زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : دکتر امیر بهنام فر ؛ متخصص جراحی کلیه و مجاری ادراری ؛ فلوشیپ سرطانهای دستگاه تناسلی و ادراری

تحریریه زندگی آنلاین : انسان دارای دو کلیه است که بزرگی هر یک به اندازه یک مشت است و هر کدام در یک طرف ستون فقرات در پایین‌ترین سطح قفسه سینه قرار دارد. عملکرد اصلی کلیه دفع مواد زائد و مایعات اضافی از بدن است که از راه ادرار از بدن خارج می‌شوند. تولید ادرار مراحل بسیار پیچیده‌ی دفع و بازجذب دارد. این فرایند برای حفظ تعادل پایدار بین مواد شیمیایی بدن ضروری است. تنظیم حیاتی پتاسیم، مواد اسیدی و نمک بدن بر عهده کلیه‌ها است. کلیه‌ها همچنین هورمون‌ها و ویتامین‌هایی را تولید می‌کنند که بر عملکرد دیگر اندام‌ها اثر می‌گذارد. برای مثال یکی از هورمون‌های تولید شده توسط کلیه‌ها تولید گلبول قرمز را تحریک می‌کند. به علاوه کلیه هورمون‌های دیگری ترشح می‌کند که یکی از آنها فشار خون را تنظیم می‌کند و بقیه نیز متابولیسم کلسیم را کنترل می‌کنند. مانند هر اندام دیگری، کلیه ها در معرض تهدید های گوناگونی قرار دارند که میتوانند به هر نحوی کلیه را دچار آسیب و اختلال کنند. بیماری های کلیوی مانند عفونت و سنگ کلیه می توانند خطرناک باشند. عفونت کلیه یا پیلونفریت اغلب در نتیجه عفونت در مجاری ادراری شما است که به یک یا هر دو کلیه منتقل می شود. عفونت کلیه می تواند ناگهانی یا مزمن باشد. آنها اغلب دردناک هستند و اگر به موقع درمان نشوند، می توانند تهدید کننده زندگی باشند. عفونت کلیه ها می توانند ناشی از صعود باکتری از عفونت مثانه به داخل کلیه ها ایجاد می شوند. سنگ کلیه تشکیل‌شده در کلیه نیز مجموعه فشرده‌ای از نمک و مواد معدنی است که اغلب از کلسیم یا اوریک‌اسید تشکیل شده است. این تجمع در داخل کلیه ایجاد می‌شود و می‌توانند به سمت سایر قسمت‌های مجاری ادراری حرکت کند. اندازه سنگ‌ها متفاوت است و برخی از سنگ‌ها می‌توانند آنقدر بزرگ شوند که کل فضای کلیه را اشغال کنند.

بیشتربخوانید:

علائم سنگ کلیه کدام است؟

علل سنگ کلیه

غلظت موادي مثل اگزالات كلسيم، فسفات كلسيم، اسيد اوريك كه در ادرار افزايش مي يابد. كمبود موادي مثل: سيترات

كمبود مايعات در بدن بيمار

عفونت ادراري

ركود ادراري

دوره هاي بي حركتي

اختلالات ژنتيكي

علائم سنگ کلیه

سنگ کلیه تا وقتی حرکت نمی‌کند و ثابت است، هیچ علامتی ندارد. مشکلات از زمانی آغاز می‌گردد که سنگ در کلیه جابه‌جا می‌شود یا به سمت میزنای (لوله‌ای که هر کلیه را به مثانه وصل می‌کند) به راه می‌افتد. در این حالت، برخی یا همه موارد زیر دیده می‌شود:

درد شدید و متناوب در پهلو و پشت، پایین‌تر از سطح دنده‌ها که ممکن است به پایین شکم تیر بکشد.

سوزش ادرار

ادرار صورتی، قرمز یا قهوه‌ای

ادرار بدبو یا تیره

تهوع و استفراغ

احساس نیاز مداوم به دفع ادرار

افزایش تعداد نوبت‌های دفع ادرار بیش از حد عادی

تب و لرز در صورت وجود عفونت

کم شدن حجم ادرار

بیشتربخوانید:

دفع سنگ کلیه با نوشیدنی های خانگی

عوامل خطر سنگ کلیه

مواردی که ریسک ساخته شدن سنگ در کلیه ی شما را افزایش می دهد شامل:

سابقه شخصی یا خانوادگی.

اگر کسی در خانواده شما دارای سنگ کلیه میباشد، شما بیشتر از افراد معمولی احتمال دارد مبتلا به سنگ کلیه شوید و اگر شما در حال حاضر یک یا چند سنگ در کلیه دارید، شما در معرض سنگ های دیگر هستید.

کم شدن آب بدن.

 نوشیدن روزانه ی آب می تواند خطر ابتلا به سنگ کلیه را کاهش دهد. افرادی که در آب و هوای گرم زندگی میکنند و کسانی که زیاد عرق می کنند ممکن است در خطر بالاتری نسبت به دیگران باشند.

رژیم های غذایی خاص.

خوردن رژیم غذایی که سرشار از پروتئین، سدیم و قند است ممکن است خطر ابتلا به برخی از انواع سنگ کلیه را افزایش دهد. این امر به ویژه با یک رژیم غذایی با سدیم بالا صادق است. سدیم بیش از حد در رژیم غذایی خود مقدار کلسیمی که از کلیه ها باید فیلتره شوند را افزایش می دهد و به طور قابل توجهی خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می دهد.

بیشتربخوانید:

چاقی.

 شاخص توده ی بدنی بالا (BMI)، اندازه دور کمر زیاد و افزایش وزن با افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه در ارتباط است.

بیماری های دستگاه گوارش و عمل های جراحی.

 جراحی بای پس معده، بیماری التهابی روده یا اسهال مزمن می تواند باعث تغییر در روند گوارش جذب کلسیم و آب شود و ریسک ساخته شدند سنگ در کلیه را افزایش دهد.

دیگر شرایط پزشکی.

 بیماری ها و شرایطی که ممکن است خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش دهند شامل: اسیدوز کلیه، سیستینوری، هیپرپاراتیروئیدیسم، برخی داروها و برخی از عفونت های دستگاه ادراری.

تشخیص سنگ کلیه

آزمایش‌های متعددی به منظور بررسی وجود سنگ کلیه انجام می‌شود. پزشک درد کولیکی (درد کشاله ران) و کمر درد ناشی از سنگ کلیه را حین معاینه بالینی تشخیص می‌دهد، این موارد غالباً نشانه سنگ کلیه است. وجود خون و عفونت در ادرار با انجام آزمایش ادرار مشخص می‌شود. آزمایش خون به منظور تشخیص ابتلا به بیماری‌های مرتبط با سنگ کلیه و تأیید تشخیص اولیه کاربرد دارد.

سی تی اسکن شکم یکی از آزمایش‌های تشخیص سنگ کلیه است که وجود سنگ را در حالب، مثانه و کلیه‌ها، بزرگی و محل دقیق سنگ، انسداد و وضعیت‌ اندام‌های این ناحیه مانند آپاندیس، آئورت و پانکراس (لوزالمعده) را با قطعیت مشخص می‌کند. سونوگرافی نیز از قدرت تشخیصی بالایی برخوردار است و بسیاری از عوارض ناشی از سنگ کلیه را مشخص می‌کند. بانوان باردار باید به جای سی تی اسکن، سونوگرافی انجام دهند تا در معرض تشعشع قرار نگیرند. رادیولوژی معمولی پس از تشخیص سنگ کلیه انجام می‌شود تا پیشروی سنگ در سیستم دفع ادرار ردیابی شود.

بیشتربخوانید:

ارتباط رژیم‌های غذایی با سنگ کلیه

5روش ساده برای پیشگیری و درمان سنگ کلیه

عوارض سنگ کلیه

اکثر سنگ های کوچک کلیه نیازی به درمان ندارند و با درد بسیار کم یا قابل تحمل از مجاری ادراری خارج می شوند. سنگ های کلیه که از بدن خارج نمی شوند در صورت عدم درمان می توانند عوارضی از جمله موارد زیر به همراه داشته باشند:

عفونت

انسداد یا باریک شدن مجرای ادرار

تجمع ادرار که بر کلیه ها فشار اضافی وارد می کند.

افزایش خطر ابتلا به بیماری کلیوی

درمان سنگ کلیه

درمان با توجه به نوع سنگ انجام می‌شود. به‌طورکلی گزینه‌های درمانی عبارتند از:

استفاده از دارو برای درمان سنگ کلیه

برای تسکین درد ناشی از سنگ کلیه ممکن است به داروهای مسکن نیاز داشته باشید. همچنین در صورت وجود عفونت نیاز به درمان با آنتی‌بیوتیک‌ها دارید. از جمله داروهای مهم برای درمان این بیماری عبارتند از:

آلوپورینول (Zyloprim) برای سنگ‌های اسید اوریک

دیورتیک‌های تیازیدی برای جلوگیری از تشکیل سنگ کلسیم

بی‌کربنات سدیم یا سیترات سدیم برای کاهش اسیدیته ادرار

محلول‌های فسفر برای جلوگیری از تشکیل سنگ‌های کلسیم

ایبوپروفن (Advil) برای درد

استامینوفن برای درد

ناپروکسن سدیم (Aleve) برای درد

درمان جراحی

گاهی اوقات لازم است که برای خارج کردن سنگ از حالب یا کلیه جراحی انجام شود. جراحی سنگ کلیه در شرایط زیر ضرورت می‌یابد:

چنانچه سنگ دفع نشود.

اگر بیمار نتواند درد را تا زمان دفع تحمل کند.

اگر سنگ عملکرد کلیه را مختل کرده باشد.

اگر سنگ‌ها کوچک باشند و باعث درد یا عفونت نشوند، جراحی لازم نیست. با این حال برخی بیماران به دلیل ترس از دفع ناگهانی و واهمه از تحمل درد شدید ترجیح می‌دهند همین سنگ‌های کوچک را خارج کنند. در ادامه جراحی‌های متداولی را که برای خارج کردن سنگ از کلیه یا حالب انجام می‌شود، توضیح می‌دهیم.

لیتوتریپسی (سنگ شکنی) شاک ویو (SWL)

سنگ‌شکنی شاک‌ویو (SWL) با هدف درمان سنگ کلیه و حالب انجام می‌شود. امواج شوکی با توجه به تصاویر سونوگرافی یا رادیولوژی تعیین کننده محل سنگ به دقت بر سنگ متمرکز می‌شود. امواج شوکی چندین بار به سمت سنگ فرستاده می‌شود تا سنگ خرد شود. سنگریزه‌ها به راحتی ظرف چند هفته با ادرار از بدن خارج می‌شود. بیمار همان روز عمل مرخص می‌شود و می‌تواند فعالیت‌های معمول را پس از دو تا سه روز مجدداً شروع کند.

اورتروسکوپی (URS)

اورتروسکوپی با هدف درمان سنگ کلیه و حالب انجام می‌شود. جراح تلسکوپ یا دوربین بسیار کوچکی موسوم به اورتروسکوپ را وارد مثانه می‌کند، در حالب بالا می‌برد و وارد کلیه می‌کند. اورتروسکوپ‌های سخت برای سنگ‌های بخش پایینی حالب و نزدیک به مثانه به کار برده می‌شود، حال آن که از اورتروسکوپ منعطف برای درمان سنگ‌های بخش بالایی حالب و کلیه استفاده می‌شود. پزشک می‌تواند با استفاده از اورتروسکوپ سنگ را بدون ایجاد برش ببیند. این عمل معمولاً تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود تا بیمار کاملاً راحت باشد. پزشک پس از دیدن سنگ، سنگ‌های کوچکتر را با وسیله کوچک حلقه مانندی (بسکت) می‌گیرد و خارج می‌کند؛ اما اگر سنگ بزرگتر از آن باشد که بتوان آن را یک دفعه خارج کرد، ابتدا سنگ را با لیزر یا دیگر ابزارهای سنگ‌شکن به قطعات ریزتری می‌شکند. بیمار همان روز عمل مرخص می‌شود و می‌تواند فعالیت‌های روزمره را پس از دو تا سه روز ازسربگیرد. اگر پزشک، استنت تعبیه کرده باشد، استنت پس از 4 تا 10 روز خارج می‌شود.

نفرولیتوتومی از راه پوست (PCNL)

سنگ شکنی از راه پوست (PCNL) بهترین روش برای درمان سنگ کلیه بزرگ است که تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. جراح ابتدا برشی به بزرگی نیم اینچ را در پشت یا پهلوی بیمار ایجاد می‌کند تا بتواند دستگاه نفروسکوپ (تلسکوپ) سخت را وارد بخش توخالی مرکزی کلیه و محل قرارگیری سنگ کند. جراح ابزار سنگ‌شکن و مکش سنگریزه‌ها را از راه نفروسکوپ وارد بدن می‌کند. امکان مکش و خارج کردن سنگ‌ها PCNL را به بهترین روش درمان سنگ‌های بزرگ کلیه تبدیل کرده است. پس از PCNL معمولاً لوله‌ای در کلیه قرار داده می‌شود تا ادرار را از بدن خارج کند و در یک کیسه بریزد. به این ترتیب ادرار تخلیه و خونریزی متوقف می‌شود. این لوله شب عمل یا چند روز در بدن باقی می‌ماند.

علت عفونت کلیه

باکتری‌هایی که از طریق مجرای ادرار وارد دستگاه ادراری ما می‌شوند، می‌توانند تکثیر یافته و به کلیه‌ها برسند. این موضوع، شایع‌ترین علت عفونت کلیه است. باکتری‌های ناشی از عفونت در جای دیگر بدن ما نیز ممکن است از طریق جریان خون به کلیه‌ها منتقل شوند. اگرچه ابتلا به عفونت کلیه از این طریق غیرمعمول است؛ اما به عنوان مثال اگر یک مفصل یا دریچه قلب مصنوعی داشته باشیم که دچار عفونت شده باشد، ممکن است این عفونت به عفونت کلیه منجر شود. عفونت کلیه به ندرت پس از جراحی کلیه به وجود می‌آید

عوامل خطر عفونت کلیه

از عواملی که خطر ابتلا به عفونت کلیه را افزایش می‌دهند، می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

عفونت کلیه در زنان: مجرای ادرار در خانم‌ها کوتاهتر از مردان است که باعث می‌شود باکتری‌ها از خارج از بدن به مثانه وارد شوند. نزدیک بودن مجرای ادرار به واژن و مقعد نیز فرصت بیشتری برای ورود باکتری به مثانه ایجاد می‌کند. عفونت، با راهیابی به مثانه می‌تواند به کلیه‌ها سرایت کند. زنان باردار بیشتر در معرض خطر ابتلا به عفونت کلیه هستند.

انسداد مجاری ادراری: انسداد مجاری ادراری شامل هر چیزی است که باعث کاهش سرعت ادرار یا کاهش توانایی ما در تخلیه مثانه هنگام دفع ادرار شود، از جمله سنگ کلیه یا هر شیء غیر عادی در ساختار دستگاه ادراری. در مردان، بزرگ شدن غده پروستات نیز ممکن است خطرساز باشد.

سیستم ایمنی ضعیف: شرایطی که سیستم ایمنی بدن ما را مختل می‌کند، خطر ابتلا به عفونت کلیه را افزایش می‌دهد. دیابت و HIV در این دسته قرار می‌گیرند. برخی از داروها مانند داروهایی که در پیوند اعضا مورد استفاده قرار می‌گیرند نیز، تأثیر مشابهی دارند.

آسیب به اعصاب اطراف مثانه: در بعضی از آسیب‌های عصبی یا نخاعی، علایم ناشی از عفونت مخفی شده و توسط بیمار حس نمی شوند، در نتیجه عفونت بدون آگاهی بیمار به سمت کلیه پیشرفت می‌کند.

استفاده از سوندهای ادراری: سوندهای ادراری لوله‌هایی هستند که برای تخلیه ادرار از مثانه استفاده می‌شوند. در حین انجام برخی جراحی‌ها و آزمایش‌های تشخیصی از سوند استفاده می‌شود. در بعضی از شرایط بیمار مجبور است برای مدت طولانی از این سوندها استفاده کند که خطر ابتلا به عفونت‌های ادراری و پیلونفریت را افزایش می‌دهد.

شرایطی که باعث جریان رو به عقب ادرار شود: در رفلاکس وزیکواورترال، مقدار کمی ادرار از مثانه به حالب و کلیه‌ها برمی‌گردد. افراد مبتلا به این بیماری بیشتر در معرض خطر عفونت کلیه در دوران کودکی و بزرگسالی قرار می‌گیرند.

علائم عفونت کلیه

علائم و نشانه‌های عفونت کلیه ممکن است شامل موارد زیر باشد:

 تب

لرز

درد پشت، پهلو یا کشاله ران

درد شکم

تکرر ادرار

اجبار شدید و مداوم برای دفع ادرار

احساس سوزش یا درد هنگام دفع ادرار

حالت تهوع و استفراغ

چرک یا خون در ادرار (هماچوری)

ادراری که بوی بد دارد یا شفاف نیست.

انواع عفونت کلیه

پیلونفریت حاد

پیلونفریت حاد یک عفونت ناگهانی و شدید در کلیه‌هاست. این عفونت باعث تورم کلیه‌ها شده و می‌تواند باعث تخریب دایمی کلیه‌ها شود. هر مشکلی که در جریان طبیعی ادرار اختلال ایجاد کند، خطر ابتلا به پیلونفریت حاد را افزایش می دهد. به عنوان مثال دستگاه ادراری که اندازه یا شکلی غیرمعمول دارد با احتمال بیشتری به پیلونفریت حاد مبتلا می‌شود.

پیلونفریت مزمن

پیلونفریت مزمن ایجاد عفونت‌های مکرر یا مداوم در کلیه‌هاست. پیلونفریت مزمن پدیده‌‌ی نادری است. مانند شکل حاد این بیماری، اشکال مزمن آن، در افرادی که در جریان طبیعی ادرار آنها اختلال وجود دارد بیشتر دیده می‌شود. این موارد می‌توانند در اثر عفونت ادراری، ریفلاکس وزیکواورترال (که مقدار کمی ادرار از مثانه به حالب و کلیه‌ها برمی‌گردد) یا ناهنجاری‌های آناتومیک ایجاد شوند. پیلونفریت مزمن در کودکان بیشتر از بزرگسالان دیده می‌شود.

عوارض عفونت کلیه

در صورت عدم درمان، عفونت کلیه می‌تواند به عوارض بالقوه جدی منجر شود، مانند:

 اسکار کلیه: این مسئله می‌تواند به بیماری مزمن کلیه، فشار خون بالا و نارسایی کلیه منجر شود.

مسمومیت خون (سپتی سمی): کلیه‌های ما مواد زائد خون را فیلتر می‌کنند و خون فیلترشده را به بقیه بدن برمی‌گردانند. ابتلا به عفونت کلیه می‌تواند باعث پخش شدن باکتری در جریان خون ما شود.

عوارض بارداری: خطر زایمان نوزادان کم‌وزن در زنانی که در دوران بارداری به عفونت کلیه مبتلا می‌شوند، بیشتر است.

نحوه تشخیص عفونت کلیه

برای تأیید عفونت کلیه، خواسته خواهد شد یک نمونه ادرار برای آزمایش باکتری، خون یا چرک در ادرار تهیه شود. پزشک همچنین ممکن است از یک نمونه خون برای کشت استفاده کند، یک آزمایش که باکتری‌ها یا موجودات دیگر را در خون بررسی می‌کند. سایر آزمایش‌های درخواستی توسط پزشک ممکن است شامل سونوگرافی، سی تی اسکن یا نوعی رادیوگرافی به نام سیستواورتروگرام (VCUG) در حین ادرار کردن باشد. سیستواورتروگرام حین ادرار شامل تزریق ماده حاجب برای گرفتن رادیوگرافی مثانه در هنگام پر شدن و هنگام ادرارکردن است.

درمان عفونت کلیه

آنتی‌بیوتیک برای درمان عفونت کلیه

مصرف آنتی‌بیوتیک اولین اقدام درمانی برای درمان عفونت کلیه‌ها است. نوع و مدت مصرف داروها به وضعیت سلامتی و باکتری‌های موجود در نمونه ادرار شما بستگی دارد. معمولاً علائم و نشانه‌های عفونت کلیه چند روز پس از شروع درمان بهبود می‌یابند؛ اما ممکن است شما مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها را تا یک هفته یا بیشتر ادامه دهید. دوره مصرف آنتی‌بیوتیک که توسط پزشک برای شما تجویز شده است را تکمیل کنید تا مطمئن شوید که عفونت به طور کامل از بین رفته است.

بستری شدن در بیمارستان

برای عفونت‌های شدید، پزشک ممکن است دستور به بستری شدن شما در بیمارستان بدهد. درمان در بیمارستان شامل مصرف آنتی‌بیوتیک‌های تزریقی در ورید دست باشد. مدت زمان بستری شدن شما در بیمارستان به شدت بیماری شما بستگی دارد.