دکتر محمود عباسی؛ عضو انجمن بین المللی اخلاق زیستی
مفهوم اخلاق زیست پزشکی
اخلاق زیست پزشکی حوزه نسبتاً جدیدی است که می توان آن را به عنوان مطالعه نظام مند ابعاد اخلاقی – شامل بینش، تصمیمات، رفتار، سیاستهای اخلاقی- علوم زیستی و مراقبت بهداشتی، به كار گیری انواعی از روش‌های اخلاقی در فضایی میان رشته ای تعریف كرد. اصطلاح اخلاق زیست پزشکی (Biomedical Ethics ) واژه جدیدی است كه در سالهای اخیر مورد پذیرش محتاطانه متخصصین و صاحب نظران قرار گرفته و این اصطلاح به مفهومی رساتر از رابطه پزشک و بیمار اشاره دارد که موضوع مورد مطالعه اخلاق پزشکی است.
به عبارتی دیگر واژه اخلاق زیست پزشکی به نحو مضیق‌تری به اخلاق پزشكی اطلاق می گردد و كانون اصلی این رویكرد عبارت است از:
1. حقوق و تكالیف بیماران و شاغلین مراقبت‌های بهداشتی و درمانی
2. حقوق و تكالیف سوژه‌های پژوهش و پژوهشگران
3. تنظیم دستورالعمل‌ها و تعیین خط‌مشی عمومی برای مراقبت بالینی و پژوهش‌های زیست پزشكی.
آنچه مهم است این كه معنای اخیر بر رشته در حال ظهور اخلاق زیست پزشکی در محافل دانشگاهی و در اذهان عمومی مورد توجه قرار گرفته است. هنگامی كه شخصی به عمل جراحی نیاز دارد، نگرانی‌هایی وجود دارد كه بیمار و اطرافیانش خواستار رفع آنها هستند. آنها می‌خواهند كه از ماهیت و نتایج عمل جراحی خود دقیقاً مطلع شوند، به طوری كه بتوانند انتخابی عاقلانه داشته باشند. آنها می‌خواهند بدانند كه جراح و متخصص بیهوشی دارای صلاحیت لازم بوده و كادر پرستاری واجد صلاحیتی نیز دلسوزانه از آنها مراقبت می‌کنند.
كلیه اطلاعات خصوصی مشترك بین آنها و كادر پزشكی و پرستاری محرمانه تلقی می‌شود و به نحو نامناسبی مورد بحث قرار نمی‌گیرد. برای رفع مناسب هر یك از این نگرانی‌ها، از كادر پزشكی و پرستاری مراقب این شخص خواسته خواهد شد كه به شیوه‌ای خاص رفتار نمایند (آنچه احتمالاً شیوه‌ای حرفه‌ای شناخته می‌شود.) در اكثر موارد، در واقع چگونگی رفتار كادر پزشكی و پرستاری مهم خواهد بود.
تمام رفتارهای حرفه‌ای فوق، رفتارهای اخلاقی هستند – آنها از اصول و نظریه‌های اخلاقی مسلم تبعیت می‌کنند. پرستاران و پزشكان معمولاً به این شیوه‌ها رفتار می‌کنند، چون می‌خواهند بهترین درمان ممكن را كه می‌توانند در اختیار بیماران خود قرار دهند. اما در برخی کشورها، همه این رفتارها، الزامات قانونی نیز هستند. به عبارت دیگر، این رفتارها برای انتظارات مردم از متخصصان مراقبت بهداشتی آن چنان اساسی است كه در حقوق موضوعه در قالب قانون تبلور می‌یابد. فرق عمده بین حقوقی بودن انتظارات در برابر اخلاقی بودن آنها این است كه اگر این انتظارات به نحوی نقض شوند از منظر حقوقی، معمولاً ضمانت اجرایی چون مجازاتی برای متخصصین ذیربط وجود خواهد داشت.
اما گاهی اوقات، ائتلاف بین الزامات قانونی و اخلاقی به روشنی مثال فوق نیست. همه قوانین لزوماً اخلاقی نیستند – به دلیل ماهیت پیچیده و انسانی مراقبت‌های بهداشتی و درمانی، معضلات اخلاقی در حرفه بالینی غیرمعمول نبوده و ظرف یك دهه گذشته در محافل دانشگاهی و رسانه‌ای، توجه بیشتری را به خود جلب نموده است.
بررسی معضلات اخلاقی در مراقبت‌های بهداشتی و درمانی غالباً اخلاق زیست پزشکی نامیده می‌شود. متون جامع فراوانی راجع به این موضوع در دسترس است كه به برخی از آنها اشاره می‌شود: تخصیص منابع، قتل ترحم‌آمیز و فن آوری ژن، اما دیگر معضلات شخصی‌تر، همچون راستگویی، مخالفت با پزشكان درباره گزینه‌های درمان و اولویت‌بندی مراقبت نیز از سوی پرستاران به عنوان موجبات دل نگرانی قابل توجه گزارش شده‌اند.
اتخاذ تصمیماتی درباره این معضلات اخلاقی پیچیده است. در این زمینه معمولاً هیچ پاسخ ساده‌ای وجود ندارد والا هیچ معضلی وجود نخواهد داشت. اما مهارت یافتن در تصمیم‌گیری اخلاقی با توسعه و پالایش روندهای تصمیم‌گیری و آگاهی یافتن از انگیزه‌ها و ارزش‌هایی كه همراه با آن تصمیمات به عهده گرفته می‌شوند، ممكن است محقق شود. می‌دانیم که قانون خوب و اخلاق خوب باید ریشه در اطلاعات خوب داشته باشند. در تجزیه و تحلیل معضلات اخلاقی، پارامترهای حقوقی، جنبه‌های مهم و ضروری اطلاعات هستند.
