زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : دکتر مهران مرادی - متخصص جراح مغز و اعصاب، دیسک و ستون فقرات

تحریریه زندگی آنلاین : تومور نخاعی توده ایست که در درون کانال نخاع یا درون استخوان‌های ستون فقرات رشد می‌کند و ممکن است سرطانی یا غیر سرطانی باشد. تومورهایی که استخوان‌های ستون فقرات (مهره‌ها) را درگیر می‌کنند به‌عنوان تومورهای مهره‌ای شناخته می‌شوند. تومورهایی که از داخل خود طناب نخاعی شروع به رشد می‌کنند، تومورهای نخاعی نامیده می‌شوند.

دو نوع اصلی تومور وجود دارد که ممکن است نخاع را درگیر کند:

تومورهای اینترمدرولاری (داخل نخاع) که از سلول‌های داخل خود طناب نخاعی شروع می‌شوند مانند: سرطان آستروستيوما یا اپاندیموم. تومورهای اكسترامدولاری که از داخل شبکه سلول‌های حمایت‌کننده اطراف نخاع شروع به رشد می‌کند. اگرچه این نوع از تومورها از داخل خود نخاع شروع نمی‌شوند، اما ممکن است با ایجاد فشار و دیگر مشکلات برای نخاع، عملکرد آن را تحت تأثیر قرار دهند. ازجمله تومورهای اكسترامدولاری که ممکن است بر عملکرد نخاع تأثیر بگذراند می‌توان از شوانوما، مننژیوما و نوروفیبروما نام برد. تومورها از دیگر بخش‌های بدن نیز ممکن است به شبکه محافظ اطراف طناب نخاعی یا در موارد نادر به خود طناب نخاعی متاستاز کرده و گسترش یابند.

 تومورهای یا هر نوع زایده نخاعی می‌تواند منجر به درد، مشکلات عصبی و گاهی فلج شود. این‌گونه تومورها خواه سرطانی باشند یا نه، می‌توانند تهدیدی برای زنده ماندن و یا معلولیت‌های دائمی شوند. برای تشخیص و درمان تومور نخاعی لازم است در اسرع وقت به جراح متخصص مغز و اعصاب مراجعه شود. 

 بیشتربخوانید:

تنگی کانال نخاع

انواع تومورهای نخاع کمر و گردن

آستروسیتوما

کوردوما

گلیوما

مننژیوما

نروفیبروم

شوانوما

آیا تومور سرطانی و غیر سرطانی نخاع علائم یکسانی دارند؟

بسته به محل و نوع تومور ستون فقرات، علائم و نشانه‌های مختلفی می‌تواند ظهور کند، به خصوص هنگامی‌که یک تومور و رشد آن نخاع، اعصاب محیطی و یا عروق خونی را تحت تأثیر قرار دهد. علائم و نشانه‌های تومورهایی که روی نخاع تأثیر می‌گذارند می‌تواند عبارت باشد از:

کمردرد که گاهی اوقات به قسمت‌های دیگر بدن هم کشیده می‌شود.

از دست دادن حس به‌ویژه در بازوها یا پاها

سختی درراه رفتن، که گاهی اوقات منجر به افتادن فرد می‌شود.

کاهش حساسیت نسبت به درد، گرما و سرما

بی‌اختیاری در عملکرد روده یا مثانه

ضعف عضلانی ممکن است در درجه‌های مختلف و در قسمت‌های مختلف بدن، بسته به اینکه کدام‌یک از اعصاب و یا این‌که چه بخشی از نخاع تحت‌فشار قرارگرفته باشد، رخ دهد. کمردرد یک علامت زودرس و معمول در هر دو نوع تومورهای غیر سرطانی و سرطانی ستون فقرات است. درد ممکن است از کمر به باسن، ران، ساق، کف پاها و بازوها گسترش پیداکرده و شاید در طول زمان و باوجود درمان، شدیدتر هم بشود. به‌طورکلی، تومورهای سرطانی ستون فقرات رشدی سریع‌تر و تومورهای غیر سرطانی ستون فقرات رشد خیلی کندتری دارند.

بیشتربخوانید:

درد سیاتیک و راه های درمان آن

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

دلایل بسیاری برای کمردرد و درد پشت وجود دارد و در بیشتر موارد این درد در اثر تومور نخاعی ایجاد نمی‌شود. اما چون تشخیص و درمان زودهنگام برای تومورهای نخاعی مهم هستند، اگر درد پشت یا کمردرد شما علائم زیر را دارد به پزشک خود مراجعه کنید:

درد مداوم و پیش‌رونده.

دردی که ارتباطی با فعالیت کردن شما ندارد.

دردی که در شب بدتر می‌شود.

اگر سابقه سرطان دارید و به‌تازگی درد پشت یا کمر برایتان ایجادشده است، در موارد زیر به‌سرعت به پزشک مراجعه کنید:

ضعف عضلانی پیش‌رونده یا بی‌حسی در پاها یا بازوها

تغییرات در عملکرد روده یا مثانه

بیشتربخوانید:

توصیه هایی برای پیشگیری از کمردرد

آیا عوامل ژنتیکی در ابتلا به تومور نخاع نقش دارند؟   

در بیشتر موارد دلیل ایجاد تومورهای ستون فقرات روشن نیست. کارشناسان گمان می‌کنند که ژن‌های معیوب در این زمینه نقش مهمی داشته باشند. اما معمولاً نمی‌دانیم که آیا این عیوب ژنتیکی از طریق وراثت منتقل می‌شوند، خودبه‌خود ایجاد می‌شوند و یا یک عامل محیطی مانند قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص باعث به وجود آمدن آن‌ها می‌شود. بااین‌حال، در برخی موارد، تومورهای نخاعی با سندرم‌های ارثی شناخته‌شده مانند سندروم نوروفیبروماتوز 2 و بیماری فون هیپال لیندائو ارتباط دارند.

چه عواملی زمینه‌ساز تومور گردن و نخاع هستند؟

تومورهای نخاعی در افرادی با بیماری‌ها یا سوابق زیر شایع‌تر است:

اختلال نوروفیبروماتوز 2: در این اختلال ارثی، تومورهای خوش‌خیم در درون یا نزدیک ناحیه اعصاب شنوایی ایجاد می‌شوند و ممکن است منجر به کاهش پیش‌رونده شنوایی در یک یا هر دو گوش شوند. همچنین در برخی از افراد مبتلابه نوروفیبروماتوز 2، اغلب چند تومور کانال نخاعی و در انواع متفاوت ایجاد می‌شوند.

بیماری فون هیپال لیندائو: این اختلال چند سیستمی نادر، با تومورهای خوش‌خیم عروق خونی (همانژیوبلاستوما) در مغز، شبکیه، نخاع و سایر انواع تومور در کلیه‌ها یا غده فوق کلیوی مربوط است.

سابقه سرطان: هرگونه سرطانی می‌تواند در ستون فقرات عود کند، اما سرطان‌هایی که ممکن است بیشتر بر ستون فقرات تأثیر بگذارند، عبارت‌اند از سرطان پستان، ریه، پروستات و مولتیپل میلوما (یا میلوم متعدد تکثیری بدخیم).

 بیشتربخوانید:

ریشه های تغذیه ای نقص لوله عصبی

تومور نخاع چه عوارضی دارد؟

هر دو نوع خوش‌خیم و بدخیم تومور نخاع گردن می‌توانند به طناب نخاعی و اعصاب فشار وارد کرده و منجر به از دست رفتن حرکت یا احساس در ناحیه تومور یا نواحی پایین آن شده و یا گاهی اوقات به تغییرات عملکرد روده و مثانه منجر شود. ممکن است آسیب دیدگی عصب دائمی باشد. بااین‌حال، اگر تومورهای نخاعی زود تشخیص داده‌شده و با جدیت درمان شوند، ممکن است از دست رفتن بیشتر عملكرد جلوگیری کرد. همچنین با یک توان‌بخشی قوی می‌توان عملکرد عصب را احیا کرد. تومورهای نخاعی، به خاطر موقعیتی که در آن قرار دارند، ممکن است تهدیدی برای ادامه حیات بیمار باشند.

تومور گردن و نخاع با چه روشی تشخيص داده می‌شود؟    

ازآنجاکه تومورهای ستون فقرات چندان شایع نیستند و علائمشان مشابه بیماری‌های معمولی‌تری هستند، گاهی ممکن است مورد غفلت واقع شوند. به همین دلیل، بسیار مهم است که سابقه پزشکی کامل خود را با پزشکتان در میان بگزارید و هم آزمایش‌های عمومی فیزیکی و هم آزمایش‌های اعصاب را انجام دهید. اگر پزشک شما درباره وجود یک تومور ستون فقرات شک کند، یک یا چند تا آزمایش‌های زیر می‌توانند به تأیید تشخیص پزشک کمک کرده و محل تومور را دقیقاً مشخص کنند.

تصویرسازی تشدید مغناطیسی (MRI)

در ام آر ای از یک آهنربای قوی و امواج رادیویی برای تولید تصاویری از ستون فقرات استفاده می‌شود. درواقع ام آر آی، طناب نخاعی و اعصاب را نشان داده و تصاویر بهتری از تومورهای استخوانی نسبت به تصاویر حاصل از سی‌تی‌اسکن ارائه می‌کند. ممکن است در زمان انجام ام آر آی ماده‌ای در دست یا ساعد شما تزریق شود که در بافت ها یا اندام‌های خاصی حالت سایه‌روشن (کنتراست) ایجاد می‌کند. برخی از افراد ممکن است در دستگاه ام آر آی دچار حالت ترس از فضاهای بسته شوند، یا این‌که صدای بلند ضربه مانند آن، آزارشان دهد. اما معمولاً به بیماران گوشی داده می‌شود که بتوانند صدا را تحمل کنند، و نیز بعضی از دستگاه‌ها مجهز به تلویزیون یا هدفون است. اگر میزان اضطراب شما خیلی بالاست، درخواست که یک آرامش‌بخش ضعیف کنید تا به آرامشتان کمک کند. در موارد خاص ممکن است نیاز به انجام بیهوشی عمومی باشد.

سی‌تی‌اسکن (CT)

در این نوع آزمایش، از یک پرتو باریک نور برای تولید عکس‌های دقیق از ستون فقرات استفاده می‌شود. گاهی اوقات ممکن است در عکس‌برداری از تزریق یکرنگ متضاد استفاده شود تا تغییرات غیرمعمول در ستون مهره‌ها یا طناب نخاعی بهتر دیده شوند.

نمونه‌برداری از نخاع و گردن

تنها روش برای تعیین دقیق ماهیت یک تومور نخاعی یا مهره‌ای، بررسی یک نمونه کوچک از بافت آن (بیوپسی) زیر میکروسکوپ است. نتایج بیوپسی به تعیین گزینه‌های درمان کمک می‌کند. این‌که چطور نمونه‌برداری انجام شود به شرایط عمومی سلامتی بیمار و جایی که تومور واقع‌شده بستگی دارد. پزشکان ممکن است از یک سوزن ظریف برای برداشتن مقدار کمی از بافت استفاده کنند یا با جراحی اقدام به نمونه‌گیری کنند. این روش‌ها می‌تواند با خطرات قابل‌توجهی همراه باشند و تنها باید در یک مرکز تخصصی تومورهای ستون فقرات انجام گیرد.

درمان جراحی و غیر جراحی تومور نخاع

به‌طور ایده آل، هدف درمان تومور ستون فقرات از بین بردن تومور به‌طور کامل است، اما دستیابی به این هدف ممکن است به دلیل خطر آسیب دیدگی دائمی نخاع و اعصاب اطراف آن پیچیده شود. پزشکان باید سن و وضعیت عمومی سلامت بیمار را نیز در نظر بگیرند. نوع تومور و اینکه آیا منشأ تومور ساختارهای ستون فقرات یا مجرای نخاعی است، یا این‌که تومور از جای دیگری از بدن به ستون مهره‌ها سرایت کرده نیز در تعیین یک برنامه درمانی باید مدنظر قرار گیرد.

جراحی تومورهای نخاعی گردن

گزینه‌های درمان برای بیشتر تومورهای ستون فقرات عبارت‌اند از:

پایش یا نظارت: ممکن است برخی از تومورهای ستون فقرات قبل از اینکه علامت یا نشانه‎ای ایجاد کنند، تشخیص داده شوند. این اتفاق غالباً زمانی می‌افتد که بیمار برای موردی دیگر مورد آزمایش و ارزیابی پزشکی قرارگرفته است. اگر تومورهای کوچک خوش‌خیم باشند و رشد نکنند یا بر روی بافت های اطراف خود فشاری وارد نکنند، تنها کاری که لازم است در موردشان انجام شود مراقبت و تحت نظر گرفتن دقیق آن‌هاست. این امر به خصوص در مورد افراد مسنی صورت می‌گیرد که ممکن است جراحی یا پرتودرمانی برایشان خطرات خاصی ایجاد کند. در این موارد احتمالاً پزشک توصیه می‌کند که برای تحت نظر گرفتن تومور به‌صورت منظم و دوره‌ای ام آر آی یا سی‌تی‌اسکن انجام شود.

جراحی: جراحی اغلب زمانی انتخاب می‌شود که بتوان تومور را با میزان قابل قبولی از خطر آسیب دیدن کانال نخاعی یا اعصاب برداشت.

تکنیک‌ها و ابزارهای جدیدتر به جراحان مغز و اعصاب اجازه می‌دهد تا بتوانند تومورهایی را جراحی کنند که پیش‌تر دسترسی به آن‌ها ممکن نبود. میکروسکوپ‌های قدرتمند که در جراحی‌های میکروسکوپی مورداستفاده قرار می‌گیرند، تشخیص تومور از بافت سالم را آسان‌تر می‌کنند. پزشکان همچنین می‌توانند در طول جراحی عملکرد نخاع و دیگر اعصاب را مورد نظارت قرار دهند، به‌این‌ترتیب احتمال آسیب رسیدن به آن‌ها کاهش می‌یابد. در برخی موارد، ممکن است در طی عمل جراحی از امواج صوتی با فرکانس بسیار بالا برای جداسازی تومورها و حذف قسمت‌های باقی‌مانده استفاده کرد. متأسفانه، حتی باوجود آخرین پیشرفت‌های جراحی، همه تومورها به‌طور کامل قابل برداشتن نیستند. هنگامی‌که توموری به‌طور کامل برداشته نشود، ممکن است پس از جراحی پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی یا هر دو انجام گیرد. دوران نقاهت پس از جراحی ستون فقرات، بسته به روش آن ممکن است چندین هفته یا بیشتر طول بکشد. بیمار ممکن است در این دوران به‌طور موقت برخی حواس خود را از دست بدهد یا عوارض موقتی دیگری مثل خونریزی یا آسیب دیدگی بافت عصبی را تجربه کند. درمان‌های بدون جراحی برای تومور نخاع گردن عبارت‌اند از:

پرتودرمانی

این روش ممکن است برای از بین بردن بقایای تومورهایی که بعد از  عمل تومور نخاع باقی‌مانده‌اند، برای درمان تومورهای غیرقابل جراحی یا تومورهایی که جراحی آن‌ها بیش‌ازحد خطرناک است، استفاده شود. همچنین ممکن است از این روش به‌عنوان مرحله اول درمان تومورهای متاستاتیک مورداستفاده قرار گیرد (مواردی که سرطان از دیگر نقاط بدن به ستون فقرات گسترش پیداکرده باشد). پرتودرمانی ممکن است برای از بین بردن درد و یا هنگامی‌که عمل جراحی بسیار خطرناک است نیز انجام شود.

ممکن است برای کاهش برخی از عوارض جانبی پرتودرمانی، مانند تهوع و استفراغ از دارو کمک گرفت. تیم پرتودرمانی، بسته به نوع تومور، ممکن است درمان را تغییر دهد تا از آسیب به بافت اطراف آن جلوگیری کند و اثربخشی درمان را بهبود بخشد. این تغییرات ممکن است از صرف تغییر درشدت پرتوها تا استفاده از تکنیک های پیشرفته‌ای مثل پرتودرمانی سه‌بعدی کانفورمال متغیر باشد. در مواقعی که پرتودرمانی ستون مهره‌ها لازم است، ممکن است از نوع خاصی پرتودرمانی به نام پرتون درمانی برای درمان برخی تومورهای مهره‌ای مانند کوردوما و کندروسارکوم و بعضی از سرطان‌های دوران کودکی، استفاده شود.

رادیوسرجری استریوتاکتیک

درروش جراحی با امواج رادیویی استریو تاکتیک، پزشکان از یارانه برای متمرکز کردن پرتوها بر تومور با دقت بسیار بالا و از زوایای مختلف استفاده می‌کنند. در جراحی با امواج رادیویی برای درمان تومورهای ستون مهره‌ها، تکنولوژی‌های مختلفی برای پرتو رسانی به‌صورت استریوتاکتیک به تومورها وجود دارد، مثل: دستگاه برش گاما. این روش صرفاً برای درمان تومورهایی با اندازه‌ها و انواع خاصی قابل‌اجراست، اما ثابت‌شده در مواردی که امکان استفاده از آن وجود داشته، روشی کاملاً مؤثر است. تحقیقات روزافزونی استفاده از این روش را برای درمان تومورهای مهره‌ای و نخاعی انجام می‌شوند. بااین‌وجود، مطالعات و بررسی‌های بیشتری برای تعیین بهترین تکنیک، دوز تابش و برنامه زمانی درمانی برای به کار بردن این روش در درمان تومورهای ستون مهره‌ها موردنیاز است.

شیمی‌درمانی

برای بسیاری از انواع سرطان، شیمی‌درمانی، به‌عنوان درمانی استاندارد برای از بین بردن سلول‌های سرطانی یا جلوگیری از رشد آن‌ها با استفاده از دارو به کار می‌رود. پزشک می‌تواند تعیین کند که آیا شیمی‌درمانی، خواه به‌تنهایی یا در ترکیب با پرتودرمانی، برای بیمار مفید است یا خیر. عوارض جانبی این روش ممکن است شامل خستگی، حالت تهوع، استفراغ، افزایش خطر عفونت و ریزش مو باشد.

سایر داروها

ازآنجاکه جراحی و پرتودرمانی و همچنین خود تومورها می‌توانند باعث التهاب درونی نخاع شوند، پزشکان گاهی، پس از عمل تومور نخاع یا در طی دوران پرتودرمانی، برای کاهش تورم داروهای کورتیکواستروئید را تجویز می‌کنند. اگرچه کورتیکواستروئیدها التهاب را کاهش می‌دهند، اما معمولاً برای پرهیز از عوارض جانبی جدی آن‌ها مانند ضعف عضلانی، پوکی استخوان، فشارخون بالا، دیابت و افزایش حساسیت به عفونت، صرفاً برای مدت کوتاهی استفاده می‌شوند.