود نداشت! درنهایت نزدیکی مردم دنیا با یکدیگر باعث به وجود آمدن امراض مختلف طی سالیان قدیم تاکنون شده است. جهانی‌شدن باعث شیوع بسیاری از بیماری‌ها شده است و باید مراقب بود. بیماری‌ها وجود داشته ولی خیلی از آن‌ها ناشناخته بودند، درک بشر نسبت به ماهیت بیماری‌ها طی سالیان سال تغییر پیداکرده است و اکنون شناسایی می‌شوند. مثلاً در مورد بیماری "صرع" آن زمان‌های دور تصور بر این بود که روح شیاطین و "جن" در بدن فرد واردشده که دچار این حملات مغزی می‌شود به همین خاطر این بیماران دوری می‌کردند، ولی بعدها با افزایش دانش و گسترش علم پزشکی متوجه ماهیت بروز این‌گونه بیماری‌ها می‌شدند. البته هر بلایی که به سر بشریت می‌آید ناشی از "جهل و نادانی" است و این موضوع در سایر نقاط دنیا حتی در آمریکا نیز به چشم می‌خورد.
امروزه پزشکی و فضانوردی چه ارتباطی دارند؟
گرایش جدید بین‌رشته‌ای بنام "پزشکی فضایی" در دنیا به وجود آمده که در آن به بررسی ابعاد مختلف تأثیر فضا بر بدن انسان‌های فضانورد می‌پردازد. بررسی اثر جاذبه روی انسان‌ها را مطالعه می‌کند. وقتی فضانوردان به مریخ می‌روند حدود شش ماه در فضا هستند پس شرایط بی‌وزنی بر آن‌ها تأثیراتی خواهد داشت به همین خاطر دانش "پزشکی فضایی" به بررسی این پیامدها روی فضانوردان کمک خواهد کرد.
تأثیر اثر بی‌وزنی و جاذبه کم زمین در فضا ممکن است بر میزان تأثیر داروهای شیمیایی روی بدن فضانوردان نقش داشته باشد، ولی تحقیق در این زمینه در مراحل ابتدایی است و سال‌ها طول خواهد کشید که دانشمندان به نتایجی در این خصوص دست پیدا کنند. تحقیق روی اثر داروها در فضا، نیز یکی از پروژه‌های تعریف‌شده است که ممکن است سال‌ها به طول بیانجامد.
نهایت بررسی‌های شما بر روی عمر جهان به چه عددی رسید؟
به کمک تلسکوپ‌های قوی به داده‌هایی رسیدیم که مشخص‌شده عمر جهان "سیزده ممیز هشت" میلیارد سال است و این مسئله توسط تلسکوپ "جیمز وب" بررسی و محاسبه‌شده است. به اعتقاد من دیگر هیچ کهکشانی پیرتر از عمر جهان (کهکشان راه شیری) یافت نخواهد شد.
شما بیشتر با کجا همکاری دارید؟
تمام‌کار من علمی است و کار مهندسی نمی‌کنم . من برای سازمان فضایی صحبت می‌کنم و بیشتر فعالیت‌ها و سخنرانی‌های من در مورد جهان و کهکشان‌ها است.
من در حال حاضر پروفسور و استاد ممتاز دانشگاه کالیفرنیا هستم و در رشته کیهان‌شناسی تحقیق، تدریس و با انواع تلسکوپ روی زمین و نصب‌شده در فضا کار می‌کنم. بیشتر روی پیدایش و تحولات کهکشان‌ها، همچنین روی ساختار جهان و کهکشان‌ها کار می‌کنم. من حدود چهل سال است که در این زمینه فعالیت دارم.
خیلی علاقه‌مند همکاری با جامعه جراحان ایران بوده و هستم. طی سالیان گذشته به دعوت از استاد عزیز جناب دکتر ایرج فاضل، چندین مرتبه میهمان کنگره‌های علمی سالیانه جامعه جراحان ایران بودم. همیشه حضور و صحبت در میان پزشکان جراح کشورم برایم خیلی لذت‌بخش بوده است. امسال نیز در سخنرانی افتتاحیه چهل و پنجمین کنگره جامعه جراحان ایران در اردیبهشت 1403 حضور داشتم و برای حاضران در خصوص تازه‌ها و آخرین یافته‌های تلسکوپ "جیمز وب" سخنرانی کردم.
حاضران بخصوص پزشکان در این کنگره علاقه قابل‌توجهی به صحبت‌های شما در خصوص فضا و کهکشان‌ها، ماهیت وجودی انسان و موجودات... نشان می‌دهند. به نظر شما علت چیست؟
هرکسی کنجکاو است که بداند جهان چگونه به وجود آمده و این سؤال از کودکی با ما همراه بوده است. همیشه به فکر این بودم که در این‌گونه مجامع و کنگره‌های علمی پزشکی پیرامون چیزهایی که کمتر در مورد آن شنیدند صحبت کنم.
کیهان‌شناسی و علوم فضایی یکی از معدود رشته‌های تخصصی است که همه انسان‌ها فارغ از هر ملیت و جنسیتی، علاقه دارند با بررسی در آن به ماهیت اصلی اکتشافات و به وجود آمدن دنیا برسند؛ اینکه جهان چگونه متحول شده و حیات چگونه به وجود آمده است؟ ما همیشه به دنبال جواب برای این پرسش‌ها هستیم و علاقه در این خصوص فراوان است.
شما ساکن کدام نقطه آمریکا هستید؟ آیا تاکنون طی این چندین مرتبه برای حضور در ایران با محدودیت یا ممانعتی مواجه شدید؟
من ساکن کالیفرنیای آمریکا هستم و تاکنون هیچ محدودیت و ممنوعیتی برای سفر به ایران و شرکت در برنامه‌های علمی طی این سال‌ها نداشتم . من در کالیفرنیا دانشجویان متعددی داریم که تعدادی از آنان ایرانی هستند.
انگیزه و دیدگاه شما در خصوص این مسیری که انتخاب کردید و در تلاش برای اطلاع‌رسانی هستید چیست؟
علم چیزی است که به‌عنوان یک ارث از پدران و اجداد ما به ارث رسیده که باید آن را حفظ کنیم و به فرزندانمان نیز انتقال دهیم. باید به دنبال همه علوم رفت حتی اگر با رشته تحصیلی ما ارتباطی نداشته باشد؛ با این ایده فکر انسان بازتر می‌شود و حتی در رشته اصلی تحصیلی خود نیز می‌توانیم موفق‌تر باشیم.
یکی از مهم‌ترین آرزوهای شما چیست؟
آرزوی من این است که یک روزی به ایران برگردم و یک"معلم" باشم؛ ولی متأسفانه مشغله و کار اجازه نمی‌دهد که فرصت کنم به ایران بازگردم. برنامه کاری من خیلی سنگین است و در حال حاضر امکان رسیدن به این آرزو را ندارم. ولی خیلی دوست دارم به ایران برگردم.
جناب دکتر مبشر لطفاً بفرمایید در سخنرانی اختصاصی برای جراحان به چه نکاتی اشاره کردید؟
من چندین سال پیش هم در چنین کنگره‌ای صحبت‌هایی کردم ولی صحبت امروز من تفاوت‌هایی پیداکرده است چون سرعت پیشرفت علم در این سال‌های اخیر خیلی زیاد بوده است.
اگر عمیق‌تر و دورتر فکر کنیم و به سخنان استادان قدیمی مانند سقراط و شاگردان او مانند افلاطون و ارسطو که از صحبت‌های استاد خود مطالبی را جمع‌آوری و منتشر کردند بیشتر بیندیشیم به نتایجی می‌رسیم.
اولین مدل‌های اخترشناسی را این دانشمندان با علم آن زمان خود تعریف و تشریح کردند. اولین مدل جهان به این شکل بود که زمین در مرکز است و همه‌چیز به دور آن می‌چرخد...! اما امروزه خوب میدانیم که این صحیح نیست، ولی این مدل ناشی از تفکر این دانشمندان قدیمی بود که در علوم تحقیق و بررسی می‌کردند.
دو هزار و پانصد سال پیش چنین دیدگاهی بود و در ادامه کوپرنیک با نظریه خود، زمین را از مرکز هستی برداشت و بجای آن خورشید را در مرکز جهان قرارداد ولی این دیدگاه نیز اشتباه بود. وی با دیدگاهی که هزار و هفت‌صد سال مطرح بود جنگید تا دیدگاه خود را مطرح کند. یعنی سال‌ها و قرن‌ها طول کشید که زمین از مرکز جهان برداشته شد و خورشید جایگزین آن شد؛ اگرچه این دیدگاه نیز اشتباه بود اما بیان شد.
از اولین پرواز برادران رایت تا اولین فرود انسان در فضا حدود شصت‌وشش سال فاصله زمانی گذشت؛ این تحولی است که در علم و دانش با سرعت صورت گرفته است. آن سال‌ها دانشمندان یونانی تفکرات علمی خود را طرح کردند.
ستاره‌شناس دانمارکی " تیکو براهه" اولین فردی بود که مختصات ستاره‌ها در آسمان را به‌طور ابتدایی اما دقیق ترسیم کرد. در ادامه دستیار او "کپلر" راه استاد خود را ادامه داد و حرکت سیارات را به دور خورشید مدل داد و مدار بیضوی چرخش سیارات را تعریف کرد و امروز هرچه در خصوص گذشت زمان و شبانه‌روز، تغییر فصول و سال‌ها عنوان می‌شود بر اساس دیدگاه و قوانین"یوهان کپلر" بوده است.
در ادامه گالیله اولین و مهم‌ترین تلسکوپ را بیش از چهارصد سال پیش ساخت. گالیله برای اولین بار حرکت زمین به دور خود را در دورانی پر از جهل بیان و اثبات کرد. نیوتن و انیشتین دو دانشمند بزرگی هستند که قوانینی مهم را مطرح کردند. دوران علم مدرن از قرن نوزدهم شروع شد و با تلاش‌های آلبرت انیشتین ادامه یافت. تئوری "نسبیت عمومی" موضوع مهمی بود که در آن انحنای فضا ناشی از جرم اجسام در آن ذکر شد و در ادامه جاذبه و شتاب اجسام مطرح شد؛ گفته شد که علت جاذبه، منحنی بودن فضا است.
تجهیزات تا چه حد به دانشمندان کمک کرد تا به دست‌یافته‌ای جدید و نزدیک به واقعیت برسند؟
تلسکوپ "پالومار" در کالیفرنیا به مدت پنجاه سال از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین تلسکوپ‌های جهان بود. تلسکوپ "کک" در هاوایی نیز از بزرگ‌ترین تلسکوپ‌ها است بعدازآن تلسکوپ فضایی "هابل" که حدود سیصد کیلومتر بالاتر از زمین قرار دارد یکی از مهم‌ترین تلسکوپ‌های جهان محسوب می‌شود که به‌واسطه آن می‌توان جهان را به‌خوبی دید.
درنهایت حدود دو سال پیش تلسکوپ "جیمز وب" مورخ 25دسامبر 2021 به فضا ارسال شد. تلسکوپی که ساخت آن حدود سی سال طول کشید و با هزینه‌ای چندین میلیون دلاری از کالیفرنیا به فضا پرتاب شد.
تلسکوپ "جیمز وب" مأموریت‌های ارزشمندی دارد که به‌عنوان‌مثال می‌توان به شناسایی دورترین و عمیق‌ترین تصاویر موجود در کهکشان اشاره کرد؛ همچنین به وجود حیات و یا عناصر مختلفی که در سایر سیارات قابل‌شناسایی است پی ببرد. یکی دیگر از هدف‌های آن کشف ناشناخته‌ها و چگونگی به وجود آمدن جهان و کهکشان‌های هستی است.
عناصر مختلفی در ستارگان و وجود دارند و بعد از انفجار یک ستاره، ذرات و اجزاء آن‌که شامل عناصر مختلف هستند در کهکشان و فضا پخش می‌شوند و درنهایت عناصر اجزا تشکیل‌دهنده بدن موجودات روی کره زمین خواهند شد.
سؤال اینجاست که چطور این عناصر در کنار هم می‌توانند اجزا تشکیل‌دهنده ساختار ژنتیکی بدن یک موجود زنده را شامل شوند؟!
عناصر باید کنار هم قرار گیرند که بعد از سال‌های طولانی بتوانند "دی ان ای" و ساختار سلولی را بسازند. چیزی که این عناصر را میلیاردها سال کنار هم نگه می‌دارد، "خاک رس" است تا در زمان مشخص بعد از واکنش‌های مختلف تبدیل به منشأ حیات شود. عنصر کاتالیزور در اینجا همان خاک رس است، چیزی که از آن کوزه می‌سازند.
باید گفت که ابتدای حیات از کف اقیانوس‌ها شروع می‌شود و مواد غیر آلی از کف دریاها به سطح زمین می‌رسد تا خاک آن را جذب کند و بعد از سال‌های طولانی حتی میلیاردها سال در شرایط خاص مواد آلی را به وجود آورد و مواد آلی می‌تواند تحت شرایط خاص، حیات و ساختار سلولی را به وجود آورد. بدین ترتیب مواد آلی از مواد غیر آلی به وجود می‌آید و بعد سلول‌ها ساخته می‌شوند. ساختمان اصلی سلول‌های گیاهی و جانوری تقریباً شبیه هم است این بدان معناست که از یک مواد با ساختار مشخص درست شدند.
حرکت جانوران از آب به خشکی باعث به وجود آمدن موجودات جدیدتر با ساختار متفاوت‌تر، طی میلیون‌ها سال شده است. مثلاً نوعی ماهی که با تغییرات ساختاری طی میلیون‌ها سال پیش توانست به موجودی با توانایی زندگی در محیط خشکی تبدیل شود.
مغز انسان مسئله مهم و بزرگی است که چطور یکسری عنصر مانند اکسیژن ، فسفر، کربن، منیزیم و... به‌عنوان ساختار مغز انسان کنار هم جمع شده‌اند و کاری کردند که یک انسان بتواند اقدامی کند که بتواند روی کره ماه قدم بگذارد!!! اینکه چطور مغز انسان متحول شده و این‌گونه کار می‌کند، دشوار و هنوز ناشناخته است. باید به دنبال کشف این ناشناخته‌ها در دنیای امروز رفت. گاهی هر آنچه می‌بینیم واقعیت ندارد و باید به دنبال کشف واقعیت اصلی و منطقی آن رفت؛ هرروز شاهد تحولاتی در علم هستیم ولی با تجهیزات نوین‌تر می‌توانیم واقعیات را دقیق‌تر دریابیم.
