به قلم : دکتر غزاله اسلامیان ؛ متخصص تغذیه ؛ عضو هیئت علمی دانشکده علوم تغذیه و صنایع غذایی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
gh_eslamian@yahoo.com
تحریریه زندگی آنلاین : مکمل‌ها، همانطور که از اسم آن‌ها مشخص است، تکمیل کننده رژیم غذایی دریافتی هستند و به هیچ عنوان جایگزین دریافت‌های غذایی نباید شوند. انواع مختلفی از مکمل‌ها در بازار وجود دارد که یا به صورت تک ماده مغذی مانند مکمل آهن و یا حاوی دو یا چند ماده مغذیِ محدود مانند مکمل کلسیم + ویتامین D و یا به صورت مجموعه‌ای از ویتامین‌ها و مواد معدنیِ مورد نیاز هستند که به آن‌ها مکمل‌های مولتی‌ویتامین - مینرال می‌گویند.
موارد نیاز به مکمل‌های مواد مغذی
در صورتی که فردی کمبود ماده مغذی ندارد، سوء‌جذب مواد مغذی ندارد، آلرژی غذایی ندارد، بیمار نیست و از یک رژیم غذایی سالم پیروی می‌کند، نیاز به دریافت مکمل‌های مولتی ویتامین مینرال‌ها ندارد، اما در برخی شرایط، مواد غذاییِ مصرفی نمی‌توانند تأمین‌کننده نیاز بدن به ویتامین‌ها، مواد معدنی و ... باشند، از این رو ممکن است متخصص تغذیه، مصرف مکمل‌های تغذیه‌ای را تجویز کند. در برخی شرایط مانند دوران نوزادی، کودکی و بارداری، افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن (دیابت، نارسایی کلیوی، پوکی‌استخوان و ...)، افرادِ مبتلا به آلرژی‌های غذایی، افراد مبتلا به سوء‌تغذیه، برخی افراد گیاهخوار، برخی از ورزشکاران، افراد بستری در بخش مراقبت‌های ویژه و ... بر اساس تشخیص پزشک یا متخصص تغذیه، ممکن است نیاز به تجویز مکملِ یک یا چند ماده مغذی خاص و یا حتی مولتی ویتامین - مینرال داشته باشند.
اولین مکملی که افراد بر اساس دستورالعمل کشوری دریافت می‌کنند، قطره حاوی ویتامین‌های A و D است که پیش از تولد تجویز می‌شود. همچنین قطره آهن نیز با شروع تغذیه تکمیلی برای کودکان باید آغاز شود.
تنها مکملی که تقریباً برای اکثر افراد البته پس از انجام آزمایش و تشخیص کمبود، تجویز می‌شود، مکمل ویتامین D است، زیرا منابع غذایی حاوی ویتامین D بسیار محدود است. با این وجود بر اساس غلظت سرمی این ویتامین و سن فرد (کودک یا بزرگسال) دوز و مدت زمان مصرف این ویتامین باید تعیین شود. مکمل اسید فولیک برای زنان باردار توصیه می‌شود تا از ناهنجاری‌های لوله عصبی جلوگیری کند. خانم‌ها باید روزانه حداقل یک ماه قبل از اقدام به بارداری مکمل اسید فولیک با تجویز متخصص دریافت کنند. اگرچه اسید فولیک کافی از طریق رژیم غذایی قابل تأمین است، ولی اکثر خانم‌ها رژیم غذایی سرشار از اسید فولیک مصرف نمی‌کنند، بنابراین مصرف این مکمل‌ها بر اساس تجویز پزشک، ضروری است. به دلیل آنکه بارداری‌ها ممکن است بدون برنامه‌ریزی باشند، زنان در سنین باروری، لازم است روزانه مکمل اسید فولیک را با مشورت با پزشک مصرف کنند.
بیشتر بخوانید:
رابطه ویتامین دی با کبد چرب
راه های تامین ویتامین D کدام است؟
زمان مصرف مکمل‌ها
مکمل‌ها اصولاً به شکل کپسول، قرص، آمپول یا شربت در بازار وجود دارند و هر کدام دستورِ مصرف جداگانه‌ای دارند. به طور کلی، افراد برای جذب بهترِ مکمل‌ها باید آن‌ها را در یک بازه زمانی مشخص مصرف کنند.
یکی از عوامل مؤثر بر جذب مکمل‌های تغذیه‌ای زمان مصرف آن‌ها است. زیرا هضم، جذب و متابولیسم هر یک از مواد مغذی منحصر به فرد است و عملکرد بدن را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهند. به طور مثال مصرف یک ویتامین همراه با یک ماده معدنی ممکن است به جذب آن کمک کند (مانند مصرف ویتامین C و آهن) و یا در مقابل مصرف مکمل دو ماده معدنی مانع جذب یکدیگر شود (مانند مصرف آهن و کلسیم).
به علاوه مصرف برخی مکمل‌ها مانند ویتامین‌های محلول در چربی (D، A، E و K) همراه با غذا توصیه می‌شود و از طرفی جذب برخی از مکمل‌ها در شرایط ناشتا و با معده خالی بهتر است (مانند مکمل آهن). همچنین ممکن است برخی افراد نتوانند مکملی را در شرایط ناشتا مصرف کنند و دچار مشکلات گوارشی شوند. در این شرایط پزشک یا متخصص تغذیه با تغییر نوع مکمل می‌تواند به بهود تحمل بیمار نسبت به مکمل، کمک نماید.
بیشتر بخوانید:
حقایقی جالب درباره ویتامین D
عوارض مصرف خودسرانه
مصرف خودسرانه مکمل‌ها به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود، زیرا ممکن است با برخی داروها و یا حتی با سایر مکمل‌ها تداخل ایجاد کنند و یا منجر به عوارض شوند. برای مثال مصرف دوزهای بالای مکمل ویتامین C ممکن است منجر به عارضه سنگ کلیه شود و یا مصرف بیش از حد ویتامین‌های محلول در چربی ممکن است منجر به مسمومیت گردد. برای اکثر مواد مغذی حد مجاز دریافتی تعیین شده است و دریافت مقادیر بالای آن‌ها می‌تواند منجر به مسمومیت شود. همچنین برخی مطالعات نشان داده‌اند مصرف طولانی‌مدت و خودسرانه برخی ویتامین‌ها می‌تواند با خطر ابتلا به برخی سرطان‌ها ارتباط داشته باشد.
بنابراین توصیه می‌شود قبل از اقدام به مصرف هر مکمل تغذیه‌ای با متخصص تغذیه یا پزشک مشورت کنید و در صورت نیاز به دریافت به میزان و زمان مصرف آن‌ها دقت کنید و از پزشک خود در مورد مدت زمان مصرف حتماً سؤال کنید، زیرا در برخی موارد لازم است مجدداً مصرف مکمل ادامه یابد و یا در برخی شرایط مصرف آن قطع شود.
بیشتربخوانید:
ضربه فنی پوکی استخوان با ویتامین D
