زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

روش های صحيح مطالعه كتاب‌های درسی

در این مقاله سعی بر آن است تا پس از آموزش روش‌های صحیح مطالعه، دانش‌آموزان عزیز بتوانند از ابتدای سال تحصیلی جدید، به صورتی هدفمند و موثر به یادگیری دروس پرداخته و بهترین نتایج را از آن خود كنند. تاكنون روش‌های مختلفی جهت مطالعه كتاب‌های درسی توصیه شده است. یكی از بهترین روش‌های پیشنهادی روش (PQRST) است كه یك تكنیك مفید، موثر و سازمان یافته می‌باشد. استفاده از این روش، از آن جهت توصیه می‌شود كه می‌تواند توانایی فراگیرنده را برای مطالعه، به خاطر سپاری و یادآوری مطالب درسی افزایش دهد.

مراحل روش PQRST

این روش كه براساس حروف اول مراحل پنج‌گانه آن نام‌گذاری شده است، دارای مراحل زیر می‌باشد:

1- مرحله پیش‌خوانی (Preview)

مرحله پیش‌خوانی شامل خواندن عنوان فصل، خواندن سطحی مطالب یك فصل، تمركز و توجه بر روی عناوین بخش‌های اصلی و فرعی كتاب، نگاه گذرا به تصاویر و مثال‌ها به ویژه خواندن دقیق بخش خلاصه آخر فصل است.

این كار منجر به تسهیل سازمان‌دهی مطالب می‌شود، زیرا طی مطالعه اجمالی و آگاهی كلی فرد از موضوع مورد مطالعه، اجزای كتاب و ارتباط آنها با یكدیگر در نظر خواننده مفهوم بهتری پیدا می‌كند.

2- مرحله طرح سوال (Question)

پس از خاتمه مطالعه اجمالی یك بخش، در این مرحله تعدادی از عناوین اصلی و فرعی قسمت‌های مورد مطالعه به سوال تبدیل می‌شود. با در نظر گرفتن این مسئله كه طرح سوال از محتوای درسی، حس كنجكاوی و انگیزه یادگیری را در خواننده كتاب افزایش می‌دهد، این امر باعث افزایش دقت و تمركز فكری و در نتیجه سرعت و سهولت یادگیری می‌شود. به عقیده صاحب‌نظران، عامل كنجكاوی موجب افزایش اشتهای ذهن برای یادگیری بیشتر می‌شود و در نتیجه چنانچه اطلاعات حاصله ناشی از پرسش‌های معینی باشد بیشتر در حافظه باقی می‌ماند.

3- مرحله خواندن (Reading)

پس از مطالعه اجمالی و طرح سوال از عناوین كتاب درسی، قدم بعدی خواندن عمیق و دقیق محتوای درس برای درك و فهم صحیح آن است. در این مرحله خواننده كتاب باید تلاش كند تا درباره آنچه كه می‌خواند فكر نموده و آنها را با آموخته‌های قبلی مرتبط سازد.

4- مرحله به خود پس دادن (Self-Recitation)

پس از خواندن دقیق مطالب، باید تلاش نمود تا ایده‌های اصلی محتوای مورد مطالعه بدون مراجعه به كتاب و از حفظ یادآوری شوند. برای این كار یادگیرنده می‌تواند مطالب را (با صدای بلند یا آهسته) به خود باز پس دهد. باید تلاش كرد تا به پرسش‌های مطرح شده در مرحله سوم پاسخ داده شود و در صورت عدم پاسخ‌یابی برای آنها، بازگشت مجدد به متن اصلی و تكرار جریان خواندن ضروری است. در صورتی كه قادر به بازگوكردن مطالب مطالعه شده در قالب كلمات و عبارات خود باشیم، می‌توانیم ادعا كنیم آن مطالب را به خوبی یاد گرفته‌ایم، در غیر این صورت باید مجددا به خواندن بپردازیم. با استفاده از تكنیك به خود پس دادن، فاصله‌های خالی اطلاعات و خلاء یادگیری افراد آشكار گردیده و زمینه برای سازماندهی مجدد مطالب در ذهن فراهم می‌شود.

به خود پس دادن، مرحله مرور و تكرار فعالانه مطالب درسی است كه اگر آن را به كار نبریم، فراگیری فعال نخواهیم داشت و علی‌رغم تلاش و صرف وقت برای خواندن، در هنگام یادآوری مطالب (به ویژه در هنگام امتحانات) با مشكل مواجه خواهیم شد. تكنیك به خود پس دادن یكی از اصول اولیه برای تثبیت اطلاعات در حافظه است، به همین دلیل توصیه می‌شود بخش زیادی از زمان مطالعه را صرف تلاشی فعال برای از حفظ گفتن مطالب درسی نماییم.

بنابر آنچه ذكر شد پس از آن كه قسمتی از محتوا براساس مراحل چهارگانه (مطالعه اجمالی، طرح سوال، خواندن و به خود پس دادن) آموخته شد، مطالعه قسمت‌های بعدی نیز به همین صورت ادامه می‌یابد.

5- مرحله آزمون (Test)

پس از پایان مراحل چهارگانه در یادگیری محتوای درسی، می‌توان میزان یادگیری‌های تحقق یافته خود را ارزیابی كرد. در این مرحله درمی‌یابیم كه تا چه اندازه مطالب را خوب و عمیق یاد گرفته و كدام قسمت‌ها را خوب نیاموخته‌ایم تا به مطالعه جبرانی بپردازیم. درج سوالات و تمرینات در پایان فصول كتاب به این منظور است كه فرد در پایان مطالعه پس از ارزیابی خود، در صورت نیاز مراحل قبلی را مجددا مرور كند.

یكی از دلایل بروز اضطراب در زمان امتحان، عدم رعایت قواعد مراحل چهارم و پنجم است، یعنی چون فراگیرنده، مطالب مطالعه شده را در ذهن خود سازماندهی ننموده میزان تسلط خود بر محتوای درسی را نمی‌داند و در نتیجه احساس اضطراب و نگرانی می‌كند.

نظر به سودمندی و كارآیی روش (PQRST)، به دانش‌آموزان و دانشجویان عزیز توصیه می‌شود اصول و مراحل این روش را در مطالعات درسی خود به كار گیرند. بدیهی است كه استفاده از این روش در افزایش بازده یادگیری تاثیری قطعی دارد، اما مستلزم تمرین و تكرار بوده و به صبر، حوصله و اراده قوی نیازمند است.

نكات مهم در مورد مطالعه:

1- در روش مطالعه بالا در نظر داشته باشید كه دو مرحله اول و آخر (پیش‌خوانی و آزمون) شامل هر فصل از كتاب بوده و سه مرحله دیگر (سوال كردن، خواندن و به خود پس دادن) به بخش‌های اصلی هر فصل اختصاص دارد.

2- خط كشیدن زیادی زیر مطلب، روش مناسبی نمی‌باشد. فقط زیر عبارت‌های كلیدی خط بكشید.

3- تا وقتی تمام مطالب بخش معینی را نخوانده‌اید، با همه مفاهیم كلیدی آشنا نشده‌اید و اهمیت آنها را ارزیابی نكرده‌اید، یادداشت برندارید.

4- اگر هر روز مطالعه نمایید، كارآیی شما خیلی بیشتر از زمانی خواهد بود كه همه مطالب را در شب امتحان و به صورت یكجا مطالعه كنید. متاسفانه بسیاری از افراد حتی با دانستن این موضوع، آن قدر امروز و فردا می‌كنند كه سرانجام در روز امتحان غافلگیر می‌شوند!

5- هر پاراگراف را در دو یا سه سطر با جملات خود خلاصه كرده، در حاشیه یادداشت نمایید . اگر بعد از خواندن مطلب قادر به خلاصه نمودن نباشید، به احتمال زیاد معنای آن را نفهمیده‌اید.

6- آنچه را خوانده‌اید به فرد دیگری یاد بدهید. بهترین شیوه برای یادگیری، یاد دادن است. حتی می‌توانید راجع به امتحانی كه از شاگرد فرضی خود خواهید گرفت و یا به سوالاتی كه احتمالا استاد از شما خواهد پرسید فكر كنید و به آنها پاسخ دهید.

7- عوامل مزاحم را به حداقل برسانید. از عوامل مزاحم می‌توان به سر و صدا، شلوغی اتاق و یا خیال‌پردازی اشاره نمود. در مورد صدا، به یاد داشته باشید مقداری سر و صدا تا حدی مطلوب نیز می‌باشد، چون در زمان امتحان به هر حال سكوت مطلق وجود ندارد. در مورد خیال‌پردازی و قضاوت‌های منفی در مورد افراد، سعی كنید قبل از مطالعه زمانی كوتاه برای آنها اختصاص دهید و هنگامی مطالعه را شروع كنید كه سر حال و علاقه‌مند باشید.

8- بین هر یك ساعت مطالعه زمانی را برای استراحت در نظر بگیرید (به طور معمول، 15-10 دقیقه استراحت بین هر ساعت مطالعه). در زمان استراحت نیز به فعالیت‌های فكری، خواندن روزنامه و یا تماشای تلویزیون نپردازید.

9- به طور مستمر مطالعه داشته باشید؛ یعنی در روز میزان مطالعه خود را حفظ كنید تا این امر سبب ایجاد عادت در شما شود.

10- به منظور افزایش انگیزه، گاهی پس از مطالعه به خود پاداش بدهید.

11- شرایط محیطی مناسب (مانند: میز مطالعه، دمای مناسب اتاق و...) را به هنگام مطالعه ایجاد نمایید.

12- هنگام گرسنگی و خستگی مطالعه نكنید.

13- برای مطالعه درسی، پیروی از یك برنامه منطقی روزانه از اهمیت خاصی برخوردار است.

14- تكرار و مرور هفتگی مطالب، موجب یادگیری عمیق و درونی می‌شود.

15- خواب كافی (8-7 ساعت)، ورزش و نرمش، تنفس عمیق و تغذیه مناسب، بازدهی مطالعه را افزایش داده، به تقویت حافظه كمك می‌نمایند.

16- در هنگام مطالعه باید فعال بود؛ یادداشت‌برداری و خلاصه‌نویسی، مشخص نمودن نكات مهم، طبقه‌بندی و تكرار كردن مطالب به زبان خود، از جمله فنونی هستند كه شما را در هنگام مطالعه فعال نگه می‌دارند.

17- هنگام به خاطر سپردن مطالب، در درك معنای واقعی آنها تلاش نمایید و از حفظ كردن طوطی‌وار پرهیز كنید.

18- به طور تدریجی، ساعت مطالعه خود را افزایش دهید. افزایش ناگهانی ساعت مطالعه از عوامل اصلی اجرا نشدن برنامه مطالعه است. برای این منظور، روزانه 20-15 دقیقه به ساعت مطالعه خود اضافه كنید.

19- دلهره و اضطراب زیاد می‌تواند بازدهی مطالعه را پایین بیاورد. انجام دادن تكنیك‌های كسب آرامش (مانند Relaxation و تكنیك تنفسی دیافراگمی) در مواقع اضطراب نقش موثری در موفقیت تحصیلی دارد. این روش‌ها را از متخصصان و روان‌شناسان یاد بگیرید؛ بنابراین با آرامش، اطمینان و با یاد خدا مطالعه را آغاز نمایید.

20- بلافاصله پس از بازگشت به منزل، به مرور مطالب آموزش داده شده در كلاس درس پرداخته و یادداشت‌های كلاسی را مطالعه نمایید. بهترین زمان برای برنامه‌ریزی مطالعه در منزل، همین حالا (شروع سال تحصیلی) است، پس بدون آوردن بهانه و دلیل تراشی برای مطالعه نكردن، به اجرای این برنامه بپردازید.

در مورد مطالعه مناسب نكات زیادی وجود دارد، با این حال رعایت موارد بالا به شما كمك خواهد كرد مطالعه خوشایند و مفیدی داشته باشید.

در پایان مطالعه خوب و خوشایندی برای شما آرزو می‌كنیم.